پته دوزي
پته دوزي نوعي از رودوزيهاي ايراني است که طي آن تمام سطح پارچه با بخيه هاي رنگي پوشيده مي شود. بيشتر نقوش آن ذهني است و بر زمينه ي پارچه پشمي ضخيمي به نام (عريض ) با نوعي نخ پشمي به نام( ريس) به وجود مي آيد.امروزه در تمام نقاط استان کرمان پته دوزي رايج است.
شعربافي
شعربافي همان پارچه بافي است كه جولائي نيز گفته مي شود.در فرهنگ فارسي شعر به معناي موي باريك و موي انسان يا حيوان است. و به بافنده اينكار موباف مي گويند. تاريخ دقيق نخستين دستگاه بافندگي معلوم نيست. در حال حاضر حدود 50 دستگاه شعربافي در محله ها و كارگاههاي قديمي كاشان فعالند. پارچه هاي شعربافي كه در كاشان توليد مي شود بيشتر در مناطق غرب و كردنشين كشور عرضه مي شود و داراي ابعاد مختلفي است و به دليل بافت ساده آن مي توان قدمت آن را بسيار دورتر از ديگر بافته ها دانست.
نمد مالي
نمد محصولي از پشم يا موي شتر ، بز يا گوسفند است که بدون تار و پود در هم آميخته مي شود. هنرمند نمدمال در گذر تاريخ، با دست‌هاي پرتوان خود پشم حيوانات دست‌آموز را با دست ماليده و به آن جاني دوباره بخشيده است تا زيرانداز يا پوششي براي همنوعان خود سازد.
نمد بنا به سفارش مشتري، به شکل‌ها و در کاربري هاي گوناگون ماليده ميشود. شيوه? نمدمالي و تهيه? نمد از زمانهاي دور تاکنون تغيير نکرده و در روستاهاي نقاط مختلف ايران، بنا به شرايط اقليمي، تقريباً يکسان است.نمد زيراندازي است که عمري به قدمت تاريخ دارد و نمدمالي يکي از کهن‌ترين صنايع دستي ايران و جهان به‌شمار مي‌رود. قديميترين نمد موجود که در يکي از موزه‌هاي ژاپن نگهداري ميشود، متعلق به سه هزار سال قبل است. درحال حاضر اين رشته از صنايع دستي در خميني شهر و سميرم از توابع استان اصفهان اجرا مي شود.
زيلو بافي
در فرهنگ دهخدا زيلو بااين جمله تعريف شده است: "پلاس وگليم را گويند وآنرا شطرنجي نيز خوانند". زيلو يكي از قديميترين محصولات دست بافته است كه ازديرباز در شهرستان ميبد واقع در 50 كيلومتري يزد بافته مي‌شده است. بنظر ميرسد اين صنعت در ميان اعراب پيش ازاسلام نيز وجود داشته است.
شهرهاي ديگري كه زيلوبافي در آنها رواج داشته است عبارتند از: جهرم، سيستان، كاشان، اصفهان و مشهد. در اين رابطه از محلي به نام "بشنيغان" در ميبد نام برده شده است كه گويا خاستگاه هنر زيلوبافي بوده است.
اين دستبافته زيبا خاص مناطق حاشيه كوير ميباشد و علاوه بر تطابق اين فرش بانوع زندگي مردم منطقه و معتقدات مذهبي آنها، تاثير معماري ،طبيعت و گويش مردم اين ناحيه بر نقش،رنگ و نام زيلوها انكارناپذير است.
مرواربافي
مرواربافي از زير شاخه هاي رشته حصير بافي است که در حال حاضر در استان اصفهان دو کارگاه در خوانسار مشغول به فعاليت هستند و دراين چند ساله در استان فعال شده اند. مروار نوعي چوب ترکه اي است که بافندگان اين کارگاهها آن را از ملاير تهيه کرده و بکار مي گيرند.
اطراف تهران ، کرج، سولقان، بهار همدان، و مراغه تهيه مي شود. البته تهيه آن در مناطق ديگر نيز امکان پذير بوده وحتي در مناطق جنوبي کشور از جمله خوزستان نيزاحتمالاً توليد آن رواج دارد.
کاربري مرواربافي شامل سبد گرد کوچک وبزرگ. سبد بيضي کوچک و بزرگ. سبد قايقي کوچک و بزرگ. کاسه در اندازه هاي مختلف . سبد کشکولي. سبد جاي ميوه. سبد پنجره اي . ساک پيک نيک . سبد دو طبقه و سه طبقه . جاي لباس. جاي بچه. جاي روزنامه. انواع لوستر. انواع شکلات خوري. جاي سوزن ونخ. جاي تخم مرغي. ميز و صندلي و مبل و محصولات متنوع ديگر است.
