تحقيقات اقتصاد كشاورزي

با توجه به اهميت اثر حذف يارانه کودشيميايي بر هزينه توليد گندم، اين مطالعه با هدف ارزيابي آثار رفاهي کاهش يارانه کودشيميايي بر مصرف کنندگان گندم (نان) صورت گرفت. براي اين منظور توابع عرضه و تقاضاي نان با استفاده از داده هاي دوره  1353 85برآورد و آثار رفاهي اين سياست بر مصرف کنندگان در نتيجه تغيير قيمت مشخص گرديد. يافته ها نشان داد که به دليل عدم حساسيت مصرف کنندگان در برابر افزايش قيمت نان، افزايش هزينه توليد گندم، از راه افزايش قيمت محصول به مصرف کنندگان منتقل مي شود؛ به گونه اي که با حذف کامل يارانه کودشيميايي، رفاه مصرف کنندگان به ميزان 661.8 ميليارد ريال و مخارج دولت به ميزان 3927.6 ميليارد ريال کاهش مي يابد که مجموع آن ها حاکي از افزايش رفاه به ميزان 3265.8 ميليارد ريال براي جامعه است. همچنين نتايج نشان مي دهد که با حذف کامل يارانه کودشيميايي، قيمت خرده فروشي نان به ميزان 6.72 درصد افزايش مييابد. بر اساس يافته هاي مطالعه، کاهش تدريجي يارانه کودشيميايي و پرداخت هدفمند يارانه به مصرف کنندگان نان پيشنهاد گرديده است.

 نسخه قابل چاپ

با توجه به اهميت نرخ ارز در ارزيابي سياست هاي حمايتي بخش کشاورزي، در اين مطالعه اثر انحراف نرخ ارز بر شاخص حمايت از توليدکننده بخش کشاورزي در ايران مورد بررسي قرار گرفته است. در اين پژوهش، در مرحله نخست با استفاده از يک الگوي خود توزيع با وقفه هاي گسترده (ARDL)، نرخ ارز واقعي محاسبه و سپس روند تعادلي بلندمدت و ميزان انحراف آن مشخص گرديد. افزون بر اين، معيار حمايت قيمتي بازار و شاخص حمايت از توليدکننده براي محصولات منتخب (گندم، جو، ذرت، برنج و خرما) با استفاده از نرخ هاي ارز اسمي و تعادلي محاسبه و اثر انحراف نرخ ارز بر اين شاخص ها مورد برآورد قرار گرفت. دوره زماني مطالعه جهت تخمين نرخ ارز تعادلي 1386 1352 و براي محاسبه شاخص حمايت از توليدکننده،  1381 1385مي باشد. نتايج نشان مي دهد که سطح برآورد شده حمايت هاي کشاورزي، به فرض هاي جايگزين نرخ ارز حساس است. انحراف نرخ ارز، اندازه حمايت از توليدکنندگان محصولات کشاورزي را در دوره مورد بررسي کم تر از مقدار واقعي آن نشان مي دهد. همچنين اثر تعميم نتايج بدست آمده از شاخص حمايت از توليدکننده محاسبه شده براي محصولات منتخب، به کل توليدات کشاورزي، به سهم محصولات مورد مطالعه در کل ارزش توليدات کشاورزي بستگي دارد.

 نسخه قابل چاپ

تاثير اندازه دولت بر ميزان بهره وري عامل هاي توليد در بخش هاي اقتصادي، معياري براي سنجش ميزان موفقيت دولت در دستيابي به هدف هاي خود داراي اهميت مي باشد. اين پژوهش تاثير اندازه دولت را بر بهره وري نيروي کار و سرمايه در بخش هاي صنعت و کشاورزي دردوره زماني 1385 1350 در ايران مورد بررسي قرار داده است. براي بررسي تاثير دخالت دولت در بازار کار از معيار نسبت شاغلان بخش دولتي به کل شاغلان و براي بررسي تاثير دخالت دولت در بازار سرمايه از معيار نسبت کل هزينه هاي دولت در امور اقتصادي به کل سرمايه گذاري استفاده شده است. براي تبيين ارتباط بين معيارهاي تعريف شده با بهره وري نيروي کار و سرمايه از روش خود توزيع با وقفه هاي گسترده بهره گرفته شده است. نتايج بدست آمده نشان داد که در بلند مدت بين بهره وري نيروي کار در بخش کشاورزي و صنعت با اندازه بزرگ تر دولت ارتباطي غير مستقيم وجود دارد، اما اندازه دولت بر بهره وري سرمايه در بخش صنعت تاثيري معني دار نداشته است. با توجه به نتايج بدست آمده پيشنهاد مي شود که بمنظور منتفع شدن بخش هاي اقتصادي مورد بررسي از جريان دخالت دولت در امور اقتصادي، دولت بيش تر سرمايه گذاري انجام شده در بخش کشاورزي را روي نيروي انساني متمرکز نمايد. در بخش صنعت نيز توجه دولت بيش تر به فعاليت هاي زيرساختي و در اولويت قراردادن سرمايه گذاري هاي مکمل با سرمايه گذاري هاي قبلي معطوف شود.

