تلاش براى پرورش شخصيت خويش
مهمترين عامل سعادت و خوشبختى و بهترين زينتى كه آدمى به آن آرايش مى شود «شخصيت» است، اين گوهر ارزنده و گرانبها به زندگى اصالت و عظمت مى بخشد و انسان را به بالاترين درجات ترقى و عاليترين مدارج افتخار و شايستگى نايل مى سازد. افراد انسان از اين جهت كه همگى انسان هستند، با يكديگر مساوى و برابرند، اما از نظر عقل و فكر و عادات روانى و مشخصات اخلاقى با يكديگر تفاوت و اختلاف دارند. آنچه افراد را از هم جدا مى كند و ارزش و منزلت هركس را مشخص و نمايان مى سازد، «شخصيت» است، برخلاف بسيارى از محركها كه در ما اثر غيرمستقيم دارند، اثر شخصيت، مستقيم و خلل ناپذير است.
بشر براى اين، قدم به عرصه هستى گذاشته كه در راه پرورش سجايا و ذخاير وجودى خود و همچنين براى بالا بردن سطح معارف و توسعه افق فكر و ادراك خويش، صميمانه بكوشد تا فعاليتهاى روانى اش نيرومند گردد و به كمال رشد خود برسد و بالأخره بتواند به خوبى وظيفه انسانى اش را در صحنه دنيا ايفا كند.
بنيان گذارى شخصيت عميق و سالم در نفس و به كار انداختن نيروهاى باطنى در مجراى سعادت بايد هدف كليه افراد قرار گيرد، هرقدر شخص در اين راه از خود بيشتر فعاليت نشان دهد، بيشتر مى تواند به موفقيت خويش اميدوار باشد; زيرا هيچ چيز همچون شخصيت برجسته در حصول سعادت مؤثر نيست و نمى تواند مصالح و منافع انسان را تأمين كند و او را براى شناورى در درياى متلاطم و پرآشوب زندگى مهيّا سازد.
«شوپنهاور» مى گويد:«اختلاف شخصيت كاملاً طبيعى است و تأثير آن در سعادت و بدبختى افراد به مراتب بيش از اثر اختلافاتى است كه ناشى از مقررات بشر باشد. امتيازات فردى از قبيل عقل نيرومند و تدبير و احساسات پاك و لطيف با امتيازاتى كه در طى زندگانى مى توان بدست آورد از جمله دارايى و مقام و درجه و... به هيچوجه قابل مقايسه نيست. يك مرد عاقل در حال انزوا و عزلت كامل مى تواند به مدد تفكرات و تخيلات خويش شيرين ترين دقايق را براى خويش فراهم كند و حال آنكه شخص جاهل هرقدر هم تفريحات خود را تغيير دهد و مخارج هنگفت متحمل گردد نمى تواند از كسالت، كه جسم و روحش را مى آزارد رهايى يابد. توانايى و نيرومندى و عقل مدبر و احساسات لطيف از جمله مهمترين عواملى بشمار مى روند كه آدمى را به شاهراه مقصود نزديك نموده و ابواب سعادت و نيكبختى را به روى انسان مى گشايند و به همين جهت ما بايد براى پرورش و توسعه اين عوامل بيش از تحصيل دارايى خارجى همت گماريم».
هريك از عادات و صفات در آفريدن سرنوشت انسان سهمى دارند و هراحساس و تفكرى روى آنها اثر مى گذارد، و به همين علت است كه اخلاق هركس پيوسته در تغيير و تحول بوده يا همواره به سوى تعالى و رشد مى رود و يا به طرف انحطاط و پستى سقوط مى نمايد.
نخستين قدم به سوى تقويت و تكميل شخصيت آن است كه شخص، راه استفاده و بهره بردارى از تجهيزات و ذخايرى را كه در وجودش قرار داده شده است، بياموزد و با هرگونه عواملى كه زنجير پاى تكامل مى باشد، مبارزه نمايد و پستى و رذالت را از خود دور كند. بنابراين، تا وقتى انسان ارزش واقعى خود را درك نكند، هرگز موفق به احياى خويشتن نخواهد شد، و ممكن نيست بتواند در خود تحولات و دگرگونيهاى ثمربخشى به وجود آورد و روان خويش را از آلودگيها حفظ نمايد، بلكه به جاى تكامل، راه قهقرا را سير خواهد كرد.
بررسی مشخصات اخلاقی روانی
سید مجتبی موسوی لاری
