ارگی به نام انار

پلان این اثر تاریخی تقریبا به شکل مستطیل است که در جهت شرق به غرب کشیده شده است. این پلان مستطیل شکل روی تپه‌ای در مرکز شهر انار واقع شده است. در جبهه شمالی این ارگ، پارک و فضای سبز و در سه جبهه دیگر آن خیابان قرار دارد.

ارگ انار از ساختمان‌های یک طبقه و دو طبقه تشکیل شده است. فضاهای یک طبقه که عمدتا در حاشیه قرار گرفته‌اند دارای کاربری خدماتی و مسکونی بوده‌اند. این ساختمان‌ها که در واقع بخش عامه‌نشین ارگ محسوب می‌شوند شامل فضاهای خدماتی نظیر اصطبل‌ها، طویله‌ها و همچنین محل سکونت طبقات خاص اجتماعی و خدم و حشم بوده است. بناهای دو طبقه نیز در مرکز ارگ قرار گرفته‌اند که مقر حکومتی و مرکز سیاسی بوده و کاوش‌های باستان‌شناسی می‌تواند به بررسی دقیق نوع نقشه، معرفی فضاها، عناصر تشکیل‌دهنده و نحوه استقرار آنها در این مجموعه کمک کند.

این ارگ در گذشته کارکردهای مختلفی داشته است. جدا از اینکه ارگ انار هنگام حمله‌ها و هجوم‌های نظامی مقر و مکان مناسبی برای مردم این منطقه بوده، کاربرد مسکونی و دفاعی نیز داشته و بخشی از داد و ستد مردم نیز در آن صورت می‌گرفته است.

تخریب بخشی از ساختمان‌های داخلی ارگ

ساختمان‌های داخلی ارگ انار تا حدود سه دهه پیش سالم بوده است اما حدود 25 سال قبل، افرادی از شهرداری انار و یکی از ارگان‌های نظامی به وسیله لودر شهرداری اقدام به تخریب در ورودی ارگ کرده و بخشی از ساختمان‌ها را به دلیل آنکه آنجا را «پاتوق افراد معتاد و قمارباز» می‌دانسته‌اند، تخریب کرده‌اند.

به گفته افراد محلی، پس از آنکه با بستن ورودی اصلی ارگ در ضلع جنوبی، مانع از ورود این افراد به آن شده‌اند، آنها با تخریب بخشی از ضلع شمالی ارگ (به وسیله لودر) وارد آن شده و بناهای داخلی آن را تخریب کرده‌اند. با این حال بخشی از ساختمان‌های مرکز ارگ، هنوز سالم هستند و زیر خاک مدفون شده‌اند.

حفاری غیرمجاز

ساکنان محلی می گویند که در سالیان گذشته افرادی اقدام به حفاری غیرمجاز در این ارگ کرده‌اند. در این حفاری‌های غیرمجاز ظروف سفالی و سکه نیز یافت شده است. ارگ انار تاکنون از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مورد کاوش قرار نگرفته است.

در حال حاضر نیز در برخی از قسمت‌های ارگ انار، حفره‌هایی وجود دارد که نشان‌دهنده حفاری غیرمجاز است. منابع محلی در انار می‌گویند در دوران پیش از انقلاب، چندین بار هلی‌کوپتر‌هایی که حامل شهروندان آمریکایی بود، به انار آمدند و ارگ را مورد بازدید قرار دادند. از نتایج این بازدیدها و مطالعات احتمالی آن سال‌ها، تاکنون گزارشی منتشر نشده است. در همین حال به دلیل اینکه از این ارگ هیچ‌گونه حفاظتی صورت نمی‌گیرد، موتورسواران وارد فضای داخلی آن می‌شوند و روی ساختمان‌های دو طبقه که در زیر تپه‌ای از خاک مدفون شده‌اند، حرکت می‌کنند.

انار چه شهری است؟

شهرستان انار در شمال استان کرمان قرار گرفته است. این شهر بر پایه نقشه‌های موجود از ایران قدیم (Persia)، دست‌کم تا پایان دوره زندیه «ابان» یا «آبان» نام داشته است. یکی از این نقشه‌ها که یک کارتوگراف فرانسوی به نام «ریگوبرت بون» در سال 1771 میلادی از ایران طراحی کرده، نشان می‌دهد که نام انار دست‌کم تا 240 سال پیش هنوز آبان بوده است.

با توجه به اینکه مردم ساکن در مناطق یزد و کرمان عمدتا زرتشتی بوده‌اند، بدون تردید می‌توان نام قدیم انار یعنی آبان را برگرفته از «آبان یشت»، پنجمین یشت (قصیده) و یکی از کهـن‌ترین یشت‌های اوستـا دانست.

بر اساس مطالعات باستان‌شناسی، شهر انار تا حدود سال 500 میلادی جزو «ولایت اصطخر» ایالت فارس بوده است. گی لسترنج، مورخ بریتانیایی که از سال 1256 تا 1259 شمسی در ایران به سر می‌برد، در کتاب «جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی» می‌نویسد: «در 75 مایلی یزد، نیمه راه یزد و شهربابک، شهر انار است که در جهت جنوب خاوری 60 مایل تا بهرام‌آباد (رفسنجان کنونی) فاصله دارد. اکنون انار و بهرام‌آباد هر دو از توابع ایالت کرمان‌ هستند ولی این ولایت در قرون وسطی از توابع فارس بوده است و آن را ولایت روذان می‌گفتند. سه شهر مهم این ولایت ابان (که انار امروز است) و اذکان و اناس (حوالی بهرام‌آباد) هستند.»

وجود 24 اثر تاریخی ثبت شده در شهرستان انار از دیرینگی این منطقه خبر می‌دهد. علاوه بر ارگ انار که مهم‌ترین و قدیمی‌ترین اثر تاریخی شناخته شده شهرستان انار محسوب می‌شود، در این منطقه ساختمان چاپارخانه متعلق به دوره هخامنشیان نیز وجود داشته که حدود 25 سال پیش با خاک یکسان شده و اکنون به جای آن، فضای سبز کوچکی توسط شهرداری احداث شده است.

تلگرافخانه ایران و انگلستان یکی دیگر از آثار تاریخی انار بوده که حدود 10 سال پیش تخریب شده است. «قلعه داوودآباد (دوره صفویه)، قلعه بیاض (دوره قاجاریه)، گنبد امامزاده محمد صالح (دوره ایلخانی)، خانه ابوالحسن خان، حاکم انار (دوره قاجاریه)، مسجد خواجه شریف (دوره صفویه)، کارونسرا (قاجاریه)، مسجد جامع بیاض (قاجاریه)، آب‌انبار حسین‌آباد (پهلوی)، ساختمان اداره طرق (پهلوی اول)، درمانگاه سعدی (پهلوی)، مدرسه سعدی (پهلوی)، مقبره بشر حافی (ایلخانی)، خانه اسدالله بهرامی (پهلوی اول)، خانه خادم آستانه (اوایل قاجار)، خانه مهدوی (قاجار) و یخدان (قاجاریه)» بخشی از آثار تاریخی شهرستان انار هستند که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌اند.