سؤال: راه کارهای اتّحاد ملّی از منظر قرآن و روایات چیست؟

جواب: ضرورت اتحاد ملّى و انسجام اسلامى از نظر عقل بر کسى پوشیده نیست و از منظر قرآن و روایات هم به آن سفارش گردیده است. لذا در اینجا به نمونه هایی از راه کارهای اتحاد ملّی از منظر قرآن و روایات اشاره می کنیم:

1 ـ مخالفت با شعارهاى قومى

در کتاب صحیح بخارى در باب غزوه بنى المصطلق نقل شده: « تنازع مهاجرى مع انصارى، فصرخ الانصارى: (یا معشر الأنصار) و صرخ الآخر: (یا معشر المهاجرین)، و لمّا سمع النبىّ هذه الکلمات قال: (دعوها فانّها دعوى میتة) »؛[1] « یکى از مهاجرین با فردى از انصار نزاع کردند، مرد انصارى صدا زد: اى جماعت انصار! و شخص دیگر صدا داد: اى جماعت مهاجران! چون پیامبر(صلى الله علیه وآله) این سخنان را شنید فرمود: این ها را رها کنید؛ زیرا که اینها شعارهاى قومى و جاهلی است».
و هنگامى که بین اوس و خزرج نزاع شد حضرت فرمود: « یا معشر المسلمین! الله الله، أبدعوى الجاهلیة و انا بین اظهرکم بعد ان هداکم الله للاسلام و اکرمکم به و قطع به عنکم امر الجاهلیة و استنقذکم به من الکفر»؛[2] « اى جماعت مسلمین! خدا را خدا را ]در نظر بگیرید[ آیا ادعاهاى جاهلیت را مى کنید در حالى که من در میان شما هستم بعد از آن که خداوند شما را به اسلام دعوت کرده و به آن تکریم نمود، و به واسطه آن از شما امر جاهلیت را قطع کرد و شما را از کفر نجات بخشید».

2 ـ ایجاد اخوّت بین اقوام

پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به جهت اتّحاد ملّى، دو بار بین افراد مختلف از اقوام گوناگون عقد اخوت بست تا از این طریق تعصبات قومى و عشیره اى را از آنان بزداید. و حتى بین بردگان با اشراف مدینه نیز چنین نمود تا روح تعصب و فخرفروشى از میان آنان بر چیده شود. حاکم نیشابورى به سندش از عبدالله بن عمر نقل کرده که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) عقد اخوت بین اصحابش بست. آنگاه على(علیه السلام) گفت: اى رسول خدا! بین اصحابت عقد اخوت بستى پس برادر من کیست؟ رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: آیا راضى نمى شوى اى على که من برادر تو باشم؟ على(علیه السلام) عرض کرد: آرى اى رسول خدا؛ آنگاه رسول خدا (صلى الله علیه وآله)فرمود: تو برادر منى در دنیا و آخرت».[3]

3 ـ دادن پُست ها به اقوام مختلف 

کسانى که از معیارهاى اصیل اسلامى دورند هنگامى که به پست و مقامى مى رسند از قوم و عشیره خود افرادى را بدون آن که شرایط لازم براى احراز آن منصب و پست را داشته باشند، به سمت هاى مهم و کلیدى مى رسانند، کارى که مع الأسف ـ در برخى موارد متداول شده و اسلام شدیداً با آن مخالفت کرده است. پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به جهت مخالفت با تعصبات قوم گرایى، منصب ها و پست ها را بین افراد لایق از هر قوم و قبیله اى تقسیم مى کرد و تنها در این راه شایسته سالارى را در نظر مى گرفت تا از این طریق روح اتّحاد ملّى را در میان مردم تقویت نماید.

4 ـ تقویت ارزش هاى دینى

پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در سرزمینى دعوت خود را شروع کرد که مردم آن به قومیت و حسب و نسب خود افتخار مى کردند، و لذا حضرت براى این که این ارزش موهوم و خیالى را از بین ببرد سعى نمود تا جایگزینى اصیل و عقلایى براى آن معرفى کند. و مشاهده مى کنیم که حضرت درصدد تقویت ارزش هاى دینى درمیان جامعه بوده است. و لذا تقوا را بهترین میزان براى برترى افراد معرفى کرده است. و بدین جهت مى بینیم که سلمان فارسى را با وجود آن که از عجم است او را از جمله اهل بیت خود به حساب آورده و جمله «سلمان منّا اهل البیت» را درباره او فرموده است.

5 ـ نفى ارزش هاى خیالی

یکى از راه کارهاى اتّحاد ملّى نفى هرگونه ارزش هاى خیالى است که در جامعه وجود دارد.

پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در حدیثى مى فرماید: «... لیس لعربى على اعجمى و لا اعجمىّ على عربى و لا أحمر على ابیض و لا لأبیض على احمر فضل الاّ بالتقوى»;[4]«... هرگز عرب بر عجم و عجم بر عرب و سرخ پوست بر سفیدپوست و سفید پوست بر سرخ پوست برترى به جز در تقوا ندارد».[5]

منابع
[1]. صحیح بخارى، ج 5، ص 119، باب غزوه بنى المصطلق.
[2]. السیرة النبویة، ج 1،ص 555.
[3]. مستدرک حاکم، ج 3، ص 14.
[4]. سیره ابن هشام، ج 2، ص 412.
[5]- اتحاد ملّى و انسجام اسلامى در پرتو آموزه هاى غدیر، ص31. 

رواياتي پيرامون وحدت و پرهيز از تفرقه و پراكندگي؛ 
قرآن خطاب به مسلمين مي فرمايد: «واعتَصموا بحَبلِ اللهِ جميعاً و لاتَفَرَّقوا[4] ... و همگي به ريسمان الهي چنگ زنيد و پراكنده نشويد». دربارة اينكه منظور از «حبل الله» چيست؟ مفسران احتمالات مختلفي ذكر كرده اند: بعضي مي گويند منظور از آن قرآن است، و بعضي مي گويند اسلام، و بعضي ديگر گفته اند منظور خاندان پيامبر و ائمه معصومين هستند. 

ولي اين تفسيرها، هيچكدام با يكديگر اختلاف ندارند، زيرا منظور از ريسمان الهي هرگونه وسيلة ارتباط با ذات پاك خداوند است، خواه اين وسيله، اسلام باشد، يا قرآن، يا پيامبر و اهل بيت او و به عبارت ديگر تمام آنچه گفته شد، در مفهوم وسيع «ارتباط با خدا» كه از معني «حبل الله» استفاده مي شود، جمع است.[5] 

مرحوم علامه طباطبايي در ذيل آيه فوق روايتي را از پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل مي كند كه ايشان مي فرمودند: «حبل الله» كه از آسمان به زمين كشيده شده، همان كتاب خداست و در حديثي ديگر نيز فرموده اند: اين قرآن سبب رابطه اي است كه يك طرفش به دست خدا و سر ديگرش به دست شماست، پس به آن تمسك كنيد كه اگر تمسك كنيد نه هرگز از بين مي رويد و نه هرگز تا ابد گمراه مي شويد.[6] 

پيامبر اكرم همچنين فرمودند: «كسيكه يك وجب از جماعت خارج شود، قلاده اسلام را از گردن خود باز كرده، مگر آن كه دوباره به جماعت برگردد، و كسيكه از دنيا برود در حاليكه در تحت رهبري كسيكه جامعه را رهبري مي كند نباشد، به مرگ جاهليت مرده است».[7] 

اين روايات و روايات ديگر كه در ذيل آيه مذكور، در اين تفسير و تفاسير ديگرآمده است، همچون آية فوق و آيات ديگر، دستور به وحدت داده اند و از تفرقه و پراكندگي نهي كرده اند، كه در ذيل به چند مورد ديگر از رواياتي كه دستور به وحدت و همبستگي داده اند اشاره مي شود: 
الف ـ پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: «المؤمنون كالنفس الواحده:[8] مؤمنان همچون يك روحند». 
ب ـ و نيز فرمودند: افراد با ايمان نسبت به يكديگر همانند اجزاي يك ساختمانند كه هر جزئي از آن جزء ديگر را محكم نگه مي دارد»[9] 
ج ـ آن حضرت همچنين فرمودند: «مَثَل افراد با ايمان در دوستي و نيكي به يكديگر همچون اعضاي يك پيكر است كه چون بعضي از آن رنجور شود و به درد آيد، اعضاي ديگر را قرار و آرامش نخواهد بود».[10] 
د ـ امير المؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: هميشه همراه جمعيتهاي بزرگ باشيد كه دست خدا با جماعت است و از پراكندگي بپرهيزيد كه انسان تك و تنها بهرة شيطان است، چونانكه گوسفند تنها طعمة گرگ»[11] 
هـ.. همچنين آن حضرت فرمودند: «آنچه را كه پيوند جمعيت با آن گره خورده است رها مكنيد».[12] 

همة اين روايات، توصيه به وحدت و همبستگي و پرهيز از تفرقه دارند، وحدت در صورتي محقق مي گردد كه در بين افراد اعتقادات مشترك لحاظ گردد و بر روي آنها پافشاري شود و البته اعتقادات غير مشترك را فراموش نكنند بلكه به مرور زمان در مورد آن بحث گردد تا حقيقت روشن گردد، شيعه و سني هم چنين اند. براي ايجاد وحدت بايد روي مشتركات (قرآن، پيامبر اكرم، ...) همّت گماشته شود و سپس در مورد غير مشتركات (مثل امامت علي ـ عليه السّلام و فرزندانش) بحث شود تا حقيقت روشن گردد.