آينه دوزي
آينه دوزي هنري است كه براي تزيين بر روي پارچه استفاده مي گردد تاريخ کاربرد اين نوع تزئين شايد به دوران صفويه بازگردد.به بيان ديگر: دوختن آئينه هاي كوچك با فواصل متفاوت يا يكسان بر روي لباسهاي محلي ، جليقه ، كمربندو آويزهاي ديواري با نخ هاي الوان را آئينه دوزي مي گويند.آئينه دوزي گاهي با ابريشم دوزي ، قيطان دوزي وبخيه هاي تزئيني همراه است.
کاربافي " سفره بافي"
« كاربافي » از صنايع دستي و هنرهاي سنتي شهر تاريخي ورزنه است ، كه هر چند ريشه در تاريخ اين شهر دارد ، هنوز كه هنوز است توليدات آن را مي‌توان در گوشه و كنار خيلي از خانه‌هاي اين شهرستان ديد. نام ديگر کاربافي " سفره بافي" است . به اين دليل که کاربرد اين نوع دست بافته بيشتر سفره ، با کاربريهاي متفاوت است. برخي از توليدات کاربافي عبارتند از: انواع چادرشب،چاچپ پنج رنگ، چاچپ ورکاري( براي برداشت محصول)، شمد و ... در حال حاضر 78 دستگاه کاربافي در ورزنه داير است که از اين ميان 26 دستگاه فعال بوده و تمامي آنها توسط زنان ورزنه به کار گرفته مي شوند.
سوزندوزي
هنر آراستن سطح روئين پارچه هاي ساده با بهره گيري از نخهاي رنگي و با كمك سوزن و قلاب و در يك مورد كمك از سوزن و قلاب است و دست اندركاران آن به مدد بخيه هاي ظريفي كه بر منسوجات ساده مي نشانند معمولا تلفيق زيبايي از صبر ، شكيبايي و هنر را به نمايش مي گذازند.
در سوزندوزي طرح را از طريق نخ کش کردن زمينه ي پارچه مشخص مي کنند و با سوزن و نخ مراحل مختلف سوزندوزي را که شامل دور دوزي – توري دوزي – توري گلدوزي – سکمه دوزي – شبکه دوزي – ستاره دوزي – گل اشرفي دوزي – زير رفت دوزي – تکه دوزي و خامک دوزي – مي باشد مي دوزند.سوزن دوزي در استان گلستان عمدتا در ميان دو قوم تركمن و بلوچ مشاهده مي شود. سوزن دوزي در ميان اكثريت خانوادهاي ساكن در مناطق تركمن نشين از سابقه اي نسبتا طولاني برخوردار است آنها سوزن دوزي را با استفاده از رنگ هاي متنوع و شاد بر روي يقه، سر استين و حاشيه هاي جلوي پيراهن و روي سينه پيراهن هاي سنتي كه به « دون » معروف است، انجام مي دهند.
پلاس بافي
قالي بدون پرز و از نوع فرشينه هاي گره دار است كه ‹‹ مخمل ›› و « ماهوتي » نيز ناميده مي شود و در مناطق مختلف استان بويژه در حوزه شهرستان مينودشت، راميان، كلاله و شهرها و روستاهاي تركمن نشين بافته مي شود.
خراطي
خراطي ساختن اشيا از چوب است که سابقه اي بسيار طولاني دارد. بقاياي نقش برجسته هاي کاخ داريوش در « تخت جمشيد» نشان مي دهد که تخت و چهار پايه و عود سوز آن به شيوه ي خراطي تهيه شده است.
خراطي چوب يکي از صنايع دستي سنتي ايران است که از زمانهاي قديم در اين مرز و بوم رواج داشته و به طور معمول در مناطقي از کشور که چوب در آنجا بيشتر يافت ميشود رايج است. در هنر خراطي اشياء به صورت متقارن ساخته ميشود اغلب از چوبهاي نرم و اندکي مرطوب براي اين کار استفاده ميکنند.
هنر خراطي از تراش و شکل بخشيدن به چوب در اثر حرکت دوراني دستگاه خراطي حاصل مي شود. سابق بر اين دستگاه خراطي مشتمل برچند ابزار دستي بود که از چوب ساخته و پرداخته مي شد در حال حاضر اين دستگاه علاوه بر تغيير شکل ظاهريش ازدو بازوي فلزي تشکيل شده است که با قرار گرفتن ومحکم شدن حجم چوبي ميان آنها، وبا چرخش چوب حول يک محور کار و با استفاده از ميله هاي فلزي( مغار) بر حجم چوبي ، شکل مورد نظر را ايجاد مي نمايند.