 نسخه قابل چاپ

يکي از مهم ترين اصول در توسعه پايدار زيربخش زراعت، رعايت تناوب زراعي است. لازمه پذيرش تناوب هاي زراعي از سوي کشاورزان، تامين درآمد و کاهش ريسک هاي درآمدي است. با توجه به ماهيت ريسکي فعاليت هاي کشاورزي، در اين مطالعه به تعيين تناوب بهينه در الگوي کشت شهرستان شوشتر در يک دوره پنج ساله با استفاده از الگوي تارگت – موتاد پرداخته شد. درآمد ناخالص و ميزان ريسک الگوها با تناوب هاي زراعي گوناگون، معيارهاي تصميم گيري انتخاب تناوب بهينه بودند. داده هاي مورد نياز پژوهش از کشاورزان شهرستان شوشتر، وزرات جهاد کشاورزي استان اهواز و آمارنامه هاي هزينه توليد وزرات جهاد کشاورزي گردآوري شد. نتايج پژوهش بيانگر وجود تفاوت آشکار در ميزان ريسک و بازده برنامه اي الگوها با در نظرگرفتن تناوب هاي گوناگون مي باشد. براي نمونه، سطح بهينه زيرکشت گندم در حالت ريسکي و بدون تناوب تا 32367 هکتار خواهد بود در حالي که اين سطوح در حالت تناوب اول و دوم و در شرايط ريسکي به ترتيب بيشينه15270 و 4200 هکتار خواهد شد. در نهايت از بين تناوب هاي موجود در منطقه، تناوب بهينه زراعي با توجه به معيارهاي بيان شده، انتخاب گرديد.

 نسخه قابل چاپ

در اين مطالعه، براي تعيين عمق بهينه چاههاي آب کشاورزي دشت بجنورد با هدف کاهش هزينه حفاري و پمپاژ آب و تامين آب مورد نياز کشاورزي از مدل برنامه ريزي رياضي غير خطي استفاده شد. براي تعيين عمق بهينه حفر چاهها فرض شد که کشاورزان براي دستيابي به دبي اوليه، در شرايطي که بيلان آبي آبخوان، اجازه حفاري دوباره چاه و برداشت اب از آن را بدهد، به حفاري دوباره ( کف شکني) چاههاي موجود مي پردازند. بدين منظور از 380 حلقه چاه کشاورزي دشت بجنورد در سال 1385 استفاده شد. نتايج نشان داد که برداشت آب از چاه با کف شکني چاههاي موجود تا ارتفاع 205 متري مقرون به صرفه خواهد بود. با حفاري چاه تا عمق 205 متري دبي چاه و ارتفاع پمپ به ترتيب 29 ليتر برثانيه و 228 متر تعيين شد. افزون بر آن، سطح زيرکشت بهينه براي هر محصول با هدف تامين اب مورد نياز کشاورزي به وسيله حفر چا ههاي موجود تعيين شد. بنا بر يافته هاي مطالعه، تعيين ارتفاع بهينه حفر چاههاي کشاورزي و نظارت مستمر بر ميزان برداشت آب از چاهها جهت حفظ منابع آب زيرزميني براي کاربردهاي کشاورزي توصيه شده است.

