استان آذربایجان شرقی در کتاب آبی هشترود و چاراویماق
این استان در شمال غربی ایران واقع است و از شمال با جمهوریهای آذربایجان و ارمنستان، از غرب با استان آذربایجان غربی، از جنوب با استانهای زنجان و آذربایجان غربی و از شرق با استان اردبیل همسایه است. مساحت این استان برابر 45162 کیلومتر مربع است که معادل 7/2 درصد مساحت کل کشور می باشد. بلندترین نقطه استان، قله جام داغی و سهند است که 3710 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. و پست ترین نقطه آن در گرمادوز؟! با ارتفاع 150 مترذاست. ترکی آذری، زبان عمومی مردم آذربایجان است که ترکی آذربایجان یا ترکی نیز نامیده می شود. ترکی آذری شاخه مرکزی ترکی اوغوز(غز) یا ترکی غربی است.
آذربایجان بخشی از سرزمین کهن ایران است! که از 23 قرن پیش تاکنون از جمله مشهورترین نامهای جغرافیایی ایران! بوده است. قدیمی ترین نام آذربایجان، آتورپاتکان بود. سپس به اسامی مختلف از قبیل آذربایگان، آذرآبادگان، آذربادگان و آذربایجان معروف شد.
تبریز
تبریز مرکز آذربایجان شرقی است. ارتفاع آن از سطح دریا 1340 متر می باشد. وسعت این شهر 1180 کیلومتر مربع است و در قسمت میانی آذربایجان و در قسمت شرقی دریاچه ارومیه قرار گرفته است. تبریز در فاصله 619 کیلومتری تهران و 150 کیلومتری مرز ایران و جمهوری آذربایجان قرار دارد. این شهر بعد از ظهور اسلام در گستره وسیع حکومت اسلامی به قبله الاسلام مشهور می شود. سپس در مسیر جاده ابریشم، شرق را با غرب پیوند می دهد و رونق اقتصادش به بنیان بازارها و کاروانسراها می انجامد که به عظیم ترین بازار مسقف و به هم پیوسته دنیا شهره می گردد و در کنار آن بزرگترین دانشگاه آن عصر، ربع رشیدی موقعیت علمی و فرهنگی تبریز را به جهانیان می نمایاند. قدیمی ترین ذکر نام تبریز در کتیبه سارگون دوم-پادشاه آشور- به سال 714 قبل از میلاد آمده است. تبریز در منابع تاریخی با نامهای تورز Tavrez، تورژ Taverez، تورش Tavres و دورژ Davres آمده است.*** تبریز را شهر اولینها می نامند. اولین مدرسه به سبک جدید، اولین چاپخانه، کتابخانه، روزنامه و سالن نمایش تئاتر در این شهر بنا شده است. تبریز بیش از شهرهای دیگر ایران دارای سابقه مدنیت می باشد بطوریکه نخستین انجمن شهر (شورای شهر) در این شهر تاسیس شده است. تبریز یکی از هفت شهر بزرگ تاریخی، فرهنگی کشور به شمار می رود. و دارای آثار و ابنیه تاریخی متعددی می باشد که هر یک بیانگر سیر تاریخی-فرهنگی این دیار است. برخی از این آثار و ابنیه تاریخی عبارتند از:
· بازار تبریز
· ارک علیشاه(مسجد علیشاه)
· مسجد جامع (جمعه مچید)
· مسجد کبود (گؤی مچید)
· آرامگاه دوکمال
· ائل گلی{گؤلی} (شاه گلی)
· تالار شهرداری
· مقبرة الشعرا
· زیارتگاه عینالی
· امامزاده جمال
· بقعه و مسجد صاحب الامر
· مقبره شاه حسین ولی
· سنگ بسم الله در بقعه سید ابراهیم
· بقعه سید حمزه
· کلیسای کاتولیک
· کلیسای سرکیس مقدس
· ساختمان خلیفه گری ارامنه
· برج آتش نشانی
صنایع دستی و هنرهای سنتی شهر تبریز عبارتند از: قالیبافی، چرمسازی، کبریت سازی، نساجی، آردکوبی، صابون پزی، قلاب دوزی، نقره کاری و حوله بافی. توسعه صنایع ماشینی در این منطقه در سال 1350 پایه گذاری شده است. کارخانه های متعددی مانند تراکتورسازی، ماشین سازی و موتوژن، شهرکهای صنعتی از جمله: شهید رجائی و شهید سلیمی
آذرشهر
در کتابهای معتبر تاریخی سابقه این شهر را به دوره ساسانیان!! و حتی هخامنشیان!! {اشکانیان و سلوکیان و پهلویان و غیره فراموش شده اند} مربوط می دانند. نام های قدیمی این شهر ده خرقان، دهخوارقان، ده نخیرجان و تورفاقان است. این شهر دارای آثار تاریخی مانند مسجد تورامین، گورستان پیرحیران، پاپرلر، مصلا، مسجد چهارسو و گورستان قدمگاه. این شهر دارای صنایع دستی سوزن دوزی و گلابتون دوزی ست.
