تحقيقات اقتصاد كشاورزي

در اين مقاله با استفاده از روش هزينه منابع داخلي، مزيت نسبي استان گلستان در توليد نباتات صنعتي شامل پنبه، کلزا و سويا مورد بررسي قرار گرفت. بر اساس نتايج، استان گلستان در توليد پنبه ديم و کلزا آبي داراي مزيت نسبي، اما در توليد سويا آبي فاقد مزيت نسبي بوده و در توليد سويا ديم ،کلزا ديم و پنبه آبي در نقطه سر به سر مزيت نسبي عمل مي کند. بر اساس نتايج تحليل حساسيت، مزيت استان گلستان در توليد پنبه ديم و کلزا آبي پايدار نبوده و شکننده است و کاهش اندک عملکرد در واحد سطح و قيمت جهاني آن ها مي تواند اين مزيت را از اقتصاد کشاورزي استان سلب نمايد، هم چنين حساسيت عدم مزيت نسبي توليد سويا آبي اندک است. اين بدان معناست که دستيابي به مزيت نسبي در توليد سويا آبي مستلزم افزايش شايان توجه عملکرد و يا قيمت جهاني آن خواهد بود.

 نسخه قابل چاپ

آبزيان به عنوان يک منبع مفيد غذايي تامين کننده پروتئين مصرفي مردم بوده و استان فارس از نظر توسعه آبزي پروري داراي اهميت است. با توجه به اهميت انتقال قيمت در سطوح گوناگون بازار و ارتباط ميان انتقال قيمت از سطح مزرعه به خرده فروش با کارايي نظام بازاريابي، همگرايي قيمت ها با روش دو مرحله اي انگل - گرنجر در اين مطالعه بررسي شده است. نتايج نشان داد که قيمت ها در طول زمان با هم ارتباط داشته و به سمت تعادل بلندمدت مي روند در اين مطالعه با استفاده از داده هاي هفتگي سال هاي 1385 تا 1387 آزمون انتقال قيمت از سطح مزرعه به سطح خرده فروش با استفاده از مدل تصحيح خطاي نامتقارن وان- کرامون انجام شد. آزمون عليت گرنجري هسيائو، رابطه يک سويه اي از قيمت هاي سر مزرعه به سمت قيمت هاي خرده فروشي را نشان داد. نتايج بدست آمده از برآورد الگوي انتقال قيمت، انتقال نامتقارن قيمت را در کوتاه مدت نشان مي دهد که با محاسبه کشش هاي انتقال قيمت، افزايش در قيمت سر مزرعه تاثيري بزرگتر بر تغيير قيمت خرده فروشي دارد.

 نسخه قابل چاپ

صنعت رب گوجه فرنگي يکي از صنايع مهم تبديلي در کشور بوده است که در استان فارس نيز از اهميتي ويژه برخوردار است. هدف اصلي اين مطالعه تحليل کارايي واحدهاي توليدي اين صنعت در استان فارس مي باشد و در اين مطالعه از روش” تحليل فراگير داده ها “ استفاده شده است. نتايج مطالعه نشان داد که با استفاده از 97، 801 ميليون ريال سرمايه، 909 نفرسال نيروي کار، 56، 814 مترمربع زيربنا و 225،492 متر مربع زمين در کل استان که به ترتيب 61.42، 36.05، 42.73 و 57.71 درصد کمتر از وضعيت جاري استفاده از اين نهاده ها ست، مي توان به توليد هدف 559، 164 تن رب گوجه فرنگي که 1.66 درصد بيشتر از مقدار فعلي توليد آن است، دست يافت. اين مهم از راه تغييرات فناوري و استفاده از ظرفيت کامل صنايع توليد رب گوجه فرنگي امکان پذير است. در اين خصوص، حمايت هاي ويژه اعتباري، يارانه اي و قيمتي از توليدکنندگان گوجه فرنگي و رب در استان توسط دولت داراي اهميت است. همچنين، طراحي واحدهاي جديد صنعت توليد رب گوجه فرنگي استان و هزينه هاي مربوطه، بايستي در چارچوب روش ارايه شده در اين مطالعه بررسي شود.

