از ابتدا تا کنون
مطرح شدن طرحی به نام اینترنت ملی به زمستان سال 85 بازمی‌گردد. زمانی که در مجلس بحث بودجه سال 86 مطرح شد و در همان زمان در کميسیون صنایع و معادن، بودجه‌ای 10 میلیارد تومانی برای اینترنت ملی کشور در نظر گرفته شد.
اما این طرح در همان زمان هم چندان با روی خوشِ نمایندگان مجلس مواجه نشد و کمیسیون تلفیق به‌دلیل مبهم بودن مفهوم اینترنت ملی آن را تصویب نکرد.
اما این پایانی برای اینترنت ملی نبود؛ چرا که درست چند ماه بعد، یعنی در خرداد سال 86، هیات وزیران، برنامه‌های عملیاتی راه‌اندازی و بهره‌برداری این شبکه را در سال‌های ۸۶ تا۸۸ تصویب کردند.
براساس این برنامه، به شرکت مخابرات ایران به همراه شرکتهای مخابراتی وابسته و شرکتهای مخابراتی استانی تکلیف شد که در طول سال‌های 86 تا 87 تا مبلغ ۵۶۶۰ میلیارد ریال، از منابع داخلی خود را جهت ایجاد شبکه ملی اینترنت سرمایه‌گذاری کنند.
در ادامه این تصمیم نیز در مرداد ماه سال 86 شورای اقتصاد با درخواست وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، درخصوص سرمایه‌گذاری در طرح شبکه ملی دیتا، به مبلغ ۳۵۰میلیارد تومان موافقت کرد.
البته حجم اعتبارات این طرح در حال حاضر بیشتر هم شده است؛ چرا که بررسی لایحه بودجه سال 1391 نشان می‌دهد اعتبارات بخش ارتباطات کشور نسبت به سال 1390 رشد محسوسی داشته است که این رشد ناشی از ورود اعتبارات شبکه ملی اطلاعات به طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای است.
سه طرح زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات، مدیریت یکپارچه شبکه ملی اطلاعات و کاربردهای شبکه ملی اطلاعات به منظور تحقق بخشی به اهداف بند «الف» ماده 46 قانون برنامه پنجم به عنوان طرح جدید در لایحه بودجه سال 1391 برای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات لحاظ شده است.
این طرح‌ها دارای بیشترین مبالغ در میان طرح‌های جدید هستند. برای طرح زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات در طول برنامه 9 هزار و 880 میلیارد ریال و برای هر یک از دو طرح دیگر 400 میلیارد ریال اختصاص داده شده است.
به عبارت دیگر برای اجرای کل شبکه ملی اطلاعات حدود یک هزار میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته شده است با در نظر گرفتن این سرمایه‌گذاری‌ها و با وعده‌های مسوولان وزارت ارتباطات، تاکنون خبرهای ضد و نقیضی در خصوص راه‌اندازی این شبکه به گوش رسیده است از جمله اینکه قرار بود براساس وعده رضا تقی‌پور، سال 89 استفاده از این شبکه به بهره‌برداری برسد.
اینترنت ملی در سه مرحله
هرچند هنوز مشخص نیست که فاز اول شبکه ملی اطلاعات در چه زمانی به بهره‌برداری برسد اما براساس برنامه پنجم توسعه، این شبکه تا پایان این برنامه و در سه فاز اصلی اجرا خواهد شد. فاز اول این شبکه شامل تفکیک شبکه‌های اینترنت و اینترانت است.
فاز دوم نیز که تمامی میزبانی‌های سایتهای اینترنتی را به داخل کشور منتقل می‌کند، تا پایان سال 92 به اتمام مي‌رسد. در نهایت در فاز سوم و پایانی، مدیریت بومی شبکه اینترنت در داخل کشور انجام می‌شود.
هیات وزیران، برای راه‌اندازی هرچه سریع‌تر این شبکه، دستگاه‌های دولتی را ملزم به تبادل و اشتراک‌گذاری رایگان اطلاعات در شبکه ملی اطلاعات کرده است. شبکه ملی متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی، مراکز داده توسعه یافته داخلی دولتی و غیردولتی و همچنین زیرساخت‌های نرم‌افزاری است که در سراسر کشور گسترده شده است.
این شبکه، ظرفیت لازم برای نگهداری و تبادل امن‌تر اطلاعات داخلی درکشور به منظور توسعه خدمات الکترونیکی و دسترسی به اینترنت از طریق بستر ارتباطی باند پهن سراسری را برای کاربران خانگی، کسب‌وکارها و دستگاه‌های اجرایی فراهم می‌کند.
به طور کلی باید گفت شبکه ملی اطلاعات تجمیع کننده شبکه‌های اختصاصی، محلی و ملی در کشور است که از دو بخش اختصاصی و عمومی تشکیل می‌شود.
