تکلیف عامّه مردم، امر به معروف و نهی از منکر با زبان است
هشدار رهبر انقلاب به جوانان حزب‌اللهی
ما گفتیم اگر دیدید کسی مرتکب خلافی می‌شود، امر کنید به معروف و نهی کنید از منکر؛ یعنی به زبان بگویید، نگفتیم مشت و سلاح و قوّت به کار ببرید...
مقام معظم رهبری در طی سالیان مختلف بارها درباره امر به معروف و نهی از منکر مطالبی را ذکر کرده‌اند و امر به معروف و نهی از منکر را وظیفه آحاد مسلمانان دانسته‌اند که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
ایشان در تاریخ 23/4/1371 مهمترین معروفات را ذکر خدا، نماز، دعا، توسل، توکل، تقوی، بی‌اعتنایی به دنیا، جهاد، معنویت، صدق و راستی، رحم و مروت، فداکاری و ایثار و سازندگی و مهمترین منکرات را دنیاطلبی، مادی‌گرایی، مال‌اندوزی، دور شدن از معنویات، پیروی از شهوات و فراموش کردن ذکر خدا دانسته‌اند.
آنگاه بر این نکته تأکید کرده‌اند که امر به معروف و نهی از منکر یک وظیفه همگانی است و همه موظفند امر به معروف و نهی از منکر کنند، اما در عین حال تنها افراد با ایمان که دل به دنیا و منافع شخصی نبسته‌اند می‌توانند از ارزش‌ها و فضیلت‌ها دفاع کنند و کسانی که خودشان آلوده هستند نمی‌توانند این کار را انجام دهند.
هشدار رهبر انقلاب به جوانان حزب‌اللهی
در ادامه به جوانان حزب‌الله که به امر به معروف و نهی از منکر می‌پردازند، هشدار داده‌اند که نباید اجازه دهند افرادی در صفوف آنها رخنه کنند و به نام امر به معروف و نهی از منکر، فساد ایجاد کنند که چهره حزب‌الله خراب شود.
رهبری سپس تأکید می‌کنند که مسئله امر به معروف و نهی از منکر مثل مسئله نماز، یادگرفتنی است و آمران به معروف و ناهیان از منکر باید مسائل آن را یاد بگیرند.
ایشان در ادامه افزوده‌اند که تکلیف عامه مردم، امر به معروف و نهی از منکر زبانی است و برخورد یدی تنها بر عهده مسئولین می‌باشد.
مهمترین مصادیق منکرات
مقام معظم رهبری در تاریخ 08/05/1371 درباره مهمترین مصادیق منکرات در جامعه امروز ایران فرمودند: «بالاترین تخلف‌ها، تخلف‌ها و جرایمی هستند که پایه‌های نظام را سست می‌کنند. ناامید کردن مردم، مأیوس کردن دل‌های امیدوار، کج نشان دادن راه است. گمراه کردن انسان‌های مؤمن و با اخلاص، سوء استفاده کردن از اوضاع و احوال گوناگون در جامعه اسلامی، کمک کردن به دشمن، مخالفت کردن با احکام اسلام و پیاده شدن مقررات اسلام، تلاش برای به فساد کشاندن نسل مؤمن، منکرهای مهم هستند.
امروزه دست‌هایی تلاش می‌کنند تا فساد را به صورت نامحسوس (نه آن‌جور که شما درخیابان ببینید و بفهمید و مشاهده کنید) به شکل گروهکی و با هدایت دشمن در بین جوامع ترویج کنند. پسرها را به فساد و بی‌تفاوتی بکشانند. اینها منکرات است. منکرات هم اخلاقی، هم سیاسی و هم اقتصادی است».
برای امر به معروف و نهی از منکر باید دارای چه شناختی بود؟
در تاریخ 9/5/75 می‌فرمایند: «دو نوع شناخت برای امر به معروف و نهی از منکر ضروری است؛ یکی شناخت شرایط و دیگری شناخت احکام. این که کجا باید نهی از منکر بکنید و در مقابل کدام منکر می‌توانید مقاومت بکنید و بایستید و کدام را می‌شناسید مهم است. البته علمای دین باید مردم را هدایت و راهنمایی کنند. کیفیت نهی از منکر را برای مردم بیان کنند و منکر را برای آنها شرح بدهند».
«اعمال و گفتار تفرقه انگیز و دلسرد کننده خیانت به امام و اسلام است. اعمال و گفتار تفرقه انگیز و دلسرد کننده از هر کسی صادر شود، خیانت به امام و اسلام است. از حضرات نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی، ائمه محترم جمعه، گویندگان مذهبی در رسانه‌های عمومی تقاضا می‌کنم همگان این را به این وظیفه انقلابی توجه دهند و البته ضمانت اصلی برای این کار، آحاد مردم حزب الله‌اند که با مشاهده تخلّف از این وظیفه الهی، موظف به نهی از منکر و اعراض از متخلفین می‌باشند» (1).