 نسخه قابل چاپ

با توجه به اهميت توليدات کيوي در ايران و ضرورت حضور در بازارهاي جهاني، بررسي وضعيت صادرات در مقابل رقبا از اهميت بالايي برخوردار است. اين مطالعه به بررسي مزيت صادراتي کيوي ايران در مقابل رقبا مي پردازد. نتايج بررسي مزيت نسبي آشکار شده نشان داد که مزيت صادراتي ايران طي سال هاي 2005 - 1990، رشدي مناسب داشته که شاخص مزيت نسبي آشکار شده متقارن نيز بيانگر اين مطلب بوده است. کم ترين مقدار شاخص مزيت نسبي آشکار شده، مربوط به سال 1999، با مقدار 1.699 و بيش ترين مقدار نيز برابر 10.620، مربوط به سال 2005 و رشد آن طي سال هاي مورد بررسي 88.863 درصد بوده است. رابطه مزيت صادراتي کيوي ايران با صادرات آن در سطح بالايي معني دار شد. افزايش مزيت صادراتي شيلي، اثر منفي و معني داري بر مزيت صادرات ايران داشته و با افزايش مزيت صادرات شيلي، صادرات شيلي جايگزين صادرات ايران مي شود. همچنين با افزايش مزيت صادراتي نيوزيلند، مزيت صادراتي ايران نيز تقويت شده است. با افزايش مزيت وارداتي کيوي ترکيه و روسيه، مزيت صادراتي ايران افزايش خواهد يافت. با توجه به اين که ترکيه و روسيه به ترتيب بزرگترين واردکنندگان کيوي ايران هستند، به منظور تقويت مزيت صادراتي ايران، توجه به اين بازارهاي هدف از اهميت شايان توجهي برخوردار خواهد بود.

 نسخه قابل چاپ

هدف از اين مطالعه تدوين الگوي کشت در شرايط ريسکي، با در نظر گرفتن کاهش مصرف آب در شهرستان مرودشت استان فارس بوده است. براي اين منظور رهيافت برنامه ريزي چندهدفي بکار گرفته شد. هدف هاي بالا با توجه به تمايلات بهره برداران مبني بر حفظ سطح مشخصي از درآمد مورد توجه قرار گرفت. الگوهاي ريسکي شامل تارگت - موتاد و واريانس درآمد بود. از روش نمونه گيري خوشه اي دو مرحله اي از 50 بهره بردار، براي جمع آوري داده ها استفاده شد و با توجه به تعدد پاسخ هاي ارايه شده در الگوي واريانس درآمد، با استفاده از تحليل خوشه اي پاسخ هاي بهينه انتخاب شدند. اين انتخاب با استفاده از معيار ترکيبي که سه هدف کاهش مصرف آب، کاهش ريسک و افزايش بازدهي را در بر مي گرفت، صورت پذيرفت. يافته هاي پژوهش نشان داد که ميان هدف هاي ياد شده تبادل وجود دارد. در الگوهاي منتخب سطح زير کشت گندم با افزايش سطح ريسک داراي روند افزايشي بود. همچنين در اين الگوها سطح زيرکشت ذرت و سبزي بيشتر از مقدار الگوي فعلي بدست آمد، اما از کشت جو کاسته شد. سطح زيرکشت باقلا نيز نزديک به سطح فعلي آن بود. همچنين نتايج نشان داد که با افزايش ريسک فاصله ميان الگوي فعلي با الگوهاي بهينه افزايش مي يابد.

