پريودونتيت با زايمان زودرس و كم‌وزني نوزاد همراه است و يا ميزان بالاي باكتري‌هاي پوسيدگي‌زا (cariogenic) در مادر به افزايش پوسيدگي دندان در نوزاد منجر مي‌شود. ديگر ضايعات دهاني، نظير ژنژيويت و تومورهاي بارداري خوش‌خيم هستند و اطمينان بخشي براي آنها كافي است. همه خانم‌هاي باردار بايد از نظر خطرهاي دهاني غربالگري شوند و در مورد بهداشت مناسب دهاني آموزش ببينند و در صورت لزوم براي انجام درمان‌هاي دندان‌پزشكي ارجاع شوند. اقدامات دنداني نظير راديوگرافي تشخيصي، درمان‌هاي پريودونتال، ترميم و كشيدن دندان بي‌خطر هستند و بهترين زمان انجام آن سه ماهه دوم بارداري است. زايليتول (xylitol) و كلرهگزيدين به عنوان درمان كمكي در اوايل دوره پس از زايمان براي مادران پرخطر و به منظور كاهش انتقال باكتري‌هاي پوسيدگي‌زا به شيرخوارانشان قابل استفاده هستند. مراقبت دنداني مناسب و پيشگيري در طول بارداري مي‌تواند پيامدهاي نامناسب را در نوزاد كاهش دهد و پوسيدگي‌هاي دندان را در شيرخواران كم كند.
مراقبت جامع سلامت در دوران بارداري بايد شامل ارزيابي سلامت دهاني باشد ولي اين امر اغلب ناديده انگاشته مي‌شود.
انجمن دندان‌پزشكي آمريكا و كالج متخصصان زنان و زايمان آمريكا تنها به ارايه جزوات توصيه‌اي در مورد سلامت دهان و دندان براي مادران باردار بسنده كرده‌اند. در نبود راهكارهاي طبابت، ترس گسترده‌اي از اقدامات قانوني به دليل بي‌توجهي يا درمان زير استاندارد بيماري‌هاي دهان و دندان در طول بارداري وجود دارد، هر چند اين ترس عمدتا مبنايي ندارد.
افزون بر نبود استانداردهاي طبابت، ساير موانع در مقابل مراقبت دهان و دندان در طول بارداري عبارتند از عدم پوشش بيمه‌اي كافي خدمات دندان‌پزشكي، باورهاي نادرست در مورد اثر بارداري بر سلامت دهان و دندان و نگراني از ايمني جنين در طول درمان دندان‌پزشكي. مادران، پزشكان و دندان‌پزشكان محتاط هستند و اغلب از انجام درمان مشكلات دهان و دندان در طول بارداري خودداري مي‌كنند. به هر روي، بارداري زماني است كه زنان ممكن است انگيزه بيشتري براي اتخاذ تغييرات متضمن سلامت داشته باشند.
مشكلات دهاني شايع در بارداري
ضايعات دهاني
در زمان بارداري حفره دهان بيشتر در معرض اسيد معده قرار مي‌گيرد كه مي‌تواند ميناي دندان را بسايد.
تهوع و استفراغ صبحگاهي در ابتداي بارداري دليل شايع اين امر است؛ با پيشرفت زايمان، شلي اسفنگتر مري و فشار رحم حاوي جنين مي‌تواند به تشديد ريفلاكس اسيد منجر شود. مادراني كه به استفراغ شديد بارداري دچارند، ممكن است به ساييدگي مينا دچار شوند. راهبردهاي درماني براي كاهش مواجهه با اسيد از تغييرات رژيم غذايي و شيوه زندگي به علاوه تجويز داروهاي ضد استفراغ، ضد اسيد يا هر دو بهره مي‌جويند. شستن دهان با محلول يك قاشق چايخوري جوش شيرين در يك فنجان آب پس از استفراغ مي‌تواند اسيد را خنثي كند. بايد به زنان باردار توصيه كرد از مسواك زدن بلافاصله پس از استفراغ خودداري كنند و از مسواك‌هايي با پرزهاي نرم استفاده كنند تا خطر آسيب به مينا كاهش يابد. دهان‌شويه‌هاي حاوي فلورايد مي‌توانند از دندان‌هاي ساييده‌شده يا حساس حفاظت به عمل آورند.
پوسيدگي
يك چهارم زنان در سنين باروري پوسيدگي دندان دارند. پوسيدگي دندان بيماري است كه در آن كربوهيدرات‌ها توسط باكتري‌ها تخمير و تبديل به اسيد مي‌شوند كه ميناي دندان را دمينراليزه مي‌كند (شكل 1). زنان باردار به چند دليل در معرض خطر بالاتر پوسيدگي دندان قرار دارند كه عبارتند از: افزايش اسيد در حفره دهان، تمايل زياد به خوردن شيريني‌جات و توجه كم به بهداشت دهان و دندان.