اسکو
این شهر از قدیمی ترین و آبادترین شهرهای آذربایجان است که از نظر فرهنگی از بخشهای پیشرفته و فعال می باشد. اسکو دارای آثارتاریخی مانند مسجد جامع سبزه میدان، امامزاده ای منسوب به امام جعفر صادق (ع)، بقعه حسام الدین فرقد، مزار الله بنده سی، مسجد پایتخت، روستای کندوان (این روستا دارای آب معدنی می باشد و از مناطق توریستی کشور به شمار می رود.)
اهر
این شهر از قدیمی ترین ولایات آذربایجان است. اهر نام درخت زبان گنجشک است. در اوایل قرن سوم هجری قمری، اهر به مدت بیست سال میدان خونین ترین نبردهای بابک خرمدین با سپاهیان اعراب گردید. مسجد جامع، بقعه شیخ شهاب الدین محمود اهری، راسته بازار و قلعه پشتو از آثار تاریخی این شهر به شمار می روند.
ایلخچی
این شهر در جنوب غربی تبریز و در مسیر جاده ترانزیتی سه استان آذربایجان شرقی، غربی و کردستان واقع شده است. از جاذبه های توریستی آن، سواحل جزیره اسلامی می باشد. از محصولات عمده و معروف شهر ایلخچی پیاز مرغوب آن می باشد.
بستان آباد
این شهر در محل شهر تاریخی، باستانی و گمشده اوجان (مربوط به قرن ششم) بنا شده است. اوجان پایتخت ییلاقی در دوره ایلخانان مغول بوده که بعدا در اثر حوادث روزگار به کلی منهدم شده است. آب گرم و حمام معروف بستان آباد، بر روی بعضی از بیماریها تاثیر فراوانی دارد.
بناب
بناب شهر قدیمی است که آثاری از قرون 8 و 9 هجری و دوره صفویه در آن وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: مسجد جامع مهرآباد، حمام مهرآباد، و پل پنج چشمه بر روی رودخانه صوفی. محصولات مهم کشاورزی آن غلات، حبوبات، صیفی جات، انواع میوه و خشکبار، انگور و بادام می باشد که خشکبار بناب جنبه صادراتی دارد. همچنین دامداری و پرواربندی نیز رونق فراوانی در این منطقه دارد.
جلفا
رود ارس در مرز ایران و جمهوریهای آذربایجان و ارمنستان، از شمال این شهر می گذرد. جلفا در لغت به معنای بافنده است. از مهمترین آثار تاریخی جلفا، کلیسای استپانوس، کلیسای چوپان، حمام زیبای کردشت و قلعه کردشت می باشد وجود گمرک ایران و جمهوری آذربایجان و مبادله کالا و مسافر سبب جذب جمعیت فعال شده و از شهرهای مهاجرپذیر است.
چاراویماق
در سال 1380 به شهرستان تبدیل شده و از دو بخش مرکزی و شادیان! تشکیل شده است. این شهرستان به سیلوی گندم استان معروف بود.!؟ از آثار تاریخی آن می توان به تپه باستانی شهردل(شره دل)، چشمه معدنی آبگرم، چشمه اسرار آمیز پیرسقا، قبرستان متروکه اوچ قیزلار، قلعه نادری و غار طبیعی و صخره ای حاجی آباد!؟ اشاره کرد.
خسروشهر
بنیانگذار این شهر، خسروپرویز بوده است!!!!!!! محص.لات کشاورزی این عبارتند از: گندم، جو، سیب زمینی، نخود، لوبیاف گوجه فرنگی، بادام، گردو، سیب، گلابی، زردآلو، انگور و سنجد. آثار تاریخی عبارتند از: مسجد جامع، قبرستان، آرامگاه قطب الدین راوندی
سراب
قدمت این شهر به دوره اوراتورها (معاصر مادها) می رسد. مورخین سراب را به نامهای سراه و سراو نیز ذکر کرده اند. این منطقه به علت قرار گرفتن در دشتی وسیع و هموار و با خاک غنی و آب کافی، از مراکز دامپروری استان است و گاو نژاد سراب شهرت خاصی دارد. آبهای گرم معدنی اسب فروشان، الله حق، شالقون و جلده با خان اردها و اثر تاریخی مسجد جامع از نقاط دیدنی و تفریحی این شهر می باشند.
شبستر
معرب کلمه چی چستر!!! است که به زبان زندی به معنای کوهپایه است. این شهر زادگاه عارف نامدار، شیخ محمود شبستری و روحانی مبارز شیخ محمد خیابانی است. مسجد جامع تسوج و شبستر، مقبره شیخ محمود شبستری، بهاءالدین و یعقوب تبریزی از آثار تاریخی شبستر می باشد.
