عادت‌هاي خوب مادر، پيش از باردار شدنش مي‌تواند به سلامت مادر و جنين كمك كند. معمولا اولين مراجعه خانم‌هاي باردار به پزشك حداقل ۸ هفته بعد از انعقاد نطفه جنين صورت مي‌گيرد. تا اين زمان ممكن است بسياري از مشكلات برگشت ناپذير، براي جنين پيش آمده باشد، چون اغلب اعضاي حياتي جنين در چند هفته اول حاملگي شكل مي‌گيرند و بيشترين ناهنجاري‌هاي جنيني و نقايص فيزيكي هم بين‌هفته دوم تا هشتم حاملگي به‌وجود مي‌آيند. به همين علت اغلب زماني كه خانم باردار به پزشك مراجعه مي‌كند، به قول معروف كار از كار گذشته است!
برنامه‌ريزي براي بارداري و مراقبت‌هاي آن بايد از ماه‌ها قبل از اقدام براي حامله شدن انجام شود. بر اساس بعضي تحقيقات، اين زمان حداقل ۳ ماه است. يعني زوج‌هاي جوان بايد حداقل ۳ ماه قبل از اقدام به بچه‌دار شدن، فعالانه خود را براي اين منظورآماده كنند.
بسياري از متخصصان معتقدند، همين تاخير در شروع مراقبت‌ها باعث شده است كه با وجود پيشرفت بسيار سريع مراقبت‌هاي بارداري در دو دهه اخير، هنوز پيامدهاي ناگوار حاملگي، يك مشكل عمده به حساب آيد. در آمريكا هر سال نزديك به ۵۰۰ هزار كودك نارس و ۱۲۰ هزار كودك با نقايص مهم حين تولد به‌دنيا مي‌آيند.
اين آمار متخصصان را بر آن داشته تا بر اهميت حاملگي برنامه‌ريزي شده تاكيد كنند و طرح‌ها و مجامعي براي رواج آن در بين مردم و جامعه پزشكي برگزار كنند. گفته مي‌شود حدود نيمي از حاملگي‌ها ناخواسته و پيش‌بيني نشده است و اين باعث مي‌شود كه زوج مورد نظر فرصتي براي مراقبت‌هاي پيش از بارداري نداشته باشند.
متخصصان بر اين باورند كه (هر بارداري، بايد لزوما برنامه‌ريزي شده باشد) و با يك پزشك يا ماما در مورد آن هماهنگي شده باشد تا مراقبت‌هاي لازم پيش از بارداري انجام گيرد. بسياري از مشكلات با بررسي سلامت زوجين پيش از حاملگي و توصيه آنها به داشتن روش زندگي مناسب، قابل پيشگيري هستند. براي رسيدن به سلامت پيش از تصميم به بارداري، يكسري نكات منطقي و علمي بايد رعايت شود.
دودش مي رود به چشم جنين
از نظر علمي ثابت شده است كه سيگار كشيدن مادر باردار، رشد جنين را كند كرده و احتمال تولد نوزاد با وزن كم را تقريبا دوبرابر مي‌كند. همچنين سيگاري بودن زن باردار تاثير زيادي در سقط خودبه‌خودي، زايمان زودرس و تولد نوزاد مرده دارد. سرويس سلامت عمومي آمريكا تخمين زده است كه اگر همه زنان حامله در اين كشور دست از سيگار كشيدن بردارند، ميزان مرده‌‌زايي تا ۱۱ درصد و ميزان مرگ نوزادان تا ۵ درصد كاهش مي‌يابد. با اين وجود فقط يك پنجم زنان سيگاري در ترك اين عادت خود در طول بارداري موفق مي‌شوند. به همين علت متخصصان توصيه مي‌كنند، اگر تصميم به بارداري داريد حتما پيش از اقدام به آن، اعتياد به سيگار و ساير مواد را ترك كنيد و گرنه بهتر است تا ترك كامل، بچه‌دار نشويد.