امر به معروف و نهی از منکر؛ یادآوری یک واجب فراموش شده
«امر به معروف و نهی از منکر، یادآوری یک واجب فراموش شده است؛ ما باید خود را به سرچشمه اسلام برسانیم تا زندگی به تمامی شیرین شود. قرآن کریم می‌فرماید: «الذین ان مکناهم فی الارض اقاموا الصلاه و اتوا الزکوه و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر».
من می‌خواهم این واجب فراموش شده اسلام را به یاد شما ملت ایران بیاورم؛ امر به معروف و نهی از منکر، همه آحاد مردم باید وظیفه امر کردن به کار خوب و نهی کردن از کار بد را برای خود قائل باشند. این، تضمین کننده حیات طیبه در نظام اسلامی خواهد بود. عمل کنیم تا آثارش را ببینیم.
مراحل امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف، یک مرحله گفتن و یک مرحله عمل دارد. مرحله عمل، یعنی اقدام با دست و بازو، این مرحله، امروز به عهده حکومت است و باید با اجازه حکومت انجام بگیرد و لا غیر. اما گفتن با زبان، بر همه واجب است و همه باید آن را بدون ملاحظه انجام بدهند (2).
تمامی آحاد ملت مسلمان، در حفظ و حراست از احکام نورانی اسلامی و سعی در گسترش و تعمیق آن در جامعه، دارای وظیفه‌ای بزرگند. امر به معروف و نهی از منکر که یکی از ارکان اساسی اسلام و ضامن بر پا داشتن همه فرایض اسلامی است، باید در جامعه ما احیاء شود و هر فردی از آحاد مردم، خود را در گسترش نیکی و بر چیده شدن زشتی و گمراهی و فساد، مسئول احساس کند.
ما هنوز تا یک جامعه کاملا اسلامی که نیکبختی دنیا و آخرت مردم را به طور کامل تأمین کند و تباهی و کج‌روی و ظلم و انحطاط را ریشه کن سازد، فاصله زیادی داریم. این فاصله، باید به همت مردم و تلاش مسئولان طی شود و پیمودن آن، با همگانی شدن امر به معروف و نهی از منکر آسان گردد (3).
سنت انتقاد مشفقانه به مسئولین، یکی از مواهب الهی است
«دیگر آنکه در نظام اسلامی، اگر چه رسم و سنت انتقاد و نصیحت مشفقانه به مسئولین، یکی از مواهب الهی و مفاخر اسلامی و مایه رشد و ارتقاء و پیشرفت امور و مصداق بارز فرضیه امر به معروف است و باید در جامعه بماند و توسعه و کیفیت بیابد، ولی مخلوط کردن این کار مستحسن و لازم با اشاعه روحیه بدبینی و سوء‌ظن به کارگزاران اصلی کشور و بدگویی از آنان - که به تضعیف روحیه یا تضعیف جایگاه آنان بینجامد - خطایی بزرگ و خیانت‌آمیز خواهد بود.
امام خمینی (ره) می‌فرمایند: امر به معروف یکی از دستورات اسلام است و در ادامه می‌فرماید: من در میان شما باشم یا نباشم به همه شما سفارش و وصیت می‌کنم که نگذارید انقلاب بدست نااهلان و نامحرمان بیافتد» (4).
تکلیف عامّه مردم، امر به معروف و نهی از منکر با زبان است
«البته من عرض می‌کنم - قبلاً هم گفته‌ام - در جامعه اسلامی، تکلیف عامه مردم امر به معروف و نهی از منکر با لسان است؛ با زبان. اگر کار به برخورد بکشد، آن دیگر تکلیف مسئولین است. آنها باید وارد شوند. اما امر به معروف و نهی از منکر زبانی، مهمتر است.
چیزی که جامعه را اصلاح می‌کند، همین نهی از منکر زبانی است. آن آدم بدکار، آن آدم خلاف‌کار، آن آدمی که اشاعه فحشا می‌کند، آن آدمی که قبح گناه را از جامعه می‌خواهد ببرد، مردم باید به او بگویند. 10 نفر، 100 نفر، 1000 نفر! افکار عمومی روی وجود و ذهن او باید سنگینی کند. این، شکننده‌ترین چیزهاست» (5).