حصير بافي
منظور از حصيربافي كه بامبوبافي، مرواربافي، تِركه بافي، چم بافي، سبد بافي و چيغ بافي را نيز شامل مي شود، همان بافت رشته هاي حاصل از الياف سلولزي (گياهي) به كمك دست و ابزار ساده دستي است كه طي آن محصولات مختلفي نظير زيرانداز، سفره ي حصيري، انواع سبد، انواع ظروف و ... توليد و عرضه مي گردد . در مورد چيغ بافي ذكر اين نكته ضروري است كه حين بافت، علاوه بر الياف گياهي از نخ پشمي رنگ شده نيز براي ايجاد نقوش و طرح هاي سنتي استفاده مي گردد.
روش دست ساختهاي حصيري د رمناطق مختلف ايران به نسبت نوع مواد اوليه در دسترس با همديگر تفاوت دارد. از اين روست که درنوار جنوبي ايران از الياف نخل خرما و درنوار شمالي کشور از ساقه هاي برنج و گندم استفاده مي شود. از طرفي نوع کاربري اشياء توليدي نيز به نسبت نياز اهالي مناطق توليد با همديگر از نظر شکل و اندازه متفاوتند. در استان اصفهان حصيربافي در مناطق بياباني و خشک از جمله خور و بيابانک و نايين توليد مي گردد و مواد اوليه نيز الياف نخل خرما است . در شهرستان نجف آباد سبدهاي حصيري بافته شده از ترکه هاي نرم درختان يک ساله يا دو ساله براي ساخت سبدهايي به نام لوده که بيشتربراي حمل محصولات باغي و ميوه جات است بافته مي شود.
طلاکوبي / کوفته گري
در اين رشته از هنر هاي سنتي هنرمند به ساخت اشياء و احجامي با فولاد مي پردازد که سطح رويي آنها نيز با مفتول طلا، برنج يا نقره نقش اندازي مي گردد. کوفته گري همان طلا کوبي بر روي فولاد است . در گذشته طلا کوبي روي فلزاتي مانند مس، برنج مفرغ، نيز انجام مي شد.
موج دار کردن فولاد با طلا و نقره را« طلا کوبي » مي گويند که به زرکوبي يا مطلا کاري نيز مشهور است ابزار عمده زرکوب کارد طلا کوبي است که محلي که بايد طلا کوبي شود به شکل ضربدر دندانه دندانه و زبر نموده ، سيم زر يا نقره به ضخامت هفت صدم ميلي متر در آ ن گذاشته ، چکش کاري مي کنند. سپس با سنگ عقيق يا يشم آن را پرداخت مي کنند تا ضمن در خشان شدن ، بهتر به زمينه فولادي جفت شود.
در گذشته طلا کوبي روي فلزاتي مانند مس، برنج مفرغ، نيز انجام مي شد. اما امروزه هنرمنداني در گوشه و کنار کشور به ويژه در اصفهان و تهران آثار زيباي فولادي خلق مي کنند که در داخل و خارج کشور طرفداران زيادي دارد.
گلابتون دوزي
گلابتون دوزي از زمان هخامنشيان تا كنون رواج داشته و به كشورهاي ديگر صادر مي‌شده است و با استفاده از نخهاي ابريشمي با روكش طلا يا نقره برروي پارچه‌هاي اطلس، ماهوت، پشم، مخمل و كرباس با نقش‌هاي اسليمي ختايي، محرابي، بازوبندي، ترنج و محرماتي تزيين مي‌شوند.
دوختي است که با استفاده از نخهاي ابريشمي با روکش طلائي و نقره اي روي پارچه انجام مي گيرد. در حال حاضر گلابتون دوزي با الياف طلا يا نقره در ايران رايج نيست و به جاي آن از نخهايي که روکش فلزي زرد يا سفيد دارند ، روي پارچه هاي مخمل،ابريشم،تافته،اطلس،ماهوت،پشم و حتي کرباس انجام مي شود. در گلابتون دوزي ، ابتدا نقش مورد نظر روي پارچه منتقل مي شود و پس از آن به وسيله ي سوزن و نخ گلابتون خطوط اصلي طرح را دوخته ، سپس به دوخت متن و کناره ها مي پردازند. اين دوخت در بندر عباس ، ميناب ،بندرلنگه،اصفهان، شيراز، تهران،کردستان، قزوين، تبريز، کاشان،يزد وبخشهايي از بوشهر، شوش و شوشتر هنوز هم رايج است.