پوسيدگي‌ها در اوايل پيدايش به شكل نواحي سفيد دمينراليزه به چشم مي‌خورند كه بعد خرد مي‌شوند و حفره‌هاي قهوه‌اي رنگي تشكيل مي‌دهند. پرشدگي و روكش‌ها علامت پوسيدگي قبلي هستند. پوسيدگي‌هاي درمان نشده به آبسه دهاني و سلوليت صورت منجر مي‌شوند. كودكان مادراني كه پوسيدگي‌هاي زيادي دارند به احتمال بيشتري پوسيدگي پيدا مي‌كنند. زنان باردار بايد ميزان خطر پوسيدگي را با دو بار مسواك زدن در روز با خمير دندان حاوي فلورايد و محدود كردن غذاهاي قندي كاهش دهند. مبتلايان به پوسيدگي‌هاي درمان نشده و عوارض آن براي درمان قطعي بايد به دندان‌پزشك ارجاع شوند.
دندان‌هاي لق
دندان‌ها در طول بارداري حتي در نبود بيماري لثه به دليل سطح بالاي پروژسترون و استروژن كه پريودونتيوم (يعني ليگامان‌ها و استخوانهايي كه دندان را حمايت مي‌كنند) را تحت تاثير قرار مي‌دهند، ممكن است لق شوند. براي دندان‌هاي لق كه همراه با بيماري‌هاي پريودونتال نباشند، پزشك بايد به خانم باردار اطمينان دهد كه اين وضعيت موقتي است و به تنهايي به افتادن دندان نمي‌انجامد.
ژنژيويت
ژنژيويت (شكل2) شايع‌ترين بيماري دهاني در بارداري است كه شيوع آن 75 -60 است. تقريبا نيمي از زنان با ژنژيويت از پيش موجود در طي بارداري عود عمده دارند. ژنژيويت التهاب بافت سطحي لثه است. طي بارداري، ژنژيويت به سبب نوسان در سطوح استروژن و پروژسترون و در تركيب با تغييرات فلور دهاني و كاهش پاسخ ايمني تشديد مي‌شود. اقدامات بهداشت دهان شامل مسواك زدن و نخ كشيدن براي حل مشكل توصيه شده است. مبتلايان به ژنژيويت شديد ممكن است به جرم‌گيري توسط دندان‌پزشك نياز داشته باشند و نيز لازم باشد از دهان‌شويه‌هايي نظير كلرهگزيدين استفاده كنند.
پريودونتيت
پريودونتيت التهاب مخرب پريودونتيوم است (شكل3) كه تقريبا 30 از زنان در سنين باروري به آن مبتلا هستند. فرآيند بيماري مستلزم ارتشاح باكتريايي پريودونتيوم است. سموم توليدي توسط باكتري‌ها موجب التهاب مزمن مي‌شود و پريودونتيوم تخريب مي‌گردد كه به ايجاد حفره‌هايي منجر مي‌گردد كه عفوني مي‌شوند. اين فرآيند مي‌تواند به بروز باكتريمي مكرر بينجامد كه به طور غيرمستقيم پاسخ حاد كبدي را آغاز مي‌كند و به توليد سيتوكين‌ها، پروستاگلاندين‌ها (مثلا PGE2) و اينترلوكين‌هايي (نظير 8-IL ,6-IL) منجر مي‌شود كه همگي بر بارداري تاثير دارند.
پريودونتيت و پيامدهاي ضعيف بارداري
پريودونتيت با چند پيامد ضعيف در بارداري همراه بوده است، هر چند مكانيسم وقوع اين پيامدها هنوز روشن نشده و همچنان بحث بر سر آن در جريان است. زايمان زودرس اصلي‌ترين دليل موربيديته در ايالات متحده است كه تقريبا 2/26 ميليارد دلار در سال هزينه دارد. بررسي اثر مستقيم هر نوع عامل خطر بر پيامدهاي زايمان زودرس و كم‌وزني هنگام تولد به دليل متغيرهاي مخدوشگر متعدد كه ممكن است بر همان پيامد اثر بگذارند، بسيار دشوار است.
درمان پريودونتيت در بارداري بر تشخيص زودهنگام و جرم‌گيري عميق لثه استوار است. پژوهشگر يك RCT نشان داد كه جرم‌گيري عميق لثه خطر زايمان پيش از هفته 37 بارداري (زايمان زودرس) را به نصف كاهش مي‌دهد. كاهش خطر براي زايمان پيش از هفته 35 بارداري (زايمان بسيار زودرس) در زنان دچار پريودونتيت 2/0 بود.
پژوهشگران در RCT ديگري كه مداخلات آن شامل جرم‌گيري عميق ريشه و آموزش بيمار و برداشت منظم پلاك و شستشوي معمول با كلرهگزيدين بود نشان دادند كه ميزان بروز كم‌وزني و تولد زودرس نوزاد كاهش مي‌يابد.
زنان مبتلا به بيماري پريودونتال پيش از بارداري مي‌توانند با رعايت بهداشت مناسب دهان و دندان، خطر عود يا تشديد بيماري را كاهش دهند. آكادمي پريودونتولوژي آمريكا توصيه مي‌كند همه زنان باردار يا زناني كه قصد بارداري دارند تحت معاينه پريودونتال قرار گيرند و در صورت نياز درمان شوند.