ويتامين‌ها، سپر سلامت
بر اساس تحقيقات انجام شده، كودكان زناني كه ميزان كافي اسيد فوليك در دوران پيش از بارداري استفاده كرده‌اند، كمتر دچار نقايص طناب نخاعي و اسپينابيفيدا (نوعي ناهنجاري مادرزادي ستون فقرات و نخاع) شده‌اند. بنابراين هر خانمي قبل از حاملگي بايد مولتي ويتامين حاوي اسيد فوليك و ويتامين B مصرف كند تا از ناهنجاري‌هاي بالقوه‌اي كه مغز و نخاع را تهديد مي‌كند، پيشگيري به‌عمل آورد. مطالعات نشان داده در صورت مصرف كافي اسيدفوليك در همه زنان در دوران قبل از بارداري و اوايل حاملگي، حدود ۷۰ درصد اين نقايص ديگر رخ نخواهند داد.
برنامه‌ريزي براي بارداري و مراقبت‌هاي آن بايد حداقل 3 ماه قبل از اقدام براي حامله شدن انجام شود
با واكسن، بدون بيماري
همه خانم‌ها قبل از حاملگي بايد از نظر ايمني نسبت به سرخجه آزمايش شدند. سرخجه يك بيماري ويروسي واگيردار است كه در صورت ابتلاي مادر در حاملگي، تهديدي جدي براي جنين او در برخواهد داشت. بنابراين بايد حداقل سه ماه پيش از بارداري واكسن سرخجه براي زناني كه ايمني ندارند، تجويز شود. واكسن ديگري كه معمولا از آن غفلت مي‌شود يادآور <ديفتري- كزاز> است كه بايد هر ۱۰ سال يك بار تزريق شود.
در برخي كشورها ايمني نسبت به ويروس آبله‌مرغان هم بررسي مي‌شود و در صورت نياز، به زنان مستعد واكسن تزريق خواهد شد. اين بيماري نيز در صورت ابتلاي مادر در اوايل حاملگي، مي‌تواند نقايص جدي در نوزاد ايجاد كند و در اواخر حاملگي موجب ابتلاي نوزاد به آبله مرغان كشنده شود. زناني كه آسم، مشكلات قلبي، ايدز و شرايط ديگري دارند كه آنها را مستعد عفونت مي‌كند، نيز لازم است واكسن هپاتيت B بزنند و حتي براي آنها واكسن ضدآنفلوآنزا نيز توصيه مي‌شود.
مشاوره ژنتيك
مشاوره ژنتيك براي خانواده‌هايي كه سابقه نقص لوله عصبي و يا نقايص مادرزادي قلب دارند، توصيه مي‌شود. علاوه بر اين، خانواده‌هايي كه در آنها نشانگان داون، تي‌ساكس، بيماري خوني سلول داسي شكل و تالاسمي، هموفيلي، ديستروفي عضلاني و فيبروزكيستيك وجود دارد، نيز بايد آزمايش ژنتيكي بدهند. افرادي كه سابقه عقب‌افتادگي ذهني و اختلالات نادر كروموزومي و ژنتيكي داشته‌اند نيز براي اطمينان از سلامت جنين و نوزاد آينده، لازم است از نظر ژنتيكي بررسي شوند. بنياد پيشگيري از معلوليت هاي مادرزادي و ژنتيك خراسان رضوي از ابتداي سال 1389 در مشهد تاسيس شده و در خصوص مشاوره ژنتيك و آزمايش هاي مربوطه، آماده ارائه خدمات به كليه افراد جامعه مي باشد.
هرچه سالم تر، بهتر
ممكن است هر زني قبل از حاملگي دچار نوعي بيماري باشد كه با شروع بارداري، بيماري‌اش تشديد شود و بر سلامت او و جنين اثر سوء بگذارد. بنابراين هر زن بيماري كه تصميم به بارداري دارد، نبايد صبر كند تا بعد از حاملگي به پزشك مراجعه كند، بلكه بايد از قبل با پزشك مشورت كند تا بيماري‌اش قبل از حاملگي مهار شود. مثلا اگر ديابت مادر در بارداري كنترل نشده باشد، سطح بالاي گلوكز در خون مي‌تواند منجر‌به ناهنجاري جنيني شود.