 نسخه قابل چاپ

تحليل بازار فرآورده هاي دريايي و ارايه راه حلي براي رفع مشکلات موجود، افزون بر بهبود وضعيت صيادان، به پايداري ذخاير دريايي نيز کمکي بسيار ميکند، لذا هدف از اين مطالعه بررسي بازاريابي آبزيان در استان هرمزگان به منظور تدوين رهيافتي براي حل مشکلات و توسعه بازار اين گروه از فرآوردهاست. در اين راستا چهار شهرستان در استان هرمزگان جهت مطالعه انتخاب و از راه مصاحبه و تکميل پرسشنامه نمونه تصادفي مرکب از 90 صياد، 14 عمده فروش و تبديل کننده و 25 خرده فروش داده هاي مود نياز جمع آوري و کارايي فني و قيمتي بازار محاسبه و توابع گوناگون حاشيه بازاريابي برآورد شد. بررسي وضعيت بازار آبزيان در منطقه هرمزگان نشان داد که عموما سهم توليد کننده يا صياد از قيمت پرداخت شده به وسيله مصرف کننده نهايي بسيار کم است. سهم پايين صيادان و حاشيه بالاي بازار رساني انواع ماهي در شهرستان بندر لنگه در مقايسه با بندرعباس نيز بيشتر است. دليل موضوع اخير را مي توان در فاصله زيادتر مراکز صيد و مصرف در بندرلنگه نسبت به بندرعباس و عدم فعاليت تعاوني هاي صيادي جستجو نمود.
همچنين ارزيابي نشان مي دهد که نا آگاهي از شرايط بازار، نبود تسهيلات، مجوزهاي صيادي و امکانات زيربنايي از مهم ترين مشکلات صيادان است. براين اساس به نظر مي رسد که براي رفع مشکلات ياد شده، خروج از مشکلات موجود و بهبود شرايط بازار رساني آبزيان در استان هرمزگان پيگيري يک استراتژي مبتني بر کارگروهي ضروري باشد. تشکل هاي تعاوني از گذشته وجود داشته است، اما بيشتر به صورت ادغام افقي مي باشند يعني اين که تعاوني ها بيشتر از صيادان تشکيل شده و ساير عامل هاي بازار از جمله توليد کنندگان نهاده ها، تبديل کنندگان و سردخانه داران در آن نقشي نداشته اند، لذا ادغام عمودي در کنار ادغام افقي توصيه مي شود.

 نسخه قابل چاپ

عدم تشخيص پتانسيل ها و توان بالقوه يک کشور در صادرات و عدم درک بهترين بازارهاي هدف محصولات، همواره فرصت هاي زيادي را از صادرکنندگان گرفته است. در اين پژوهش در طي سال هاي 2001 تا 2005، ابتدا با استفاده از دو شاخص مزيت نسبي آشکار شده (RCA)و شاخص مزيت نسبي آشکارشده متقارن(RSCA)  به بررسي مزيت صادراتي زيره سبز پرداخته شده است. در ادامه با استفاده از شاخصDRC ، مزيت نسبي توليد محاسبه شده است. سپس با استفاده از شاخص نبود مزيت نسبي و چند شاخص ديگر بازارهاي هدف اين محصول اولويت بندي شده اند. در ادامه با استفاده از شاخص هاي نسبت هاي تمرکز و هرفيندال به بررسي ساختار بازار زيره سبز پرداخته شده است و در پايان هم با استفاده از شاخص نقشه برداري تجاري و شاخص ادغام جهاني وضعيت بازار بررسي شده است. نتايج نشان داد که ايران در اين محصول داراي مزيت نسبي صادراتي بالايي است. هم چنين بهترين بازارهاي هدف، کشورهاي سريلانکا، نيوزلند، آمريکا و مکزيک مي باشند. ساختار بازار واردات از نوع رقابتي است و سهم هر بنگاه هم ناچيز است، اما بازار صادرات از نوع انحصاري است، به گونه اي که پنج کشور نخست صادرکننده، نزديک به 90% از صادرات را در اختيار دارند. در ضمن واردات اين محصول در دنيا روند نزولي دارد، اما صادرات ايران رو به افزايش است. همچنين برخي از کشورهاي وارد کننده (سنگاپور، بلژيک، هلند و ...) اقدام به صادرات دوباره محصول مي نمايند و از اين راه ارزش افزوده اي را براي خود ايجاد مي نمايند.