کلیبر
این شهر تحت تاثیرآب و هوای خزری بوده و اغلب اوقات کوهستانهای مرتفع را مه غلیظ می پوشاند. رودخانه ارس از شمال آن می گذرد. قلعه معروف بابک یا قلعه جمهور، مرکب از قلعه و قصر، بر فراز قله کوهستانی به نام قیز قلعه سی، در ارتفاع 2600 متر در غرب کلیبر واقع است. در 100 کیلومتری، تپه معروف نادری و در 50 کیلومتری کلیبر، مقبره شاه قاسم (برادر امام رضا (ع)) بنا شده است.
گوگان
تاریخ این شهر به قرن هفتم قبل از میلاد می رسد. آثار تاریخی عبارتند از: مقبره زینب خاتون، مقبره صدیقه خاتون، پیر محمود، مسجد جامع گوگان، قلعه هلاکوخان. جزیره اسلامی منطقه توریستی این شهر می باشد.
مراغه
آثار تاریخی این شهر عبارتند از:رصدخانه مراغه، گنبد سرخ-کبود، گنبد غفاریه، برج مدور مراغه و آرامگاه اوحدی مراغه ای، آبهای معدنی مراغه عبارتند از: ساری سو، قره پالچیق، گشایش؟! و شور سو. فعالیتهای مهم صنعتی و تولیدی در این شهر، محدود به صنایع دستی و تهیه مواد غذایی است. صنایع دستی آن، فرش و قالی، گلیم، ظروف سفالین، صنعت چوب و صنعت صابونسازی است.
مرند
قدمت این شهر به دوران کلده و آشور می رسد. کلمه مرند در زبان ارمنی به معنای دفن یا دفینه است!! که گویند محل دفن نوح پیغمبر است. تمام منطقه مرند بنا به شرایط طبیعی، برای دامداری، کشاورزی و باغداری مناسب است. انگور، سیب و زردآلوی مرند بسیار مرغوب بوده و معروفیت خاصی دارند. صنعت مهم مرند، قالیبافی است. صنایع دستی این شهر سفالگری و سبدبافی می باشد.
ملکان
ملکان بین شهرستانهای بناب، هشترود، مراغه و میاندوآب در جلگه رسوبی قرار دارد. سابقا بخش ملکان به نام ملک کندی معروف بوده است. در جنوب ملکان آثار و بقایای شهر تاریخی لیلان وجود دارد. آب و هوای ملکان در تابستان گرم و معتدل و در زمستان سرد است. محصولات .مهم ملکان، خشکبار، میوه، غلات و انگور است. شغل عمده مردم کشاورزی، دامداری و قالیبافی است.
ممقان
منطقه ممقان دارای بیش از 100 رشته قنات است که مقدار زیادی از آبهای زراعی را تامین می نمایند. آثار تاریخی این شهر عبارتند از: مسجد مقدس حاجی یعقوب، پیر جابر، آسیابهای آبی و روستای تورامین. شهرک صنعتی شهید سلیمی در نزدیکی این شهر قرار دارد.
میانه
محصولات مهم این شهرستان گندم، جو، برنج، حبوبات، دانه های روغنی و انواع میوه می باشد. قالیبافی و بافت انواع فرشهای کوچک و بزرگ به ویژه در میان روستائیان رواج دارد.این شهر به نامهای میانج و گرمرود نیز نامیده شده است. آثار تاریخی آن عبارتند از: پل دختر، قلعه‌دختر، بقعه امامزاده اسماعیل و مسجد بزرگ سنگی ترک
ورزقان
این شهر مشهور به سرزمین طلای سرخ ایران است. آثار تاریخی عبارتند از: سنگ نبشته میخی اوراتویی در روستای سغندل، عمارت سنگی (آبخواره)، شهر الا،قلعه‌های آقجا،جوشین، ساردور و ارک. جاذبه‌های توریستی ورزقان عبارتند از: آبشار گل‌آخر، جنگلهای چیچکلو، آبشارهای اوزی، طرزم، ونستان، جنگلهای شمال ورزقان، پیرداوود،اندیل، هفت چشمه، مشک عنبر، یخچال طبیعی کرویق
هشترود
چون هشت رودخانه؟! از کوههای سهند در این ناحیه سرچشمه می‌گیرد، به این نام، نامیده می شود؟! هشترود از نظر کشاورزی یکی از مناطق مهم استان بوده و عمده‌ترین محصولات آن گندم، جو، حبوبات، سیفی‌جات، و سیب زمینی می‌باشد. از آثار تاریخی این شهرستان می‌توان به قلعه ضحاک متعلق به دوره ساسانیان و اشکانیان و مسجد جامع متعلق به دوره قاجاریه اشاره کرد.
...