بخش اختصاصی برای ارتباط و تبادل اطلاعات و خدمات دستگاه‌های اجرایی با یکدیگر و بخش عمومی برای ارائه خدمات به کاربران عمومی است و این دو بخش در نقاطی نظیر مراکز داده با یکدیگر اتصال دارند.
براساس اطلاعات منتشر شده، شبکه ملی اطلاعات دارای سه جزء اصلی خواهد بود. اولین جزء این شبکه مربوط به زیرساخت است که این بخش شامل دو بخش عمومی و اختصاصی است.
جزء دوم، به مدیریت یکپارچه اختصاص دارد و جزء سوم شامل کاربردها و محتوای شبکه است.
براساس اظهارات مسوولان وزارت ارتباطات تمامی این اجزا باید در کنار هم به گونه‌ای قرار بگیرند که بتوان روی این شبکه خدمات و محتوا را ارائه کرد. این خدمات الکترونیکی نیز شامل تجارت الکترونیکی، دولت الکترونیکی، آموزش الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی و... را در بر می‌گیرد.
اینترنت با برند شما
اما به جز ابهامی که در خصوص این طرح و زمان راه‌اندازی آن شنیده شده، نام انتخاب شده برای این پروژه نیز دستخوش تغییرات زیادی بود است. اینترنت ملی، اینترنت پاک، اینترنت کشوری از جمله نام‌هایی است که روی این طرح گذاشته شده است.
به باور برخی کارشناسان شاید همین نام‌گذاری‌ها هم که بیشتر جنبه امنیتی و اطلاعاتی دارند باعث نگرانی کاربران در خصوص آینده این شبکه اینترنتی شده است.
اما رضا تقی‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در یکی از گفت‌وگوهای خود در خصوص انتقاداتی که نسبت به نام این شبکه مطرح می‌شود گفته بود: «واژه‌‌های اطلاعات و سرویس‌های اطلاعاتی، متفاوت هستند و بهتر است از رسانه‌ها بخواهیم که در این زمینه فرهنگ‌سازی کنند تا بین اطلاعات (Information) و سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی (Inteligence) تفاوت قائل شوند.
وی در ادامه اظهار امیدواری کرده بود که با توجه به اینکه نام شبکه ملی اطلاعات، در قانون برنامه پنجم نیز آمده است، مختصر نام شبکه ملی اطلاعات، «شما» یک برند خواهد شد و جا خواهد افتاد.»
در قانون برنامه پنجم توسعه، اینترنت ملی به‌عنوان یکی از زیرساخت‌ها و شاخص‌های توسعه فناورانه و تکنولوژیک در کشور مطرح شده است.
طبق ماده دهم قانون برنامه پنجم توسعه، تقویت رسانه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی ملی و همسو، به منظور مقابله با رسانه‌های معارض خارجی، تهاجم فرهنگی و جرایم و ناهنجاری‌های رسانه‌ای به‌عنوان تکلیف برعهده دولت گذارده شده است.
همچنین در ماده 46 این برنامه دولت و در راس آن وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف شده است تا شبکه ملی اطلاعات را ایجاد کند و توسعه دهد.
این شبکه اطلاعاتی باید امن و پایدار، متناسب با موازین شرعی باشد و پهنای باندی در حد استانداردهای جهانی داشته باشد تا در پرتو آن در پایان برنامه ایران در رتبه دوم منطقه قرار گیرد.
برنامه پنجم توسعه کلیتی از ایده اینترنت ملی را مطرح می‌کند و تهیه آیین‌نامه اجرایی و مشخصه‌های عملیاتی آن را برعهده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گذارد.
اینترنت قطع می‌شود؟ نمی‌شود؟
شاید طی یک دو سال گذشته باشد که توجه به راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات اینقدر در محافل مختلف مخصوصا از نوع اینترنتی‌اش داغ و با هیجان خاصی دنبال می‌شود.
هیجانی که گاه سبب به وجود آمدن شایعات گوناگونی هم می‌شود. مهمترین این شایعات هم قطع شدن دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت بین‌الملل است. در واقع این روزها یکی از دغدغه‌های اصلی کاربران نسبت به راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات این است که دسترسی‌شان به شبکه اینترنت با بهره‌برداری این شبکه قطع خواهد شد.
این ترس پیوسته با عدم پاسخی روشن از سوی مسوولان وزارت ارتباطات، بیشتر و بیشتر هم شده است.