 نسخه قابل چاپ

سياست هاي پولي از جمله متغيرهاي کلان اقتصادي است که بر رشد توليد ناخالص ملي تاثير دارد. با توجه به اهميت بخش کشاورزي در اقتصاد ايران، در اين مطالعه سعي شده است تا با استفاده از روش هاي خود توضيح برداري و فيلتر هودريک - پرسکات به بررسي تاثير شوک هاي پولي بر رشد بخش کشاورزي پرداخته شود. نتايج مطالعه، حاکي از وجود ارتباط ضعيف ميان سيستم پولي و بخش کشاوزي مي باشد. در پايان، پيشنهادهايي در جهت تقويت ارتباط ميان نظام پولي و بخش کشاورزي مطرح شده است.

 نسخه قابل چاپ

اين پژوهش به بررسي وضعيت توزيع درآمد کشور طي سال هاي 86 - 1363 به تفکيک مناطق روستايي و شهري پرداخته است. با استفاده از آمار هزينه و درآمد خانوارها که توسط مرکز آمار ايران گردآوري شده است، تغييرات توزيع درآمد در مناطق روستايي و شهري کشور محاسبه شده است، به اين منظور از ضريب جيني، شاخص تايل، ضريب اتکينسون و نسبت دهک دهم درآمدي به اول استفاده شده است. يافته هاي مطالعه نشان داد در طول دوره مورد بررسي از نابرابري درآمد در کشور کاسته شده است هر چند که اين کاهش بسيار کند است، در ضمن نتايج نشان مي دهد که توزيع درآمد در مناطق روستايي نابرابرتر از مناطق شهري و از نوسان هاي بيشتري برخورداربوده که براين اساس به توجه بيشتر به توسعه مناطق روستايي توصيه شده است.

 نسخه قابل چاپ

در اين پژوهش به منظور تعيين اثر چهار نهاده دان، دارو، سوخت و نيروي کار بر روي ميانگين و ريسک توليد، از روش ”مبني بر گشتاور“ استفاده شده است. آمار وداده هاي مورد نياز، شامل 166 مشاهده ترکيبي از راه مطالعه پيمايشي و تکميل پرسشنامه ها از مرغداران نمونه شهرستان سبزوار بدست آمده است. نتايج بدست آمده نشان مي دهد که هر چهار نهاده اثري مثبت و معني دار روي ميانگين توليد دارند، ولي از ميان اين چهار نهاده، دو نهاده دان و نيروي کار تاثير مثبت و نهاده هاي دارو و سوخت تاثيري منفي و معني دار روي ريسک توليد دارند. با توجه به نتايج بدست آمده، توصيه مي شود در جهت تشويق مرغداران به استفاده از فناوري هاي نوين، سرمايه گذاري صورت پذيرد. همچنين ترويج کشاورزي و يارانه سوخت مي تواند سبب افزايش ميانگين و کاهش ريسک توليد گردد.

