توضیحی درباره پروفسور چلكوفسكی:
پروفسور پیتر ج. چلکوفسکی (Peter J. Chlkowski) دانشمند آمریکایی لهستانی‌تبار، از دانشمندان متخصص فرهنگ مشرقزمین است که هم‌اکنون استاد رشته‌های مطالعات خاورمیانه، شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی در گروه مطالعات اسلامی و خاورمیانه دانشگاه نیویورک است. وی لیسانس خود را در سال 1958 در رشته واژه‌شناسی شرقی از "دانشگاه جگیلونیان" شهر کراکوف لهستان و فوق لیسانسش را در سال 1962 در رشته تاریخ خاورمیانه اسلامی از "مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی" لندن دریافت کرده است. چلکوفسکی همچنین در مدرسه درام کراکوف به تحصیل در رشته هنرهای تئاتری پرداخته است. بخش عمده‌ای از تحقیقات و مطالعات چهل‌ساله وی مربوط به اسلام شیعی و به‌طور خاص محرم و واقعه کربلاست و در این حوزه تاکنون سه کتاب و همچنین تعداد زیادی مقاله نوشته است. چلکوفسکی هم‌اکنون برای ادامه تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی در ایران زندگی می‌كند.
ـ شما یکی از معروفترین محققان غربی در حوزه محرم و عاشورا هستید. از آشنایی خود با محرم بگویید.
چلکوفسکی: درباره آشنایی با محرم و عاشورا باید بگویم که قبل از اینکه به ایران سفر کنم چیز زیادی درباره محرم نمی‌دانستم و زمانی که برای ادامه تحقیقاتم به شهر رشت سفر کردم، مصادف بود با ماه محرم و آن‌جا با یک اجرای تعزیه مواجه شدم. آن‌جا خیلی شیفته این مراسم شدم و باید اعتراف کنم که یک‌شبه عاشق محرم شدم. این نمایش برای من که هنرهای نمایشی در لهستان خوانده بودم، فوق‌العاده بود. از آن زمان شروع کردم به تحقیق و نوشتن درباره تعزیه و محرم. از این نمایش به قدری هیجان‌زده و شگفت‌زده شده بودم که از آن روز به تحقیق درباره عاشورا و محرم پرداختم.
چیزی که در ابتدا من را به عاشورا و محرم علاقه‌مند کرد ـ به دلیل اینکه اطلاعی از واقعه عاشورا نداشتم ـ هنر تعزیه بود. رسم و اجرای فوق‌العاده‌ای است. اینکه نقش‌ها دیالوگ خود را با شعر بیان می‌کردند و رنگ‌هایی به‌کار می‌رفت که آدم خوب‌ها و آدم بدها با آن تفکیک شده بودند. من درباره تعزیه تحقیقات گسترده‌ای در کشورهای مختلف دنیا کرده‌ام و ماحصل تحقیقاتم را در یکی از کتاب‌هایم آورده‌ام.
ـ امکان دارد یکی از مواردی که در مورد تعزیه و محرم در کشورهای دیگر بررسی کرده‌اید، بگویید؟
در قرن نوزدهم میلادی در منطقه کارائیب، انگلیسی‌ها کارگران سیاه‌پوست را در مزرعه‌های نیشکر به خدمت گرفته بودند و آنها را استثتمار می‌کردند و این کارگران سیاه‌پوست با انگلیسی‌ها درگیر شدند؛ ولی از ادامه کار زیر سلطه انگلیسی‌ها که برای آنها به معنای بردگی بود، کنار کشیدند و فرار کردند. به همین خاطر انگلیسی‌ها برای جبران نیروی کار در مزرعه‌های نیشکر، هزاران نفر را از هند به این منطقه آوردند. هندیهایی که به این منطقه آمده بودند، مراسم عاشورا را برای دور هم جمع شدن و نشان دادن خود به مردم بومی منطقه انتخاب کردند؛ با وجود اینکه اکثر آنها مسلمان و شیعه نبودند.