 نسخه قابل چاپ

از ويژگي هاي شاخص داده هاي فعاليت هاي کشاورزي، دقيق نبودن آن هاست، بنابراين استفاده از روش هاي مبتني بر منطق فازي در برنامه ريزي توليد مي تواند مناسب باشد. در اين مطالعه روش برنامه ريزي امکان به عنوان يکي از روش هاي مبتني بر منطق فازي مورد استفاده قرار گرفت. افزون بر اين برنامه ريزي فازي و قطعي نيز در قالب برنامه ريزي رياضي چندهدفي مورد استفاده قرار گرفت. داده هاي استفاده شده نيز از ميان 100 بهره بردار منتخب منطقه کهگيلويه و بويراحمد در سال 1378 گردآوري شد. افزايش بازده ناخالص و کاهش ريسک به عنوان هدف در نظر گرفته شد. بمنظور انتخاب از ميان الگوهاي گوناگون نيز از منطق فازي استفاده شد. بر اساس نتايج مشخص شد که ريسک بازده ناخالص در تدوين الگوي بهينه از وزني بالا برخوردار است. همچنين يافته هاي مطالعه نشان داد که در تامين توام هدف هاي ياد شده، روش برنامه ريزي امکان در مقايسه با روش هاي ديگر از تواني بالاتر برخوردار است و پيشنهاد مي شود در شرايطي که بهره برداران با شرايط نا بهينه مواجه اند، از اين روش استفاده شود. محصولات پيشنهادي الگوهاي بهينه نيز شامل گندم، هندوانه، خربزه، و برنج بود.

 نسخه قابل چاپ

امروزه ماهي به طور ميانگين 16 درصد از پروتئين مورد نياز جهان را تامين مي کند. با توجه به محدوديت صيد در درياها امروزه صنعت آبزي پروري از اهميت و جايگاهي ويژه برخوردار شده است. هدف از انجام اين مطالعه بررسي ساختار توليد مزارع پرورش ماهي قزل آلا در استان تهران است. براي اين منظور از تابع هزينه ترانسلوگ و سيستم معادله هاي به ظاهر نامرتبط استفاده شده است. داده هاي مورد نياز دراين پژوهش از راه پرسشنامه از20 واحد پرورش ماهي قزل آلا در استان تهران که به گونه تصادفي انتخاب شدند، بدست آمده است. نتايج پژوهش نشان مي دهد که فرض همگن و هموتتيک بودن تابع توليد را نمي توان پذيرفت، ولي با توجه به آزمون انجام شده، فرضيه کشش جانشيني واحد بين نهاده ها را نمي توان رد کرد. همچنان که انتظار مي رفت کشش هاي خود قيمتي تقاضاي نهاده در همه موردها منفي است و کشش هاي متقاطع تقاضاي نهاده در همه موردها، به جز کشش متقاطع مربوط به نهاده غذاي ماهي و نهاده بچه ماهي که مکمل هستند، دلالت بر رابطه جانشيني دارند. همچنين صنعت پرورش ماهي قزل الا داراي صرفه هاي ناشي از مقياس مي باشد.

 نسخه قابل چاپ

با توجه به گرايش موجود در گسترش تجارت خارجي در کشورهاي در حال توسعه و ايران، اين مقاله به آزمون اين فرض مي پردازد که رابطه اي تقابلي بين تجارت خارجي کشاورزي و بهره وري عامل هاي توليد در اين بخش وجود دارد. به اين منظور با استفاده از داده هاي سال هاي1385-87  و استفاده ار مدل ARDL اين رابطه برآورد شد. نتايج نشان داد که تجارت خارجي در کوتاه و بلند مدت بر بهره وري عامل هاي توليد در بخش کشاورزي تاثير مثبت دارد. بر اين اساس، کاهش محدوديت هاي بازرگاني خارجي محصولات کشاورزي توصيه شده است.

 نسخه قابل چاپ

تجارت خارجي از موضوع هاي مهمي است که از اهميتي ويژه در اقتصاد هر کشور برخوردار بوده است. در مورد اثر گسترش تجارت خارجي بر فقر، در کشورهاي در حال توسعه اختلاف نظر وجود دارد. اين مطالعه، به بررسي تجربي اين مساله در ايران با استفاده از روش هم جمعي جوهانسون - جوليوس و آزمون تصحيح خطاي برداري مي پردازد. در انجام محاسبات از نرم افزارEviews  بهره گرفته شده است. داده هاي مورد نياز اين مطالعه به صورت سري زماني و از بانک مرکزي، مرکز آمار ايران، اداره گمرک، موسسه پژوهش هاي برنامه ريزي اقتصاد کشاورزي و ساير سازمان هاي مرتبط جمع آوري شده است. داده ها مربوط به دوره زماني 1386 - 1363 مي باشند. نتيجه برآورد مدل نشان مي دهد كه بين تجارت و فقر رابطه اي مثبت وجود دارد، بنابراين، با افزايش تجارت در دوره مورد مطالعه فقر افزايش يافته است. هم چنين، با بررسي اثر رابطه هزينه توليد محصولات کشاورزي با فقر نتيجه گرفته شد که تاثير آن بر فقر تقريبا چهار برابر بيش تر از تجارت است. براين اساس بر کاهش هزينه توليد محصولات کشاورزي و کنترل نرخ تورم به عنوان عامل هاي موثر بر کاهش فقر تاکيد شده است.

