واژه «عید» به معنای رجوع و برگشتن است و «قربان» به معنای قربانی یا هر نچه با ن بر پروردگار، تقرب جویند. از این رو، می‌توان عید قربان را به معنای بازگشت انسان به مقام تقرّب الهی دانست.
ایام حج بهترین فرصت برای تطهیر است. زمانی است برای اندیشیدن و بهتر شدن. حاجیان در این ایام تلاش خویش را در جهت انجام هر چه بهتر دستورات به کار می‌برند و در نهایت پس از چند روز عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال و تحمل سختی‌های گوناگون وارد قربانگاه می‌شوند تا قربانی خویش را تقدیم حضرت حق کنند.
این عمل به پیروی از حضرت ابراهیم (علیه السلام) صورت می‌گیرد. آن هنگام که در خواب دستور ذبح اسماعیل (علیه السلام) به ایشان ابلاغ می‌گردد و پدر موظف می‌شود یگانه پسر خویش را با دستان خود سر ببرد. ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام) صبورانه و مطیعانه دستور پروردگار خویش را لبیک می‌گویند و راهی قربانگاه می‌گردند.
شیطان تمام تلاش خود را برای منصرف نمودن ابراهیم (علیه السلام) به کار می‌برد اما تنها با سنگ‌هایی از جانب وی مواجه می‌گردد. پدر چشمان پسر را می‌بندد، چاقو بر دست می‌گیرد و بر حلق اسماعیل (علیه السلام) می‌کشد. اما تیزی چاقو به اذن خداوند متعال از آن دور می‌گردد و این‌چنین ابراهیم (علیه السلام) در امتحانی دیگر سربلند می‌شود و گوسفندی را که از جانب خداوند برایش فرستاده شده بود ذبح می‌کند.
اکنون حاجیان به تبعیت از ابراهیم (علیه السلام) باید در روز دهم ذی الحجه حیوانی را قربانی نمایند تا به یاد آورند ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام) چگونه فرمان باری تعالی را با جان و دل پذیرفتند و بی‌هیچ چون و چرایی خاشعانه ندایش را لبیک گفتند.
قربانی باید از بهترین نوع باشد. هرگونه عیب و ایراد در ذبیح سبب ابطال عمل خواهد شد تا آدمی به یاد داشته باشد که باید هم‌چون هابیل بهترین‌ها را تقدیم خداوند نمود و هم‌چون اسماعیل (علیه السلام) از جان گذشت و مانند ابراهیم (علیه السلام) صبر در امتحانات نمود تا از رحمت رحمان بهره‌مند گردید.
اکنون حاجیان به تبعیت از ابراهیم (علیه السلام) باید در روز دهم ذی الحجه حیوانی را قربانی نمایند تا به یاد آورند ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام) چگونه فرمان باری تعالی را با جان و دل پذیرفتند و بی‌هیچ چون و چرایی خاشعانه ندایش را لبیک گفتند
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز فرموده‌اند: «هیچ كاری در روز عید قربان نزد خداوند از خونی كه ریخته می‌شود دوست داشتنیتر نیست، قربانی در روز قیامت با همان شاخ‌ها و سم‌هایش حاضر می‌شود. خون حیوان قربانی پیش از آن كه بر زمین گسترده گردد جایگاهش در نزد خداوند معین بوده است، جان‌های خود را با آن پاكیزه و معطر سازید».
هم‌چنین نقل شده است که اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در پرداخت بهای گوسفند قربانی زیاده‌روی می‌كردند و دوست نداشتند كه در خرید قربانی چانه بزنند، زیرا بهترین قربانی، گرانقیمتتر و دوستداشتنیتر در نزد صحابه بود.
انسانی که پای در میدان جهاد با نفس می‌گذارد باید بداند که پیروزی در این کارزار به آسانی ممکن نیست. ورود در این میدان نیازمند انجام تمرین‌هایی است. باید مشق صبر، استقامت، شجاعت، ایثار، فرمان‌پذیری و دوری از امیال شخصی را از بر نمود. باید به یاد داشت که در این کارزار گاه باید از جان گذشت تا طعم شیرین پیروزی را چشید.
و خداوند برای آنکه این راه را آسان‌تر گرداند از مثال‌هایی استفاده کرده است و بارها و بارها، به شیوه‌های مختلف آن‌ها را به یاد انسان‌ها آورده است. او در کتب آسمانی خویش از افرادی سخن گفته است که نه تنها در این میادین پیروز گشته‌اند بلکه سرمشق و الگو برای دیگران قرار گرفته‌اند. او از هابیل، نوح، موسی، آسیه، مریم و عیسی (علیهم السلام) سخن می‌گوید تا یادآور گردد پیروزی در این مسیر عزمی راسخ می‌خواهد.
هر زمان و مکانی از این پس برای او حکم حج را دارد. وظیفه‌اش سنگین‌تر و تکالیفش بیش‌تر شده است. او با جان خویش ندای حق را شنیده است که بندگانش را فرامی‌خواند و با چشم دل آغوش رحمت پروردگار خوش را درک کرده و دریای بی‌کران جود و بخشش را دیده است
او محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را اسوه‌ای نیکو برای مردمان معرفی می‌نماید تا بدانند با پیروی از او می‌تواند به رب جل و اعلی نزدیک‌تر گردند. خداوند از این طریق می‌خواهد به بندگانش ثابت نماید هیچ چیز در این عالم غیر ممکن نیست و سخت‌ترین مسیرها نیز با توکل بر او و پیروی از دستوراتش سهل و هموار خواهند شد.
او تعالیم خویش را به گونه‌ای قرار داده است که علاوه بر انجام بندگی، طریق پرستش را نیز آموزش دهد. حج را بر مسلمانان واجب می‌نماید تا بدانند راه رسیدن به او نزدیک اما پر فراز و نشیب است. روز نهم ذی الحجه را عید می‌نامید و در شمار ایام الله قرار می‌داد تا نشان دهد جهاد با نفس و پیروزی بر شیطان رجیم تا چه حد ارزش و جایگاه دارد.
آری! عید قربان نماد بندگی و عبودیت است. نماد صبر و استقامت در مقابل سختی‌ها است. نماد پیروزی در امتحانات خداوند است.
حاجی در این روز باید حلقوم هوا و هوس خویش را بریده و با عزمی راسخ در جهت انجام دستورات الهی به موطن خویش بازگردد. او باید به یاد داشته باشد که هر روز برایش عید قربان است و هیچ زمانی وجود ندارد که از میدانگاه جهاد با نفس خارج شود. هر زمان و مکانی از این پس برای او حکم حج را دارد. وظیفه‌اش سنگین‌تر و تکالیفش بیش‌تر شده است. او با جان خویش ندای حق را شنیده است که بندگانش را فرامی‌خواند و با چشم دل آغوش رحمت پروردگار خوش را درک کرده و دریای بی‌کران جود و بخشش را دیده است.
پس ای حاجی همیشه حاجی بمان.
حجتان مقبول