به گفته برخی از متخصصان شبکه ملی اطلاعات یا شما، قرار است در کنار شبکه اینترنت جهانی در دسترس کاربران قرار بگیرد و تنها میزبانی داده‌ها در داخل، حمایت و حفاظت از اطلاعات و اتصال شبکه‌های داخلی با یکدیگر را برعهده بگیرد. اما همچنان توضیحات مبهم از سوی مسوولان وزارت ارتباطات در خصوص این شبکه، به نگرانی کاربران جهت دسترسی به شبکه جهانی را دامن زده است.
محمدعلي فرقاني، معاون وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات و رييس هيات‌مديره شركت ارتباطات زيرساخت كشور، درباره برخي اظهارات پراكنده درباره شبكه ملي اطلاعات می‌گوید: «شبكه ملي اطلاعات براي نخستين بار در قانون برنامه پنجم توسعه ديده شده و هدف از راه‌اندازي آن، شبكه‌اي داخلي است تا محتواي بومي را دربربگيرد و نياز كاربران را در داخل كشور برآورده كند. بنابراین به هيچ عنوان با راه‌اندازي آن، جدايي بين اين شبكه و اينترنت بین‌المللی صورت نخواهد گرفت.»
به باور وی شبكه ملي اطلاعات ضمن تامين پهناي باند لازم براي خدماتي كه هم‌اكنون از طريق اينترنت انجام مي‌شود، مشكلات و هزينه‌ها را كاهش مي‌دهد.
حکیم جوادی، معاون وزیر ارتباطات، رییس سازمان فناوری اطلاعات، نیز در واکنش به نگرانی کاربران نسبت به راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات می‌گوید: «کاربر نباید خود را ناراحت این موضوع کند و این موضوع اصلا به کاربر ارتباطی ندارد به این معنی که زمانی که کاربر یک موضوع در داخل کشور را جست‌وجو مي‌کند اگر میزبانی و منابع سایت موردنظر در داخل کشور باشد قطعا با سرعت بیشتری به سایت مورد نظر دسترسی پیدا خواهد کرد و چنانچه موضوع مربوط به سایتهای خارج از کشور باشد با سرعت‌های تعریف شده برای اینترنت خارجی نیاز خود را تامین مي‌کند.»
وی، هدف از پیاده‌سازی اینترنت ملی را ارائه سرعت بیشتر و کیفیت دسترسی بهتر به کاربران عنوان می‌کند و می‌افزاید: در شبکه ملی اطلاعات کاربر کمترین نگرانی را خواهد داشت و تنها از این نظر متوجه مي‌شود که با اینترنت ملی کار مي‌کند که اطلاعات داخلی را با سرعت بیشتر و کیفیت بهتری دریافت مي‌کند.
رییس سازمان فناوری اطلاعات در خصوص آخرین وضعیت شبکه ملی اطلاعات نیز می‌گوید: راه‌اندازی این شبکه به سه نهاد یعنی وزارت ارتباطات، شرکت زیرساخت و سازمان فناوری اطلاعات سپرده شده است.
هر کدام از این نهاد‌ها در حال حاضر در تلاش برای انجام وظایف خود هستند و براساس برنامه، معماری شبکه و اطلاعات آن به سازمان ما واگذار شده که پله به پله در حال انجام ماموریت خود هستیم.
در واقع پیشرفت شبکه ملی اطلاعات در بخش‌های مختلف متفاوت بوده است، در بخش زیرساخت اتصال شبکه دستگاهی اکثر استان‌های کشور انجام شده است. با اجرايی شدن مرحله اول شبکه ملی اطلاعات در تمامی استان‌ها، به دو شبکه مستقل اینترنت و شبکه ملی اطلاعات دسترسی خواهیم داشت.
وی اظهار امیدواری می‌کند که تا اواسط مهرماه سال‌جاری این پروژه به صورت همزمان در31 استان کشور برای کاربران دولتی و دستگاه‌هاي اجرایی به اجرا درآید.
سال‌ها است که توسعه اینترنت در ایران با اما و اگرهای بی‌شماری همراه است. توسعه‌ای که از نگاه مسوولان وزارت ارتباطات و با افزایش ماهانه پهنای باند در کشور با رشد خوبی همراه است.
اما در واقعیت و از نگاه آمارهای جهانی، نه‌تنها اینترنت طی چند سال گذشته، چه از نظر کیفیت و چه از نظر سرعت با رشد و پیشرفتی همراه نبوده، بلکه قطع و وصل‌های گاه و بیگاه این سرویس و همچنین قیمت بالای آن طعم استفاده اینترنت پر سرعت را برای کاربران تلخ کرده است.
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اگر وزارت ارتباطات تمام بودجه و توان خود را به جای صرف روی پروژه‌هایي که مشخص نیست چه زمانی و با چه استانداردهایی قرار است به بهره‌برداری برسد، روی توسعه سرویس اینترنت در کشور می‌گذاشت، جایگاه ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی، فراتر از قعر جدول می‌بود.
