تحقيقات اقتصاد كشاورزي

گسترش صادرات غير نفتي و تنوع بخشيدن به درآمدهاي صادراتي کشور، به منظور کاهش آسيب پذيري اهداف توسعه اقتصادي کشور ضرورت دارد. با توجه به اهميت محصول زعفران در صادرات غير نفتي کشور و سهم 70 درصدي آن در ارزش صادرات جهاني، هدف پژوهش حاضر تعيين مزيت نسبي و ساختار بازار صادرات و وادرات جهاني زعفران طي دوره 2008-2004 مي باشد. به منظور تعيين مزيت نسبي از دو شاخص مزيت نسبي آشکار شده و مزيت نسبي آشکار شده متقارن و براي تعيين ساختار بازار از شاخص هاي هرفيندال و نسبت تمرکز استفاده گرديد. نتايج تحقيق نشان داد که از بين کشورهاي صادرکننده زعفران تنها کشورهاي ايران، اسپانيا و يونان داراي مزيت نسبي در صادرات زعفران مي باشند. به علاوه، نتايج حاصل از شاخص مزيت نسبي بيانگر اختلاف فراوان مزيت نسبي صادراتي کشور ايران نسبت به ساير کشورهاي صادرکننده زعفران مي باشد. اما اين مزيت نسبي، طي سال هاي مورد مطالعه در حال کاهش بوده و نتايج نشان داد که ساختار صادرات زعفران ايران از حالت بنگاه مسلط به انحصار چند جانبه بسته تغيير يافته است و کشورهاي اسپانيا، ايتاليا، فرانسه، عربستان، سوئد و هند از بزرگ ترين شرکاي تجاري ايران مي باشند. ساختار صادرات جهاني زعفران طي دوره مورد بررسي همواره از حالت بنگاه مسلط پيروي کرده است. به طوري که کشور ايران به تنهايي حدود 70 درصد از صادرات جهاني زعفران را در اختيار دارد. ساختار واردات جهاني زعفران طي دوره مورد بررسي همواره از حالت انحصار چند جانبه باز پيروي کرده است. جهت تقويت مزيت نسبي صادراتي و همچنين افزايش سهم صادراتي محصول زعفران ايران، توصيه مي گردد با در پيش گرفتن سياست تنوع صادرات، به تدريج از ميزان تمرکز کشور به تعدادي بازار محدود و سنتي کاسته شود.

ايران از کشورهايي است که در مناطق خشک و نيمه خشک جهان قرار دارد و همواره با معضل کمبود آب مواجه بوده است. لذا برنامه ريزي براي استفاده مناسب از آب، از اهميت ويژه اي برخوردار است. هدف اين مطالعه استفاده از برنامه ريزي فازي جهت بهينه سازي استفاده از منابع آب در بخش کشاورزي منطقه سيستان بوده است. داده هاي مورد نياز با تکميل پرسشنامه از 118 نمونه که با استفاده از روش نمونه گيري تصادفي انتخاب شده بود، جمع آوري شد. ضرايب فني مورد نياز با استفاده از اطلاعات بخش زراعت جهاد کشاورزي منطقه محاسبه گرديد. الگوي کشت در دو حالت فعلي و بهينه با درنظر گرفتن محدوديت هاي منطقه تعيين گرديد. نتايج الگوي کشت بهينه نشان داد که امکان کاهش سطح زير کشت و کاهش ميزان مصرف آب همراه با افزايش عملکرد و در نتيجه بهره برداري پايدار از منابع آب در بخش کشاورزي منطقه وجود دارد. افزون بر اين، نتايج نشان داد زماني که کشاورز، اهدافي همچون حداقل استفاده از آب، حداکثر توليدات، حداکثر نيروي کار، حداقل ماشين آلات و حداقل بکارگيري از کودهاي شيميايي را به ترتيب اولويت داشته باشد، در الگوي بهينه بيش از سناريوهاي ديگر اين اهداف تامين مي گردد. نتايج ساير سناريوها با درنظر گرفتن اهداف مختلف مديران يا فعالان بخش کشاورزي در قسمت نتايج و بحث آورده شده است.

در نگرش جديد جهاني، آب کالايي اقتصادي - اجتماعي بوده و يک عنصر حياتي در توسعه اقتصادي و اجتماعي هر کشوري محسوب مي شود. بنابراين اهميت کنترل و استفاده بهينه از منابع آبي در دسترس، انکارنشدني است. برنامه ريزي آرماني به عنوان ابزاري براي تخصيص بهينه آب، جهت تجزيه و تحليل و حل مسائلي با آرمان ها و اهداف متعدد استفاده مي شود. در مطالعه حاضر به منظور تخصيص بهينه آب سد مهاباد، به عنوان يکي از ده سد پر آب کشور، از برنامه ريزي آرماني اولويتي استفاده شده است. داده هاي مورد استفاده مربوط به دوره زماني 1387-1355 بوده که با استفاده از روش مونت کارلو شبيه سازي شده است. اهداف اولويت دار شامل تامين آب شرب، تامين آب کشاورزي و توليد برق مي باشند. نتايج نشان داد، با توجه به اهداف تصميم گيرنده و درنظر گرفتن ترتيب اولويت آرمان ها، مي توان آب تخصيصي به بخش کشاورزي و شرب را افزايش داد. بدين ترتيب با افزايش تخصيص آب به بخش کشاورزي، مي توان سطح زير کشت بيشتر و به دنبال آن درآمد ناخالص بيشتري بدست آورد. همچنين با اولويت اول قرار دادن توليد برق، مي توان برق بيشتري نسبت به ديگر شرايط توليد کرد.

در اين مطالعه، براي بررسي اثر تغييرات قيمتي و درآمدي بر الگوي مصرف کنندگان شهر شيراز، از سيستم تقاضاي تقريبا ايده آل درجه دو استفاده شده است. داده هاي تحقيق با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه با گروه هاي درآمدي مختلف بدست آمده است. يافته هاي اين تحقيق نشان داد که ميان انواع برنج هاي داخلي رابطه جانشيني، ميان برنج هاي وارداتي نيز رابطه جانشيني وجود دارد و رابطه ميان برنج هاي داخلي و وارداتي مکملي است. بنابراين انواع برنج هاي داخلي و وارداتي هر کدام جداگانه به صورت جايگزين جهت توزيع بين مصرف کنندگان خود وارد بازار مي شوند. مصرف کنندگان نيز با توجه به سليقه ها و قدرت خريد، برنج مورد نظر خود را تقاضا مي کنند. در مواردي نيز که اقشار مختلف جامعه با قيمت بالاي برنج هاي داخلي مواجه هستند و قادر به مصرف يکدست برنج هاي داخلي نمي باشند، برنج هاي هندي و پاکستاني که خوش پخت و دانه بلند هستند را خريداري کرده و هنگام پخت، براي ايجاد طعم و عطر مناسب، مقداري برنج ايراني به آن اضافه مي کنند.

در اين مطالعه با استفاده از منطق فازي، درجه توسعه يافتگي مناطق روستايي استان کهگيلويه و بويراحمد در سال 1384 تعيين گرديده است. مقادير فازي هر يک از شاخص ها براي مناطق روستايي نشان داد که حد بحراني براي شاخص توسعه يافتگي 57 درصد بوده و تمامي شهرستان ها زير اين مقدار قرار دارند. مناطق روستايي شهرستان دنا بيشترين فاصله را با مقدار بحراني داشته و از نظر توسعه يافتگي، در رتبه آخر قرار دارد. کمترين فاصله شاخص توسعه يافتگي در ميان مناطق روستايي، به شهرستان گچساران تعلق داشته و مناطق روستايي شهرستان کهگيلويه و بويراحمد رتبه هاي دوم و سوم را کسب نمودند. لذا پيشنهاد مي شود به منظور کاهش فاصله شاخص توسعه بين شهرستان هاي استان، در توزيع بودجه عمراني و ايجاد امکانات زيربنايي دقت بيشتري شده و تخصيص منابع به گونه اي باشد که زمينه اشتغال را در سطح استان فراهم آورد.

پسته از جمله کالاهايي مي باشد که به علت داشتن کيفيت هاي متفاوت و گسترده، دستيابي به اطلاعات در زمينه رابطه بين قيمت و کيفيت آن مورد نياز است. در اين مطالعه با استفاده از نمونه 110 تايي از کشاورزان پسته کار و 119 تايي از تجار پسته، نقش کيفيت در قيمت گذاري پسته در استان کرمان مورد بررسي قرار گرفت. براي انتخاب نمونه از روش تصادفي چندمرحله اي استفاده شد. براي تخمين تابع قيمت از الگوي قيمت گذاري هدانيک پسته استفاده گرديد. نتايج نشان داد که پسته رقم اوحدي خندان با اونس 30-32 مي تواند به عنوان نمونه پايه در قيمت گذاري ها استفاده شود. همچنين برآورد مدل هدانيک نشان داد که از بين 12 متغير کيفي مورد نظر، تنها دو متغير تعداد دانه در اونس و درصد خنداني معني دار شدند. متغيرهاي کيفي معني دار نشده به سه گروه تقسيم شدند. 1- فاکتورهايي که اندازه گيري آنها هزينه بر و مشکل است. 2- فاکتورهايي مانند عيار مغز در پسته هاي خندان که به آساني و با هزينه کم قابل اندازه گيري بوده، ولي هنوز اهميت آن در بازار پسته مشخص نشده است. 3- معيارهاي کيفي که قابل اندازه گيري واقعي نبوده و مشاهده اي ارزيابي مي شوند. در پايان پيشنهاد شد که دستگاه مخصوصي ساخته شود که نمونه پسته را به طور خودکار بررسي نموده و کيفيت هاي مختلف آن را اندازه گيري نمايد.

