هنر قطّاعى
هنر قطاعی از جمله رشته های هنر تزئینی ایرانی است که با سابقه چهارصد ساله متاسفانه در حال فراموشی است.
قطاعى اوج ظرافت هنر ایرانى و بیان‌کنندهء هنر به معناى تمام کلمه و منعکس‌کنندهء اعتماد به‌نفس و تمرکز حواس و توجه هنرمند ایرانى است. هنر کاغذبرى یا قطاعى رشته‌اى از هنرهاى تزئینى و دستى است. این هنر و هنرمندانش در ایران ناشناخته‌اند.
قطاعی یا قطعه کردن کاغذ یکی از رشته‌های ظریف و دقیق هنری است که در آن هنرمند پس از طراحی روی کاغذ، نقش را با قیچی یا کارد مخصوص از میان کاغذ در می‌آورد و با چسباندن آن بر زمینه‌ای به رنگ دیگر، اثر جدیدی به وجود می‌آورد.
هنر قطاعی از جمله هنرهای در حال فراموشی در کشور است که با سابقه‌ای چهارصد ساله از دوران تیموری یکی از بدیع‌ترین میراث ذوق و زیبایی‌شناسی ایرانی محسوب می‌شود.
هنری که شاهکارهایی بی‌مانند از هنرمندان ایرانی را در تجلید و کتاب‌آرایی و حاشیه‌بندی و همه رشته‌های مرتبط با کاغذ و نقوش تزئینی متنوع به نمایش گذاشته است.
مهم‌ترین و جالب‌ترین ویژگی این هنر در جنبه آذینی وآرایشی و چشم‌نوازی آن است.
از این‌رو در متن برخی‌قرآن‌ها و دیوان‌ها،از آغاز تا انجام هنر کاغذگری به انجام رسیده است که نمونه‌ای از حد اعلای حوصله و پرکاری ودقت و ظرافت است.
هنر قطاعى در حدود سدهء نهم هجرى قمرى از چین به ایران آمد و از این‌جا به کشور عثمانى راه یافت و بعد به کشورهاى اروپایى رفته و گسترش جهانى یافت و کتاب‌ها و گفتارهاى فراوان به زبان‌هاى اروپایى دربارهء آن نوشته و چاپ گردید.
این هنر در آغاز قرن دهم هجرى در عهد سلطان حسین میرزا معمول گردید. با وجود این‌که ایران از کانون‌هاى پرورش این هنر به شمار مى‌‌آید اما از سوى هنرشناسان عنایت کافى به این هنر و شاخه‌هاى آن مبذول نگشته و آن را کارى کودکانه و یا کودک‌پسند وانمود کرده‌اند.
از مقایسه آثار باارزش کاغذبرى در ایران با دیگر مناطق جهان، چنین برمى‌آید که هنرمندان ایرانى در این رشته نیز برترى ذوق و استعداد و مهارت دست و دقت چشم خود را به همگان (به‌جز چینى‌ها) نشان مى‌دهند.
قطاعی یا قطعه کردن کاغذ یکی از رشته‌های ظریف و دقیق هنری است که در آن هنرمند پس از طراحی روی کاغذ، نقش را با قیچی یا کارد مخصوص از میان کاغذ در می‌آورد و با چسباندن آن بر زمینه‌ای به رنگ دیگر، اثر جدیدی به وجود می‌آورد.
کاغذبرى با خوشنویسی، نگارگری، جلدسازی، وصالى و سوزن‌دوزى بستگى نزدیکى دارد. این هنر یکى از رشته‌هاى ظریف و دقیق و زیباى هنرى است که در آن هنرمند پس از طراحى روى کاغذ ساده یا رنگین، نقش را با مقراض یا شفره با دقت و ظرافت تمام از میان کاغذ در مى‌آورد و با چسباندن آن بر زمینه‌اى به‌رنگ دیگر خود را چون قطعه‌اى خوش یا نقاشى زیبا نشان مى‌دهد.
