نگراني از رويكرد جوانان به آثار صادق هدايت
 |
نقاشي صادق هدايت به هنگام زندگي در فرانسه |
در آستانه نوزدهم فروردين، سالگرد خودكشي صادق هدايت، محمد رضا سرشار ملقب به «رضا رهگذر»، نويسنده هوادار حاكميت و رئيس انجمن دولتي قلم در گفتگو با ماهنامه فرهنگ عمومي به بررسي كارنامه ادبي و فرهنگي صادق هدايت پرداخته و او را نويسنده اي «گلخانه اي» ارزيابي كرده است.
محمدرضا سرشار در ادامه آثار ادبي هدايت را «تقليدي كاملا ناقص و دست و پا شكسته از داستان غربي» دانسته است.
او درادامه مي افزايد كه «هدايت با ادبيات داستاني گذشته ايران آشنايي نداشت. يعني نسبت به ادبيات داستاني كهن ايران، بي سواد بود. همانطور كه در ارتباط با زبان فارسي، حتي به عنوان يك فارسي زبان عامي هم نمي تواند درست بنويسد. يعني نوشته هاي او پر از غلط هاي آشكار است.»
محمدرضا سرشار كه بوف كور هدايت را حتا از يك نوشته زين العابدين رهنما پايين تر دانسته، نتيجه گيري مي كند هدايت نويسنده اي «گلخانه اي» بوده؛ يعني «عناصر غير ادبي مختلفي جمع شدند تا هدايت را هدايت كنند كه اولين آن ها همان راديو بي بي سي و دوستان او مينوي و فرزاد در اين راديوي استعماري بودند.»
رئيس انجمن دولتي قلم ايران آنگاه داستان هاي كوتاه هدايت را بجز داش آكل «غيرقابل خواندن» خوانده و در مورد «داش آكل» هم حدس مي زند كه «هدايت داستان را جايي شنيده است».
«رهگذر» حرف تازه اي نزده است. «هدايت كشي» پديده تازه اي نيست؛ «اديبان» قديم هم او را به «حساب» نمي آورد. در نخستين كنگره نويسندگان ايران تنها نويسنده دعوت نشده هدايت بود. تكرار حرفهاي كهنه عليه هدايت نمايانگر آن است كه سي و چندسال ممنوعيت همه جانبه هدايت بي تاثير بوده و آثارش روز به روز براي جوانان امروزي ايران بيشتر شناخته مي شود.
تازگي برداشت رهگذر در اين زمينه درست است. علي رغم گسترش اينترنت و كاهش اشتياق به خوانش ادبيات، به دلايل چند از جمله شادابي روح فضاي داستاني و زنده بودن شخصيت ها و بازتاب احوالات زمانه ما در آثار صادق هدايت كه حتا قابل تعميم به امروزه روز ايران است، اين نويسنده در ميان جوانان امروزي محبوب شده و محبوبيتش رو به گسترش است.
هدايت تازه در حال شناخته شدن است؛ اين خود مايه نگراني محمدرضا سرشار و آن كساني ست كه به او گفته اند اين مصاحبه ها را انجام دهد. گسترش محبوبيت هدايت در نسل جوان حتا به شكاف ميان دولتيان منجر شده است.
برگزاري نمايشگاه آثار و دستنوشته هاي صادق هدايت در موزه رضا عباسي كه به تلاش سازمان ميراث فرهنگي كشور صورت مي گيرد نماد كهنه شدن ممنوعيت و سانسور مطلق سي و چند ساله آثار هدايت در ايران است. اين خبر يكي از دلنگراني هاي «رهگذر» بوده كه چنين شتابان و در يك جلسه ختم هدايت را اعلام كرده و خواندن آثارش را براي جوانان زيانبار دانسته است.
ديدگاه هاي محمدرضا سرشار در باره آثار صادق هدايت سخن تازه اي نيست؛ پيش از او بوده اند قدمايي كه آمدند تا «نانويسندگي» هدايت را اثبات كنند.
دكتر قاسم غني سفير ايران در مصر سالها پيش هنگامي كه در قاهره با رژه لسكو، مترجم فرانسوي بوف كور و كاردار فرهنگي فرانسه در مصر ديدار مي كند، از اينكه رژه لسكو آثار بزرگي همچون بوستان و گلستان سعدي را ناديده گرفته و بوف كور «آن پسره» را به فرانسوي ترجمه كرده، ابراز شگفتي كرده بود.
اصطلاح «پسره» كه دكتر قاسم غني در يادداشت هاي روزانه خود به آن اشاره مي كند «صادق هدايت» است.
همانطور كه از همدوره اي هاي فرانتس كافكا و خالق آثاري همچون «محاكمه»، «قصر» و «مسخ» كسي نبود او را بعنوان يك نويسنده پذيرا شود مگر دوست نزديك «مكس برود». اميدواريم آقاي سرشار مدعي نشوند آژانس يهود فرانتس كافكا را نويسنده كرد.
محمدررضا سرشار سخن تازه اي در زمينه اغلاط املايي و انشايي داستان هاي هدايت نگفته است.
پيش از او، دكتر مهدي حميدي شيرازي، «شاعر درباري» كه اتفاقا از جايگاه امروزي محمدرضا سرشار در دستگاه حكومت وقت برخوردار بود، در تخطئه بوف كور نوشت: نوزده غلط املايي بوف كور. نمره املاي هدايت يك شد.
محمدرضا سرشار در زمينه ديدگاه ها و نگاه هدايت نيز سخن تازه اي نگفته است.
پيش از او، يعني سال ۱۳۴۴ «هوشنگ پيمان» نيز در كتابش: «صادق هدايت كه بود و چه كرد؟» حكم صادر كرد: «صادق هدايت آدم رواني اي بود». دليل رواني بودن هدايت را هم گياهخوار بودنش دانست.
اگر تازگي اي در گفته هاي «رهگذر» باشد، نمايش هراسش از بازگشت آثار هدايت به جامعه است. آثاري كه هيچكدامشان تاكنون بدون سانسور در جمهوري اسلامي منتشر نشده اند.
تازگي اي اگر باشد همين است كه رهگذر بعنوان چهره شاخص ادبي حاكميت جمهوري اسلامي كه بيش از سي و چند سال است با چسبيدن به قدرت از همه امكانات دولتي از جمله اشتغال در راديو ايران گرفته تا دريافت يك ساختمان مصادره اي براي دفتر انجمن دولتي قلم برخوردار بوده هنوز از مرده هدايت مي هراسد.
آقاي سرشار مي تواند بگويد اگر بوف كور ارزش محتوايي و ادبي چنداني ندارد، چرا اجازه نمي دهيد نسخه بدون سانسور آن در ايران چاپ و منتشر شود تا خود مردم و خوانندگان دريابند كه بوف كور هدايت فاقد ارزش هاي ادبي و محتوايي ست؟
رئيس انجمن دولتي قلم ايران گفته است هدايت ادبيات كلاسيك ايران را نخوانده بود و بيسواد بود. مي دانيم صادق هدايت گزارش فارسي امروزي چند كتاب كهن پهلويك را در زمانه اي بدست داد كه حتا پنج استاد معروف زبان فارسي زبان و خط پهلويك نمي دانستند.
در زمينه ادبيات كلاسيك هم كه در جواني نيز بهترين نسخه رباعيات خيام را به نام «ترانه هاي خيام» بجا گذاشت. يادداشت ها و حاشيه نويسي هاي او از كتاب هاي «مرصادالعباد»، «نوروزنامه»، و «تاريخ بلعمي» خود مي تواند رديه اي به ادعاي بيسوادي هدايت باشد.
در زمينه ادبيات جهاني نيز گفتني ست هدايت بيشترين رمان هاي مطرح زمانه خود را خوانده بود.
متاسفانه وزارت ارشاداسلامي تاكنون اجازه نداده نسخه بدون سانسور رمان «يوليسس» جيمز جويس به ترجمه دكتر منوچهر بديعي منتشر شود، از اين رو مي شود براي مخاطبان ادبيات و بويژه نويسندگان داستان افسوس خورد كه چرا بايد محروم از مطالعه يكي از مطرح ترين و تاثيرگذارترين اثر داستاني جهان شوند.
صادق هدايت اما در آن زمان هم يوليسس را خواند و هم «درجستجوي زمان از دست رفته پروست» را و هم «مسخ» كافكا را ترجمه و به خوانندگان ايراني پيشنهاد كرده بود.
اما سخن اين كه بي بي سي باعث معروفيت صادق هدايت شد و استدلال را بر يك گفتاورد جوان دانشجوي بيست ساله آن زمان (مصطفي فرزانه) بگذاريم كه پنجاه سال بعدخاطراتش را از آن دوران نوشته، تنها به فروكاستي استدلال منجر مي شود و نه چيز ديگر.
اگر چنين بود خود «رهگذر» و امثال او كه پس از انقلاب همه بلندگوها و امكانات دولتي جمهوري اسلامي را داشته و دارند، چرا شهرت و محبوبيت هدايت را بدست نياورده اند؟ اگر بي بي سي قرار بود نويسنده تراشي كند و بعدها هم انقلاب به پا كند، پس بدا به روزگار كساني كه به پرتو سر اين انقلاب به حكومت يا به نوايي رسيده اند.