 نسخه قابل چاپ

هدف از اين مطالعه، ضمن سازگار نمودن آمارهاي موجود از راه روش هاي مقتضي، رهيافت خود توزيع با وقفه هاي گسترده -(ARDL)  به دليل برتري اين رهيافت نسبت به روش هاي آلترناتيو-به منظور برآورد الگو به کار گرفته شده است. نتايج اين پژوهش حاکي از اين است که ضرايب بلند مدت برآورد شده براي نهاده هاي نيروي کار، سرمايه، فرآورده هاي نفتي و برق معني دار و به ترتيب معادل 0.29، 0.11، 0.06 و0.45 بوده که بيانگر تاثير مثبت بلند مدت هر يک از نهاده هاي ياد شده از جمله فرآورده هاي نفتي و برق بر توليد بخش کشاورزي، طي دوره مورد مطالعه(1346-1383)  است. همچنين مقدار ضريب هاي استاندارد شده براي هر يک از نهاده هاي ياد شده، به ترتيب برابر 0.029،0.12، 0.098 و 1.63 محاسبه شده است. مقايسه ضريب برآورد شده بلندمدت و نيز ضريب استاندارد شده نهاده برق با مقادير متناظر مربوط به فرآورده هاي نفتي- و نيز ساير نهاده ها-حاکي از اهميت شايان توجه نهاده برق در توليد بخش کشاورزي بوده، لذا بکارگيري نهاده برق به جاي فرآورده هاي نفتي، ضمن صرفه جويي در مصرف فرآورده هاي نفتي و نيز افزايش بيش تر توليد، مي تواند به کاهش آلودگي هاي زيست محيطي -که يکي از مولفه هاي اصلي مورد نظر در توسعه پايدار است-منجر شود. همچنين مقايسه ضرايب کوتاه مدت و بلند مدت بيانگر اين مطلب است که اگر چه در بلند مدت تاثير نهاده ها از جمله فرآورده هاي نفتي و برق بر توليد، شايان توجه بوده، اما اثرگذاري بر توليد در کوتاه مدت، ناچيز بوده است. سرانجام ، ضريب مربوط به جزء تصحيح خطا برابر -0.07 برآورد شده که نشان دهنده اين است که در هر دوره، 7 درصد از خطاي عدم تعادل دوره پيش تعديل مي شود. بر اين اساس مي توان نتيجه گرفت که سرعت تعديل در بخش کشاورزي پايين بوده و لذا در اين بخش نمي توان بر تاثيرگذاري سياست ها در کوتاه مدت چندان اميدوار بود.

 نسخه قابل چاپ

اين مطالعه با هدف بررسي اثر جهاني شدن بر روي صادرات زعفران صورت گرفت. با توجه به ارتباط ميان واردات با عرضه و تقاضاي داخلي، الگويي مشتمل بر توابع سطح زيرکشت، عملکرد، تقاضاي داخلي و صادرات زعفران با استفاده از داده هاي دوره 1359-1383 جهت دست يابي به هدف بالا انتخاب و برآورد شد. اثر جهاني شدن نيز با استفاده از شاخص ادغام تجاري مورد بررسي قرار گرفت. نتايج بدست آمده از آزمون همزماني حاکي از وجود رابطه همزماني ميان معادله ها بود.
با توجه به سهم بالاي ايران در بازار جهاني درون زايي متغير قيمت جهاني مورد آزمون قرار گرفت که بر اساس آزمون، درون زايي آن مورد تاييد قرار گرفت به اين معني که ايران با توجه به سهم بالا در توليد جهاني زعفران نقش تعيين کننده اي در قيمت آن دارد. نتايج نشان داد که با فرض ثابت بودن ساير شرايط، جهاني شدن اثر شايان توجهي بر صادرات زعفران دارد .

 نسخه قابل چاپ

در اين مطالعه ساختار بازارهاي گوشت گاو و گوساله داخلي با استفاده از معادله هاي همزمان با روش سازمان صنعتي تجربي نو بررسي شد. داده هاي مطالعه مربوط به دوره (1350-1385) بوده و از شاخص هرفيندال به عنوان يک متغير در معادله حاشيه بازار استفاده شده است.
نتايج نشان داد که در طول دوره مورد مطالعه، قدرت بازار و اثر کارايي هزينه در توليد و توزيع گوشت در داخل کشور، به ترتيب  0.114و-0.523 است. در واقع، توليد کنندگان داراي قدرت بازار نبوده و نمي توانند قيمت ها را تحت تاثير قرار دهند و بنگاههاي توليدي داراي کارايي هزينه بوده وايجاد منفعت مي کنند.