موضوع بیشتر این بریده‌ها نقوش گیاهان، جانوران و پرندگان، نقوش هندسى یا خط‌هاى خوش بوده و از موضوع‌هاى متداول آثار استادان و خوشنویسان بود که مورد توجه مردم و مرقع‌داران و هنردوستان بوده است.
در این رشته هنرمندان بزرگی پدید آمده بودند که نمونه‌کارهای آنان در دست است و از دیده دقت، ظرافت،منبت‌کاری و زیبایی شگفت‌انگیز است و پیداست که‌این‌گونه جلدسازی، نخستین بار در تبریز و بغداد در دربارجلایریان پدید آمده، سپس در دیگر شهرهای ایران رواج‌یافته است.
ابزارهای کاغذبری بسیار ساده و انگشت‌شمار هستند ازجمله کاغذ، ساده یا رنگین، مقراض یا قیچی، کارد کوچک‌و یا کارد و گزن‌های ویژه پوست‌بری "شفره"، قلم‌های‌فلزی گوناگون، پیش تخته و مقوا.
این هنر بر اثر بى‌توجهى و نیز به انگیزهء پیدا نکردن زمینه‌اى براى کاربرد گسترده در میان هنردوستان، کم‌کم فراموش گردیده است.
نمونه‌هایى از آن در موزهء هنرهاى تزئینى در یکى از قطعات مرتع گلشن موجود است.
ابزارهاى قطاعى
همانطور که اشاره شد نخستین ابزار کاغذبرى، خود کاغذ است که مى‌تواند سفید یا رنگى باشد، جنس کاغذ نباید بسیار نازک و یا زیاد کلفت باشد. ابزار دیگر مقراض یا قیچى است؛ بعضى کاغذبران از کاردهاى شفره که در جلدسازى بکار مى‌رفت، استفاده مى‌کردند.
از قلم‌هاى فلزى گوناگون نیز با نوک‌‌هاى تیز و برنده به اشکال مخصوص، براى بریدن انحناها و یا دایره‌ها و سوراخ‌هاى بسیار ریز استفاده مى‌کردند.
ابزار دیگر پیش‌تخته بود که کاغذ روى آن قرار مى‌گرفت و با فشار دست بر قلم یا ضربهء علائم چکش بخش‌هاى میانى و گردى‌ها و منحنى‌ها بریده مى‌شود.
مقوا نیز براى زمینهء کار لازم بود تا پس از پایان کار، بریده‌ها روى آن چسبانده شوند.
موارد استفادهء قطاعى
همانطور که اشاره شد در گذشته براى آرایش دیوارها، طاقچه‌ها، طاق‌نماها، روى و دور بخارى‌ها و گاه زیر شیشه از کاغذبرى بهره مى‌بردند. در بعضى کتاب‌هاى دست‌نویس، چند برگ اول و آخر کتاب را با شمسه و ترنج و کاغذهاى بریدهء رنگین مى‌آراستند.در کاربرد دیگر، براى آرایش فانوس‌ها، استفاده مى‌شد. از کاغذهاى نازک رنگین دورتادور پیراهن درونى فانوس مى‌کردند تا سایهء رنگى و ملایم آنها در پیراهن بیرونى نمایان شود. کاربرد دیگر در باغچه‌برى بود. در این شیوه گل‌ها و درخت‌ها و یا دسته‌گل‌ها را به‌طور متقارن روى سطح تخته یا کاغذ یا مقوا مى‌چسبانیدند که مثل نقشهء قالى و منظرهء خود را نمایان مى‌ساخت. یا نقش گل‌ها و بوته‌ها را بریده و آنها را بطور عادى در یک سطح افقی، قائم نگاه مى‌داشتند. اغلب 'باغچه‌برى‌ها' را در نوروز و عیدهاى دیگر براى شاهزادگان و بزرگان ارمغان مى‌بردند.