زناني كه آلوده به ويروس ايدز هستند اگر در طول بارداري به طور مناسب درمان شوند، مي‌توانند احتمال انتقال ويروس به جنين خود را كاهش دهند. علاوه بر اين، زناني كه آسم، صرع، لوپوس، بيماري كليوي، قلبي و فشارخون بالا دارند نيز بايد قبل از تصميم به بارداري با پزشك خود مشورت كنند.
دارو، بي دارو
خانم‌ها بايد پيش از بارداري، مصرف داروهايي را كه ممكن است براي رشد و تكامل جنين مشكل ايجاد كند، قطع كنند. مثلا داروي "رآكوتان" كه براي درمان جوش صورت استفاده مي‌شود، مي‌تواند منجر به نقايص شديد در جنين شود وحتما بايد حداقل يك‌ماه قبل از شروع بارداري قطع شود.
داروهايي (مانند لووستاتين) كه براي كاهش كلسترول خون به‌كار مي‌روند و برخي داروهاي فشار خون هم بالقوه خطرناكند. اگر نمي‌شود دارويي را كاملا قطع كرد، لازم است آن را با انواع بي‌خطرتر (طبق توصيه پزشك) جايگزين كرد. درخانم‌هايي كه به دليل بيماري‌هاي اعصاب و روان، داروهاي ثبات دهنده روان مصرف مي‌كنند، تصميم نهايي براي قطع يا ادامه مصرف دارو نياز به بررسي دقيق وضع بيمار و شرايط او دارد.
حتي داروهاي بدون نسخه هم ممكن است خطرآفرين باشند. بنابراين، به‌خصوص پيش از بسته شدن نطفه جنين، هيچ دارويي را بدون مشورت پزشك مصرف نكنيد.
از وزن خود بكاهيد
خانم‌هاي چاق بايد قبل از حامله شدن وزن خود را كم كنند ، زيرا چاقي خطر زايمان زودرس و عوارض زايمان را افزايش مي‌دهد. طبق تحقيقات، نوزادان زنان چاق، بيشتر در معرض خطر نقايص هنگام تولد مثل ناهنجاري‌هاي طناب نخاعي و قلب هستند. در ضمن چاقي مي‌تواند عارضه فشارخون بالا در حاملگي را هم افزايش دهد. بنابراين به زنان چاق توصيه مي‌شود، خود را به وزن مناسبي برسانند و اين‌كار حتما بايد زير نظر پزشك باشد تا رژيم غذايي مناسب و حاوي پروتئين و ويتامين كافي براي آنها در نظر گرفته شود. براي اطمينان از سلامت حاملگي بايد از يك رژيم غذايي سالم، متعادل و سرشار از انواع مواد مغذي استفاده كنيد. مصرف ميزان كافي غذاهاي حاوي كلسيم، فوليك اسيد، آهن، ويتامين C و A اهميت نيز دارد. ورزش و تحرك هميشه براي سلامت توصيه شده است و افرادي كه قبل از حاملگي فعاليت و تحرك بيشتري داشته باشند به دليل قوي بودن عضلات دور مفصل، كمتر دچار درد و مشكلات مفصلي شايع در دوران بارداري مي‌شوند.
البته معمولا به زنان ورزشكار توصيه نمي‌شود كه هنگام بارداري ورزش را كنار بگذارند، بلكه فقط لازم است ورزش‌هاي سنگين را قطع كرده و به نرمش‌هاي سبك ادامه دهند. برعكس، زناني كه تا قبل از بارداري ورزش نمي‌كردند، لازم نيست در زمان بارداري ورزش كنند چون به اين گونه فعاليت‌ها عادت ندارند و اين كار، بالقوه براي آنها و جنينشان خطرناك است.
سهم پدران
علاوه بر تاثير رفتار مرد در سلامت روان و جسم زن حامله، روابط شغلي مرد، مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر، بيماري‌هاي ژنتيكي، ايدز و بيماري‌هاي عفوني مقاربتي در مرد مي‌تواند در سلامت مادر و جنين نقش داشته باشد. بنابراين لازم است پدران آينده هم خود را براي بارداري و مراقبت‌هاي آن آماده كنند.