 نسخه قابل چاپ

اين مطالعه با هدف بررسي عامل هاي تعيين کننده فقر و همچنين تغييرات رفاهي در ميان خانوارهاي روستايي سيستان (شهرستان زابل) طي دوره 1376-1383 صورت گرفت. براي اين منظور از داده هاي درآمد هزينه خانوار استفاده شد. در بررسي عامل هاي تعيين کننده فقر از مخارج خالص سرانه خانوارها به عنوان معيار رفاه استفاده شد. در تحليل عامل هاي تعيين کننده فقر از متغيرهاي ويژگي هاي سرپرست خانوار، ترکيب سني فرزندان و مجذور بعد خانوار استفاده شد. نتايج نشان داد سن سرپرست خانوار، ترکيب سني فرزندان خانوار و همچنين مجذور بعد خانوار از مهمترين عامل هاي تعيين کننده فقر در مناطق روستايي شهرستان زابل است. بر اساس يافته ها مشخص شد که افراد زير خط فقر از بيش از 60 درصد در سال 1376 به حدود 33 درصد در سال 1383 کاهش يافته است. همچنين نتايج بدست آمده از ارزيابي تغييرات رفاهي طي دوره 1376-1383 نشان داد که ترکيب مخارج به نفع کالاهاي غير اساسي تر تغيير کرده است. رشد سالانه مخارج واقعي سرانه نيز 2.21 درصد بوده است.

 نسخه قابل چاپ

هدف از انجام اين پژوهش بررسي مزيت نسبي محصولات زراعي در دو سطح استان فارس و شهرستان مرودشت و مقايسه آنها با يکديگر است. براي تعيين مزيت نسبي محصولات زراعي از ماتريس تحليل سياستي استفاده شده است. بخشي از داده هاي مورد نياز در اين مطالعه از جمله عملکرد توليد، قيمت و هزينه توليد محصولات زراعي و ميزان نهاده هاي مورد نياز براي توليد يک هکتار از محصولات گوناگون زراعي با استفاده از روش نمونه گيري خوشه اي دو مرحله اي و از راه مصاحبه حضوري و تکميل پرسشنامه با کشاورزان در شهرستان مرودشت در استان فارس جمع آوري شد. همچنين اطلاعات مورد نياز در رابطه با سطح زير کشت هر يک از محصولات زراعي و ميزان کل سطح زير کشت آبي و ديم محصولات گوناگون از واحد آمار سازمان جهاد کشاورزي و مديريت جهاد کشاورزي شهرستان مرودشت گرفته شد. همچنين، اطلاعات لازم در رابطه با قيمت سر مرز محصولات، قيمت سرمرز نهاده هاي توليد مبادله پذير، نرخ رسمي ارز، شاخص قيمت هاي داخلي و شاخص قيمت هاي جهاني از گزارش هاي اقتصادي، سالنامه ها و سايت هاي بانک مرکزي، وزارت امور اقتصادي و دارايي و فائو گرفته شد. نتايج اين مطالعه نشان مي دهد که در سطح استان فارس محصولات جو آبي، ذرت دانه اي، هندوانه، خربزه، پياز، سيب زميني، پنبه، عدس آبي، لوبيا، گوجه فرنگي و نخود آبي داراي مزيت نسبي، ولي محصولات گندم آبي، گندم ديم، برنج، خيار، و عدس ديم فاقد مزيت نسبي هستند، اما نتايج نشان مي دهد که در سطح شهرستان مرودشت محصولات گندم آبي، جو ديم، ذرت دانه اي، هندوانه، خربزه، خيار، پياز، سيب زميني، لوبيا، گوجه فرنگي و نخود آبي داراي مزيت نسبي، ولي محصولات گندم ديم، برنج، عدس آبي و عدس ديم فاقد مزيت نسبي هستند.

 نسخه قابل چاپ