 نسخه قابل چاپ

اين پژوهش به بررسي و شناخت منابع نوسان شکاف قيمت گوشت گوساله و ماکيان مي پردازد. براي اين منظور از داده هاي سالانه (86 - 1380) مربوط به محصولات منتخب استفاده شده است. روش بکار رفته بر پايه مدل شناخت منابع نوسان ليفرت طراحي شده است که از قيمت هاي تجاري (قيمت داخلي و قيمت جهاني) به همراه نرخ ارز و نرخ هاي تعرفه وارداتي استفاده مي کند. نتايج بدست آمده بيانگر آن است که در بازار گوشت گوساله طي سال هاي 82 - 1380 و 86 - 1384 تغييرات نرخ تعرفه و طي سال هاي 84 - 1382 قيمت هاي جهاني بيش ترين سهم را در نوسان شکاف قيمت داشته است. هم چنين در بازار گوشت ماکيان قيمت هاي جهاني طي سال هاي 85 - 1380 و نرخ تعرفه طي سال هاي 83 - 1382 و 86 - 1385 اين نقش را به عهده داشته اند. عامل مهم ديگر بر نوسان هاي شکاف قيمت، انتقال ناقص تغييرات قيمت هاي تجاري است که اين انتقال عمدتا نه به خاطر سياست گذاري بلکه به خاطر زير ساخت توسعه نيافته بازار مي باشد. نتايج بدست آمده حاکي از آنست که مهم ترين منابع نوسان در شکاف قيمت ها، قيمت هاي جهاني و نرخ هاي تعرفه مي باشند.

 نسخه قابل چاپ

با استفاده از شاخص بهره وري مالم کوييست و به کمک روش تحليل پوششي داده ها ،رشد بهره وري کل عوامل توليد در زراعت ذرت ايران در طي يک دوره 7 ساله (86 - 1380) محاسبه شد. با تجزيه اين شاخص به دو اثر تغيير در کارايي فني و رشد تکنولوژيکي، چگونگي تغيير اين شاخص و دلايل آن مورد بررسي قرار گرفت. داده هاي مورد نياز از منابع آماري وزارت جهاد کشاورزي گردآوري شد. نتايج نشان داد که ميانگين رشد سالانه بهره وري کل عوامل توليد در زراعت ذرت در کل دوره مورد مطالعه منفي (4.5 درصد) است. اين رقم در استان هاي گوناگون متفاوت است. بالاترين رشد ساليانه در استان فارس (18.5درصد) مشاهده شد، در حالي كه استان هاي خوزستان، قزوين، کرمان و کرمانشاه از رشد منفي برخوردار بوده اند. مقايسه سهم هر يک از اثرهاي شاخص مالم کوييست نشان داد که در تغيير بهره وري کل عوامل توليد سهم کارايي فني بيش تر بوده است. با توجه به تفاوت قابل ملاحظه در رشد بهره وري در استان هاي گوناگون، در هرگونه برنامه ريزي براي بهبود وضعيت بهره وري ذرت، بايستي شرايط منطقه اي مورد توجه قرار گرفته و بر مبناي آن براي افزايش بهره وري عوامل توليد، چاره انديشي شود.

 نسخه قابل چاپ

در سال هاي اخير، بخش عمده اي از يارانه صادراتي با عنوان جوايز صادراتي پرداخت شده، اما در رابطه با تاثير اين جوايز بر الگوي صادرات محصولات كشاورزي مطالعه اي انجام نشده است. اين پژوهش به بررسي تاثير جوايز صادراتي بر الگوي صادرات محصولات كشاورزي پرداخته شده است. در اين راستا محصولات كشاورزي به سه دسته با نسبت هاي گوناگون جوايز صادراتي طبقه بندي و اثر جوايز صادراتي بر الگوي صادرات محصولات ياد شده طي هفت سال پيش و هفت سال بعد (1374 - 1387) از اجراي سياست جايزه صادراتي مورد بررسي قرار گرفت. براي بررسي تاثير جوايز پرداخت شده بر الگوي تجارت محصولات کشاورزي، محصولات 24 گانه بخش کشاورزي به سه گروه تقسيم شدند. گروه نخست شامل محصولات و زماني بود که جايزه پرداخت نمي شد. گروه دوم يارانه 1.5 درصد و کم تر و در نهايت گروه سوم بيش از 1.5 درصد يارانه دريافت مي کرده اند. نتيجه تجزيه و تحليل واريانس چندگانه نشان داد که بين گروه اول و دوم (عدم دريافت جايزه و جايزه کم تر از 1.5 درصد) تفاوت معني داري وجود ندارد، اما بين گروه سوم (دريافت کنندگان يارانه بيش از 1.5 درصد) با گروه اول و دوم از نظر آماري اختلاف معني داري وجود دارد. به بيان ديگر، براي تاثير گذاري جوايز صادراتي لازم است مقدار جوايز از يک حد آستانه بالاتر باشد.