این مراسم در این منطقه رفته‌رفته بومی شد و به با نام "تجا" که شکل تغییریافته تعزیه بود، برگزار شده است. در این مراسم حسینیههای خاصی که ارتفاع سقف آن بسیار بلند بود برپا می‌شود و از رنگ‌های متنوعی استفاده می‌شود.
ـ تأثیر محرم را در میان مردم ایران چگونه دیده‌اید؟
مردم ایران و در کل شیعیان، واقعه عاشورا را بزرگ‌ترین مصیبت تاریخ بشریت می‌دانند. در ایران علاوه بر اینکه فرهنگ عاشورا در تکیه‌ها و در ماه محرم گرامی داشته می‌شود، در شئون مختلف زندگی مورد توجه قرار می‌گیرد. جمله "هر روز عاشوراست و همه جا کربلاست" در جنگ هشت ساله تأثیر زیادی در مبارزه سربازان ایرانی داشت و همین مسأله باعث انگیزه آنها برای ادامه مبارزه می‌شد. اتفاقا همین فرهنگ بود که باعث پیروزی سربازان ایرانی شد. من مسلمان یا شیعه نیستم؛ ولی خیلی مجذوب این فرهنگ شده‌ام.
ـ آیا بررسی فرهنگ عاشورا تأثیری بر خود شما هم داشته؟
با مرور واقعه کربلا بارها تحت تأثیر قرار گرفته‌ام و اشک درچشمانم جمع شده است؛ ولی به خود اجازه نداده‌ام که گریه کنم؛ چراکه من محقق هستم و نباید تحت تأثیر احساساتم قرار بگیرم.
ـ چه کسی در واقعه عاشورا شما را بیشتر تحت تاثیر قرار داده است؟
چلکوفسکی: من به‌صورت خاص شیفته شخصیت "حضرت عباس" (ع) هستم. من مقالات زیادی را درباره ایشان نوشته و چاپ کرده‌ام و متون زیادی را درباره مراسمی که به حضرت عباس (ع) مرتبط می‌شود، جمع‌آوری کرده‌ام.
ـ اگر بخواهید حضرت عباس (ع) را برای مخاطبان آمریکایی معرفی کنید، چه می‌گویید؟
عباس (ع) جنگ‌آور، آزادی‌خواه و مدافع شجاع و بی‌باکی است که از حسین و خانواده‌اش محافظت کرد.
عباس فردی است که شما در فارسی به آن می‌گویید پهلوان. عباس پهلوان واقعی بود. او از حسین و خانواده او تا آخرین لحظه محافظت می‌کند. او زمانی که می‌رود برای کودکان آب بیاورد، دستانش را از دست می‌دهد؛ بعد مشک را به دهان می‌گیرد و زمانی که می‌بینند او ایستادگی می کند و به راه خود ادامه می‌دهد، او را می‌کشند.
ـ دردناکترین حادثه کربلا از نظر شما کدام حادثه است؟
چلکوفسکی: تشنگی کودکان در خیمه‌ها و طلب آب از عباس داستان دردناکی دارد که مرا واقعاً تحت تاثیر قرار می‌دهد.
ـ مردم ایران همه علاقه زیادی به حضرت عباس دارند و مراسم زیادی با نام ایشان برگزار می‌شود...
من عاشق مراسمی هستم که نذر حضرت عباس می‌کنند. مانند سفره حضرت عباس. من بسیار در آیین سفره حضرت عباس دقت کرده‌ام و مشاهده کرده‌ام که چه‌قدر زنان شیعه و زنان ایرانی اعتقاد به این رسم دارند؛ ولی متأسفانه من هیچ‌گاه نتوانستم در این مراسم شرکت کنم؛ چون این مراسم را زنان برپا می‌کنند. من شاهد بوده‌ام زنانی را که نذر سفره حضرت عباس کرده‌اند و حاجت گرفته‌اند. برای مثال زنی که بچه‌دار نمی‌شد و از این طریق توانست حاجت خود را بگیرد.
منبع: خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ
به كوشش: مصطفی افضلزاده