زري بافي
زري نوعي پارچه است كه تمام و يا فقط گلها و خطوط آن از تار و پود سيمين يا زرين است. به تعريفي ديگر زري پارچه اي است كاملاً ابريشمي و داراي نقوش بسيار متنوع و ظريف كه به جهت وجود نوعي نخ معروف به گلابتون در سراسر پارچه، به آن زري يا زربفت اطلاق كرده اند. تاريخ زري بافي در ايران به دوران ساسانيان برمي گردد كه بيشتر براي لباس پادشاهان و اشراف از آن استفاده مي شده است. در دوره صفويه اين هنر صناعي از پيشرفت چشمگيري برخوردار شد و كاشان از جمله شهرهايي بود كه زري بافي در آن رونق زيادي داشت. از دوره صفويه به بعد گرچه زري بافي در بسياري از شهرها رونق خود را از دست داد ولي در كاشان همچنان به بقاي خود ادامه داد.
مواد اوليه زري‌بافي عبارت است از: ابريشم طبيعي و نخ گلابتون. پارچه‌هاي بافته شده به اين شيوه معمولاً دو تار دارند كه يكي براي بند كردن گلابتون و انداختن نقش و ديگري براي متصل كردن ابريشم‌هاي پود به كار مي‌رفته است.
قلمزني
از رشته هاي هنري تزئين روي فلز است. اين هنر در دو مرحله کلي انجام مي شود. مرحله زير ساخت و مرحله نقش اندازي.
مرحله زير ساخت شامل دو مرحله سفيد کاري و پرداخت است. مرحله نقش اندازي شامل: 1-قيرکاري پشت کار يا درون کار2-نقش اندازي يا کپي طرح3-قلمزني طرح4- جدا کردن قير از ظرف و آخرين مرحله پرداخت و دوده کاري است.
درمرحله « زير ساخت» اقدام به ساخت حجم کلي شيي مي شود که قرار است برروي آن نقش اندازي گردد. فلز کاربردي براي اين مرحله « مس» است . مس به علت خاصيت چکش خواري خوب قابليت تبديل به اشکال مختلف را دارد، لذا هنرمند قلمزن ابتدا اقدام به ساخت ظرف يا حجم مسي مي کند سپس آن را با قلع سفيد کاري مي نمايد. در اين مرحله حجم ساخته شده براي مرحله نقش آندازي آماده است. در اين مرحله طرح مورد نظر بر روي حجم منتقل مي شود سپس از قلم هاي فلزي که مقاطعشان به اشکال و طرحهاي مختلف شکل داده شده است ، براي قلم زدن طرح استفاده مي شود. قبل از نقش اندازي پشت کار به وسيله قير پوشانده مي شود و در واقع به اين وسيله سطح رويي در جلوگيري از کج و معوج شدن در هنگام قلمزدن حمايت شده است. بعد از اتمام مرحله نقش اندازي قير را با حرارت دهي از طريق مشعل گاز از حجم مورد نظر جدا مي کنند. آخرين مرحله ، پرداخت و دوده دهي سطح کار است.
ماشته بافي \جاجيم بافي \ ساچيم بافي \ موج بافي
اين نوع بافته را در نوار جنوبي کشورموج بافي، در اصفهان جاجيم و در لرستان ماشته بافي ناميده مي شود، به طور کلي اسامي اين بافته شامل : موج بافي، ساچيم بافي، ماشته وجيلا بافي (جيلا نام دستگاهي است که ماشته با آن بافته مي شود. و درميان مردم بروجرد مصطلح است)، مي باشند. اين بافته در حال حاضر از بافته هاي رايج در ميان مردم بروجرد است . با توجه به اينکه مسير کوچ از استانهاي فارس، کهکيلويه و بوير احمد ، چهارمحال و بختياري، خوزستان و اصفهان مي گذرد
لذا کاربرد اين نوع بافته در شهرهاي مسير درميان اهالي بومي خريد و فروش مي شود. بيشترين استفاده از اين نوع بافته در ميان عشايررايج است.
کاربرد: رختخواب پيچ. روفرشي. و در حال حاضر استفاده هاي متنوع ديگري از اين نوع بافته مي شود از جمله رو تختي ، روي کوسن، تزئين رويه کيف و ساک و .... بيشترين قشر بافنده اين نوع بافته زنان عشايرهستند که در مسيرهاي کوچ کار بافت را انجام مي دهند.