تکلیف امر به معروف با گفتن ساقط نمی‌شود
«امر به معروف و نهی از منکر فقط این نیست که ما، برای اسقاط تکلیف، دو کلمه بگوییم، آن هم در مقابل منکراتی که معلوم نیست از مهمترین منکرات باشند. وقتی یک جامعه را موظف می‌کنند که آحادش باید دیگران را به معروف، امر و از منکر نهی کنند. این به چه معناست؟ چه وقت ممکن است آحاد یک ملت آمر به معروف و ناهی از منکر باشند؟
وقتی که همه، به معنای واقعی، در متن مسائل کشور حضور داشته باشند؛ همه آگاه باشند؛ همه معروف شناس و منکرشناس باشند. این، به معنای یک نظارت عمومی است؛ یک همکاری عمومی است؛ یک معرفت بالا در همه است. امر به معروف اینهاست. والا اگر ما امر به معروف را در یک دایره محدود، آن هم به وسیله افراد معلومی، زندانی کنیم، دشمن هم در تبلیغات خودش، بنا می‌کند سمپاشی کردن» (6).
امر به معروف و نهی از منکر رو درواسی و خجالت بر نمی‌دارد
بحمدالله، ایران اسلامی با قدرت و صلابت کامل در مقابل همه دشمنان ایستاده است، چرا؟ ایران که همان ایران 150 سال قبل است! این، به خاطر احساس وظیفه شما، به خاطر همین حضور شما و به خاطر همین روحیه حزب‌اللهی شما و به خاطر این است که زن و مرد مسلمان، تا همه جا حاضرند، از ایمان و اسلام و انقلابشان دفاع می‌کنند.
اینهاست که این کشور را حفظ کرده است، مگر طوری دیگر می‌شود این کشور را با این همه دشمن و بدخواه که چشم طمع به منابع زیرزمینی و بازارهای آن دوخته‌اند، حفظ کرد؟! مگر می‌شود در مقابل آنها، بدون این روحیه مقاومت کرد؟! این گونه است که کشور حفظ می‌شود؛ با امر به معروف و نهی از منکر.
منتهی من دو تذکر به شما جوان‌های عزیز - در هر جای کشور که هستند - می‌دهم؛ اولا امر به معروف و نهی از منکر یک واجب است که رو در بایستی و خجالت بر نمی‌دارد. ما گفتیم اگر دیدید کسی مرتکب خلافی می‌شود، امر کنید به معروف و نهی کنید از منکر. یعنی به زبان بگویید. نگفتیم مشت و سلاح و قوّت به کار ببرید، اینها لازم نیست.
خدای متعال که این واجب را بر ما مسلمان‌ها نازل فرموده است، خودش می‌داند مصلحت چگونه است. ما هم تا حدودی حکم و مصالح الهی را درک می‌کنیم. بزرگ‌ترین حربه در مقابل گناهکار، گفتن و تکرار کردن است، این که یک نفر بگوید اما 10 نفر ساکت بنشینند و تماشا کنند، نمی‌شود. اگر یکی خجالت بکشد و یکی بترسد، این که نهی از منکر نخواهد شد». (7)
نهی از منکر نیاز به اراده، تصمیم، قدرت و شجاعت دارد
«این نکته اول؛ که نهی از منکر، اراده و تصمیم و قدرت و شجاعت لازم دارد که بحمدالله در قشرهای مردم ما و در زن و مرد ما وجود دارد. باید آن را به کار بگیرید. منتظر نباشید که دستگاه‌ها بیایند و کاری بکنند. بعضی مردم به اینجا تلفن زدند، نامه نوشتند، سفارش کردند که آقا! شما گفتید نهی از منکر، سیل پشتیبانی‌ها هم انجام گرفت اما عملا کاری نشد. عملا چه کار می‌خواستید شود؟ مگر لازم است که اینجا هم دولت وارد شود یا دستگاه قضایی مستقیماً وارد شود؟ خود مردم باید وارد بشوند، خود مردم باید نهی کنند.
البته، دولت، مجلس شورای اسلامی، دستگاه قضایی و نیروی انتظامی، موظفند که ناهی از منکر را پشتیبانی کنند. این وظیفه آنهاست. مباشر کار، خود مردم می‌توانند باشند و باید باشند. بخش عمده قضیه اینجاست. جوان رزمنده، خانواده شهید داده، خانواده ایثارگر، خانواده اهل انفاق، مومنین نمازخوان و روزه بگیر، مسجد برو، دلسوزان انقلاب، روشنفکران علاقه‌مند به مفاهیم اسلامی و انقلابی، همه اینها باید در صحنه باشند» (8).
امر به معروف را نباید در یک دایره محدود زندانی کرد
«و اما اگر ما، امر به معروف را در یک دایره محدود، آن هم به وسیله افراد معلومی زندانی کنیم، دشمن هم در تبلیغات خودش، بنا می‌کند سمپاشی کردن که در ایران بناست از این به بعد نسبت به زن‌های بد حجاب، این طور عمل شود. این واجب به این عظمت را که قوام همه چیز به اوست، بیاورند در دایره‌ای محدود، در خیابانهای تهران؛ آن هم نسبت به چند نفر زنی که وضع حجابشان مثلاً درست نیست. این است معنای امر به معروف؟ این است معنای حضور نیروهای مومن در صحنه‌های گوناگون جامعه!؟ قضیه، بالاتر از این حرف‌هاست.
