جغرافیا
شهری است در حاشیه کویر، که در فاصله ۱۴۰ کیلومتری جنوب شهر تهران قرار دارد. آرامگاهمعصومه دختر امام موسی کاظم و مسجد جمکران و بیش از چهارصد امامزاده دیگر و حوزه‌ها و مدارس علمیه قم و مساجد تاریخی و مهم مثل مسجد جامع و مسجد امام حسن و مسجد باب الجنه و مسجد رفعت و موسسات آموزشی و بین‌المللی و رودخانه قمرود با آن طغیانها و پرآب شدن‌های قدیمی که این روزها به علت احداث سد ۱۵خرداد و دلایل جوی کم آب و یا بی آب شده، از جمله جاذبه‌های توریستی شهر قم می‌باشند.
محله‌ها
مرقد فاطمه معصومه در قم
[۸]
محله‌های قدیم قم که از شهر تاریخی قم به یادگار مانده‌اند عبارتند از:
محلات قبل از اسلام: محله شهرستان واقع در محدوده جنوب شهر کنونی قم حوالی خیابان هنرستان، نهر شهرستان کماکان اراضی مزروعی جنوب این ناحیه را مشروب می‌کند......
محلات اوایل دوره اسلامی: میدان کهنه، مسجد جمعه، چهل اختران، دروازه ری، عربستان، میدان میر، شاهزاده حمزه، بازار کهنه.....
محلات مربوط به دوره صفویه و قاجار: چهار مردان، سیدان، پنجعلی، سلطان محمد شریف، خندق، دروازه کاشان، آستانه، سفیداب، باغ پنبه، بازار نو.....
در چهار دهه گذشته روند مهاجرت به شهر قم به نحو فزاینده‌ای افزایش یافت، به گونه‌ای که محلات زیادی به بافت قدیم شهر افزوده شد و جمعیت شهر نیز طی چند سال گذشته از مرز ۱ میلیون نفر گذشته‌است. تعدادی از محلات جدید شهر قم با نامهای یزدانشهر، صفائیه، دورشهر، زنبیل‌آباد، سالاریه، صفاشهر، نیروگاه(توحید)، شاهزاده ابراهیم، خاکفرج، باجک ،۳۰متری کلهری ۳۰ متری کیوانفر، مهدیه، شاه سید علی، قائم، شهرک امام خمینی، قم نو و دهها محله دیگر نامیده شده‌اند.
از خیابان‌های مهم قم می‌توان به آیت‌الله مرعشی نجفی(ارم)، بلوار عمار یاسر، بلوار جمهوری، بلوار معلم، انقلاب، طالقانی (آذر)، امام الخمینی، سمیه، صدوقی، توحید، فاطمی، بلوار امین، هنرستان، سالاریه، باجک، دورشهر، صفائیه، عطاران، زنبیل آباد، بهشتی، ارم و کیوانفرو امام زاده ابراهیم اشاره کرد.
مسجدهای مهم آن عبارتند از مسجد امام حسن عسکری، مسجد اعظم، مسجد جَمکَران، مسجد طباطبایی، مسجد جامع (مصلی بزرگ قدس، مسجد امام حسن مجتبی.
-اشعری ها:از اعراب یمانی بودند که از کوفه به قم امدند. ۲-طایفه بنی هاشم:از پنج طایفه تشکیل شده بودند.مانند:سادات طباطبایی-اسماعیلیه-موسوی و نظری. ۳-طایفه بیگدلی:صاحب ملک و زمین بودند و در دوره زندیه به قم امدند. ۴-طایفه حاجی حسینی:اجداد انها از اطراف گرجستان بودند و از غلامان صفوی بودند. ۵-طایفه زندیه:از بقیه طایفه کریم خان زند بودند.ابتدا در دهات جعفر اباد و نصرت اباد و کوه یزدانو بین قم و ساوه زندگی میکردند. ۶-طایفه سعدوند:از ایلات فارس بودندو در زمان قاجار به قم امدند ۷-طایفه گائینی:از ایلات فارس بودند و دارای گوسفندان زیاد و شتر دار بوده اند در زمان ناصرالدین شاه یا اقا محمد خان به قم امدند. ۸- طایفه کلهر:از ایلات کرمانشاه بودند که بیشتر خدمتکار علما و اعیان و اشراف بودند و در دوره قاجار به قم امدند ۹-طایفه عبدالملکی:از طوایف بختیاری بودند. ۱۰-طایفه خلج شاد قلی:در حومه قم در ابادی شادقلی سکنی گزیدند و از خلج ها قم بودند.