 نسخه قابل چاپ

توليد ذرت در محور اقتصادي کشاورزي استان فارس اهميت زيادي داشته و هر گونه نوسان در توليد ذرت بر سطح رفاه خانوار تاثير مي گذارد. نهاده هاي شيميايي در افزايش توليد محصولات کشاورزي و بويژه ذرت اهميت زيادي دارند. با توجه به لزوم استفاده بهينه از اين نهاده ها در فرايند توليد، بمنظور کاهش هزينه هاي توليد كشاورزان و همچنين صرفه جويي در يارانه پرداختي به کود، اين پژوهش با هدف تحليل اثرات رفاهي حذف يارانه نهاده کود شيميايي در فرايند توليد محصول ذرت در استان فارس انجام شد. براي رسيدن به هدف هاي اين پژوهش از داده هاي مقطعي بهره برداران منتخب استان فارس در سال زراعي 88 - 1378 استفاده و تابع سود، تابع تقاضاي نهاده ها و تابع توليد اين محصول برآورد و تجزيه و تحليل گرديد. نتايج نشان داد كه در سطح استان فارس حذف يارانه كود شيميايي به دليل نبود حساسيت تقاضاي كود شيميايي نسبت به تغييرات قيمت آن، منجر به افزايش هزينه هاي توليد و کاهش سودآوري به ترتيب به اندازه حدود 24.88 و 15.55درصد شده است، بنابراين توصيه مي شود که سياست هاي قيمتي راهکار کافي جهت بهينه نمودن ميزان مصرف اين نهاده نبوده و بايد سياست هاي مکمل و جبراني به همراه سياست هاي قيمتي در رابطه با نهاده ياد شده اعمال شود.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله نقش افزايش نرخ تعرفه گوشت مرغ و گوساله بر قيمت داخلي آن ها مورد بررسي قرار گرفته است. در اين راستا از مدل انتقال و در قالب پانل ديتا، براي گوشت گوساله دوره زماني 87 - 1369 و براي گوشت مرغ دوره زماني 85 - 1371 در نظر گرفته شده است. نتايج نشان مي دهد که با افزايش نرخ تعرفه گوشت مرغ و گوساله از 4 به 90 درصد، قيمت مصرف كننده اين كالاها به ترتيب 11.39 و 27.37درصد افزايش مي يابد.

 نسخه قابل چاپ

بررسي کارايي محصولات کشاورزي عاملي بسيار مهم و تاثير گذار در افزايش توليد و عملکرد آن ها، بدون نياز به هزينه اضافي مي باشد. در اين مطالعه، انواع کارايي فني، اقتصادي، تخصيصي و مقياس براي توليدکنندگان کلزاي شهرستان ساري محاسبه شد. همچنين ميزان بهينه نهاده ها براي دست يابي به بيشينه کارايي در توليد اين محصول بررسي گرديد. اين پژوهش بر مبناي تحليل پوششي داده ها بوده و آمار و داده ها از راه تکميل 161 پرسشنامه در سال زارعي 88 - 1387جمع آوري شده است. نتايج نشان مي دهد که ميانگين کارايي هاي فني، تخصيصي، اقتصادي و مقياس بهره برداران کلزا در منطقه به ترتيب 80.7، 58، 46.5 و 13.77 درصد است. همچنين، بيش ترين ميزان استفاده نابهينه از نهاده ها مربوط به سموم با 49.39 درصد ناکارايي در استفاده از اين نهاده مي باشد. کم ترين ميزان ناکارايي در تخصيص منابع براي توليد کلزا نيز مربوط به نهاده هاي بذر و ماشين آلات مي باشد، لذا بر حسب نتايج بدست آمده، با اجراي برنامه هاي افزايش كارايي تخصيصي كشاورزان، مانند برگزاري کلاس هاي ترويجي و آموزش هاي لازم در راستاي استفاده درست از نهاده ها مي توان توليد را افزايش و هزينه را کاهش داد.

 نسخه قابل چاپ