تخلف‌ها یک اندازه نیست؛ یک نوع نیست. تخلف‌ها، تخلف‌های فردی نیست. بالاترین تخلف‌ها، آن تخلف‌ها و آن جرائمی است که پایه‌های نظام را سست می‌کند. نومید کردن مردم، نومید کردن دل‌های امیدوار، کج نشان دادن راه راست، گمراه کردن انسان‌های مومن و با اخلاص، سوء استفاده کردن از اوضاع و احوال گوناگون در جامعه اسلامی، کمک کردن به دشمن، مخالفت کردن با احکام اسلامی، تلاش برای به فساد کشاندن نسل مومن... .
امروز دست‌هایی تلاش می‌کنند تا فساد را به صورت نامحسوس - نه آن طوری که شما در خیابان آن را ببینید و بفهمید و مشاهده کنید - به شکل‌های گروهکی، ترویج کنند و جوانان را به فساد بکشانند؛ پسرها را به فساد بکشانند؛ مردم را به بی اعتنایی بکشانند. منکرات، اینهاست. منکرات اخلاقی، منکرات سیاسی، منکرات اقتصادی.
همه جا، جای نهی از منکر است
همه جا، جای نهی از منکر است. یک دانشجو هم، در محیط درس می‌تواند نهی از منکر کند، یک کارمند شریف هم در محیط کار خود می‌تواند نهی از منکر کند. یک کاسب مومن هم در محیط کار خود می‌تواند نهی از منکر کند. یک هنرمند هم با وسایل هنری خود، می‌تواند نهی از منکر کند. روحانیون در محیط‌های مختلف، یکی از مهمترین عوامل نهی از منکر و امر به معروف‌اند.
نمی‌شود این واجب بزرگ الهی را در دایره‌های کوچک، محدود کرد. کار هم، کار همه است. اینطور نیست که مخصوص عده خاص باشد. البته، هر کس وظیفه‌ای دارد. من در پیام تشکری که منتشر شد عرض کردم، قشرهای مختلف، باید جایگاه خود را در امر به معروف و نهی از منکر پیدا کنند. هر کس، جایگاهی دارد و بداند که کجا باید نهی از منکر بکند.
گناه بد حجابی از بسیاری گناهان کوچک‌تر است
گناهکار هم فقط بد حجاب نیست که بعضی فقط به مسئله بد حجابی چسبیده‌اند. این، یکی از گناهان است و از خیلی از گناهان کوچک‌تر است. خلاف‌های فراوانی از طرف آدم‌های لاابالی در جامعه وجود دارد؛ خلاف‌های سیاسی، خلاف‌های اقتصادی، خلاف در کسب و کار، خلاف در کار اداری، خلاف‌های فرهنگی، اینها همه خلاف است.
کسی غیبت می‌کند، کسی دروغ می‌گوید، کسی توطئه می‌کند، کسی مسخره می‌کند، کسی کم کاری می‌کند، کسی ناراضی‌تراشی می‌کند، کسی مال مردم را می‌دزدد، کسی آبروی مردم را بر باد می‌دهد. اینها همه منکر است. در مقابل این منکرها، عامل بازدارنده، نهی است؛ نهی از منکر. بگوئید: «آقا نکن». این تکرار «نکن»، برای طرف مقابل شکننده است» (9).
پی نوشت‌ها:
1. بیانات مقام معظم رهبری در پایان چهلمین روز ارتحال حضرت امام خمینی (ره) در خطاب به مردم و مسئولین سیاسی ومذهبی در مورخه 23/4/68.
2. بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار جمع کثیری از اقشار مختلف مرم قم به مناسبت فرا رسیدن 19 دی ماه (سالروز قیام مرم قم) در مورخه 19/10/ 68.
3. پیام ولی امر مسلمین به مناسبت اولین سالگرد ارتحال امام (ره ) در مورخه 10/3/69.
4. بیانات مقام معظم رهبری به مناسبت دومین سالگرد ارتحال امام (ره) 13/3/70.
5. فرمایش مقام معظم رهبری در دیدار با فرماندهان گردان‌ها ودسته‌های عاشورای نیروی مقاومت بسیج در مورخه22/4/71.
6. بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با علما و روحانیون در مورخه 7/5/71.
7. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با قشرهای مختلف مردم در مورخه 29/7/71.
8. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با قشرهای مختلف مردم در مورخه 29/7/71.
9. بیانات حضرت آیت الله خامنه‌ای در دیدار با علما و روحانیون در مورخه 7/5/71.