مراقبت از دندان‌ها در طول بارداري
غربالگري و پيشگيري
هر زن باردار بايد از نظر رعايت بهداشت دهان و دندان، دسترسي به آب حاوي فلورايد، مشكلات دهاني (پوسيدگي و ژنژيويت) و دسترسي به مراقبت‌هاي دنداني ارزيابي شود. معاينه دهان بايد دندان‌ها، لثه‌ها، زبان، كام و مخاط را شامل شود.
بايد به بيماران آموزش داده شود كه به طور معمول مسواك بزنند و از نخ دندان استفاده كنند، از مصرف زياد نوشيدني‌ها و خوردني‌هاي شيرين خودداري كنند و به يك دندان‌پزشك مراجعه كنند. وضعيت سلامت دهان و دندان و طرح مراقبت بايد مستند شود.
پزشكان و دندان‌پزشكان مي‌توانند از طريق آموزش، ارتباط شفاف و برقراري همكاري مستمر بر اين مشكل فايق آيند.
كاهش خطر پوسيدگي در كودكان
زايليتول و كلرهگزيدين ميزان بار باكتريايي دهان مادر را كم مي‌كنند و انتقال باكتري به شيرخوار را زماني كه در دوره بارداري يا پس از زايمان استفاده شود، كاهش مي‌دهد. هر دو داروي موضعي در بارداري (گروه B بارداري) و شيردهي بي‌خطر هستند.
تشخيص
در زنان باردار مي‌توان از راديوگرافي دندان در موارد تشخيص حاد استفاده كرد. در صورت امكان بايد انجام راديوگرافي را تا پايان سه ماهه اول به تعويق انداخت. راديوگرافي به منظور غربالگري بايد تا پس از زايمان به تعويق افتد. فيلم‌هاي سريع نوين، خودداري از عكسبرداري مجدد و استفاده از پيش‌بندهاي سربي و حفاظ‌هاي تيروييدي همگي خطر را محدود مي‌كنند. خطر مواجهه تراتوژن با پرتو به سبب فيلم‌هاي دهاني 1000 بار كمتر از خطر طبيعي سقط خود به خود يا ناهنجاري است.
درمان دندان‌پزشكي معمول
مطلوب آن است كه اقدامات دندان‌پزشكي براي سه ماهه دوم كه ارگانوژنز پايان يافته است برنامه‌ريزي شوند. مراقبت از اورژانس‌هاي دندان‌پزشكي در هر زمان از بارداري قابل انجام است. سه ماهه سوم با مشكلات اضافي و ناراحتي بيمار در وضعيت درازكش و خطر فشردگي وريد اجوف تحتاني همراه است. خواباندن بيمار به پهلوي چپ، تغيير وضعيت زود به زود و كوتاه كردن مدت ويزيت مي‌تواند از اين مشكلات بكاهد. عقب انداختن مراقبت‌هاي دندان‌پزشكي تا پس از زايمان مي‌تواند دردسرساز باشد، زيرا تازه‌مادران به مراقبت از نوزاد خود معطوف هستند.
تجويز دارو براي اقدامات دندان‌پزشكي
داروهاي بي‌حسي موضعي نظير ليدوكايين (گروه B بارداري) و پريلوكايين (گروه B بارداري) مخلوط با اپي‌نفرين (گروه C بارداري) براي اقدامات دندان‌پزشكي در صورت استفاده با دوز مناسب بي‌خطر هستند. آرام‌بخش‌هايي نظير بنزوديازپين‌ها (مثلا ميدازولام [گروهD بارداري]، لورازپام [گروه D بارداري]، تريازولام [گروه X بارداري]) نبايد تجويز شوند. اكسيد نيتروژن از نظر خطر بارداري طبقه‌بندي نشده است و تجويز آن مورد اختلاف است.
درمان بيماري‌هاي حاد دنداني
در صورت وجود سلوليت خفيف، پني‌سيلين، آموكسي‌سيلين و سفالكسين (همگي در گروه B بارداري)، اولين خط درمان آنتي‌بيوتيكي به شمار مي‌آيند. اريترومايسين (نه اريترومايسين استولات، كه با هپاتيت كلستاتيك در بارداري همراه است) يا كليندامايسين (هر دو در گروه B بارداري) در بيماران آلرژيك با بيش حساسيتي نوع I به پني‌سيلين قابل تجويز هستند. در مبتلايان به سلوليت شديد، بيمار بايد بستري شود و با سفالوسپورين‌هاي وريدي يا كليندامايسين وريدي درمان شود. براي درمان دندان‌درد، استامينوفن (گروه B بارداري) ايبوپروفن (در سه ماهه اول و دوم در گروه B بارداري و در سه ماهه سوم در گروه D) و مصرف محدود اكسي‌كدون (در سه ماهه اول و دوم در گروه B بارداري و در سه ماهه سوم در گروه D) بسته به سن بارداري مناسب هستند.