حمايت از ايجاد و توسعه بنگاه هاي کوچک و متوسط اقتصادي يکي از اولويت هاي اساسي در برنامه هاي توسعه اقتصادي بيشتر کشورهاست. با اين وجود بنگاه هاي کوچک و متوسط اقتصادي در ايران با بحث هاي فراواني از سوي موافقان و مخالفان آن در مورد ميزان اثربخشي آن روبرو بوده است. با توجه به اين موضوع، اين مطالعه با رويکرد ارزيابي عملکرد بنگاه هاي زودبازده و بررسي تاثير آن بر متغيرهاي کلان اقتصادي، ميزان دسترسي به اهداف پيش بيني شده در اين طرح ها در زمينه اشتغال پايدار، سرمايه گذاري و بهبود سودآوري را مورد بررسي و ارزيابي قرار داده است. جهت بررسي اين موضوع، بنگاه هاي دريافت کننده اعتبارات زودبازده در بخش دامپروري شهرستان بابل طي سال 1386 از طريق سرشماري انتخاب (50 طرح) و با گروهي ديگر از بنگاه ها که از اعتبارات بنگاه هاي زودبازده استفاده نکرده اند (24 طرح)، با استفاده از روش جورسازي مورد مقايسه قرارگرفته اند. نتايج حاصل از اين مطالعه نشان داد اگر چه ميزان انحراف مالي و اشتغال در نمونه مورد بررسي بسيار پايين بوده است، ولي تعداد زيادي از بنگاه هاي به بهره برداري رسيده در اين بخش، طي دو يا سه سال اول فعاليت خود تعطيل شده اند. همچنين بررسي نتايج در ميان بنگاه هاي در حال فعاليت نشان داد اگر چه اين اعتبارات تاثير مثبت بر اشتغال داشته و سبب ايجاد سرمايه گذاري جديد در اين بخش شده است، اما اين اثرات در بلندمدت پايدار نبوده و اشتغال و سرمايه گذاري در ميان اين بنگاه ها در طي اين دوره به شدت کاهش يافته است. با توجه به نتايج اين مطالعه، تعيين دوره تنفس مناسب و تامين سرمايه در گردش دامداران، طي سال هاي آتي از طريق تاسيس بانک هاي تخصصي در زمينه اعتبارات خرد و همچنين ايجاد ثبات در بازار نهاده و محصول پيشنهاد شده است.

در بازاريابي محصولات کشاورزي، درجه بندي آن ها بسيار مهم است. اما هزينه هاي بالا، عدم يکنواختي و تناقض هاي مرتبط با اين درجه بندي باعث بروز مشکلاتي مي گردد. به اين جهت محققان سعي در معرفي روشي خودکار براي اين مشکل دارند. هدف اصلي اين مطالعه، بررسي و تنظيم برنامه فازي، منطبق بر درجه بندي محصول کشمش و مقايسه آن با ارزيابي دستي کيفيت کشمش توسط متخصصين است. در اين مطالعه، از منطق فازي به عنوان يک سيستم پشتيبان تصميم گيري در درجه بندي کشمش استفاده شده است. با استفاده از روش هاي گوناگون، ويژگي هاي کيفي مانند رنگ، اندازه و نقص هاي کشمش اندازه گيري شد. درجه بندي کشمش با کمک کارشناسان و همين طور طراحي سيستم فازي صورت گرفت. نتايج حاصل از فرايند فازي، براي کشمش، نمرات بين 30-100 را نشان داد که دامنه نمرات براي طبقه با بهترين کيفيت 80-93، براي طبقه متوسط 60-80 و براي طبقه با پايين ترين کيفيت، 33-60 است. در نهايت نتايج به دست آمده از نمره گذاري فازي، توافق کلي 80% را با نتيجه کار کارشناسان نشان مي دهد.