مركز داده یك انباره مركزی است كه (چه به صورت فیزیكی و چه به صورت مجازی) برای ذخیره سازی،مدیریت،توزیع داده ها و اطلاعات طبقه بندی شده حول انواع دانش یا وابسته به یك تجارت خاص به كار می رود. برای مثال NCDC یك مركز داده ی عمومی است كه بزرگترین آرشیو جهانی اطلاعات آب و هوای دنیا به شمار می رود. یك مركز داده ی خصوصی ممكن است درون یك سازمان قرار گرفته باشد یا به صورت یك عضو مجزا در خارج از آن قرار بگیرد. به گفته خانم Carrie Higbie مدیر بازاریابی بخش كاربردهای شبكه ی جهانی در شركت سایمون،هر سازمانی یك مركز داده دارد،اگر چه شاید به آن اتاق سرور گفته شود یا حتی تنها یك كامپیوتر باشد كه در جایی از سازمان مخفی است. در برخی مواقع نیز مركز داده ممكن است مترادف با یك مركز عملیات شبكه (NOC ) در نظر گرفته شود. مكانی محافظت شده شامل یك سیستم خود مختار كه دائما” در حال مراقبت و ثبت رفتار سرور ،ترافیك وب و كارایی شبكه است. شركت سایمون در مقاله ای آورده است: اسم مركز داده معانی مختلفی را در اذهان افراد مختلف تداعی می كند. بعضی افراد فكر می كنند مركز داده مكانی برای قرارگیری سرورها است در حالی كه برخی افراد تصوری كاملا” متفاوت تر از یك مركز داده دارند. شاید در زمانی این یك تصور صحیح بود اما اكنون مراكز داده چیزی بیش از یك مكان امن برای سرویس دهنده هستند. امروزه با پیشرفت تكنولوژی و نحوه تعاملات جدید مبتنی بر اطلاعات و تجمع اطلاعات،این مفهوم تغییر كرده و به مكانی برای ذخیره سازی اطلاعات یك سازمان تبدیل شده است كه برای عملكرد صحیح یك سازمان ضروری هستند و عدم وجود این اطلاعات حیاتی به معنای نابودی سازمان است. برطبق آخرین تحقیقات موسسه Infonetics روی بازار مراكز داده ی آمریكایی شمالی،انتظار می رود خدمات و محصولات مراكز داده با افزایش 47 درصدی از مبلغ 6/10 میلیارد دلار در سال 2003 به مبلغ 6/15 میلیارد دلار در سال 2007 برسند. مركز داده می تواند تا 50 در صد هزینه های فناوری اطلاعات یك سازمان را در بر بگیرد. كاربردهایی چون ERP ، e-commerce ،SCM ، CAD\CAM ،rich media ،B2B ،B2C و ... جزو اهم فعالیت های یك سازمان با زیر ساخت IT است. مراكز داده به طور ساده به دو مقوله تفكیك می شوند: - مراكز داده ی سازمانی CDC – مراكز داده ی اینترنتی IDC ، CDC ها اطلاعاتی را كه مربوط به شركت ها است نگهداری و راهبری می كنند در حالی كه IDC ها توسط ISP6 ها به عنوان محلی برای قرارگیری وب سایت ها یا سرویس های اینترنتی مانند e-mail ، FTP و ... مورد استفاده قرار می گیرند. برای تعریف كمیته ی علمی همایش نقش مركز داده در توسعه ی فناوری ارتباطات و اطلاعات كشور مركز داده مكانی است: الف) با امنیت فیزیكی و الكترونیكی بالا،برخوردار از پهنای باند ارتباطی وسیع،متصل به شبكه های رایانه ای ملی یا جهانی ،با خدمات تمام وقت و در دسترس. ب) كه شامل انواع تجهیزات سخت افزاری (رایانه ها ،سوئیچ ها،مودم ها و ... ) و نرم افزاری ( پایگاه های داده،سرورها ،سیستم عامل و ...) پیشرفته بوده و از پشتیبانی و نگهداری حرفه ای و تمام وقت برخوردار است و ج) به شتیبانی و ارایه خدمات مرتبط با اطلاعات و داده از قبیل خدمات ذخیره، نگهداری و بازیابی داده،خدمات ERP ،میزبانی خدمات اینترنتی ،میزبانی ارایه ی خدمات كاربردی (ASP )،میزبانی برون سپاری خدمات (Out-sourcing )، خدمات شبكه ی اختصاصی مجازی (VPN ) و غیره برای شركت های خصوصی یا دولتی می پردازد. رویكرد مركز داده سه دوره ی تاریخی راپشت سر گذاشته است،مرحله ی مراكز داده ی متمركز كه با پیدایش رایانه های بزرگ اولیه آغاز شد،مرحله ی مراكز داده ی توزیع شده كه در دهه 80 میلادی و با پیدایش رایانه های شخصی شروع شد و مرحله ی تمركز مجدد كه اواخر دهه ی 90 و با توسعه ی شبكه های رایانه ای و اینترنت آغاز گردید. برخی از تعاریف زیر مربوط به دوران اول یا دوم هستند. تعریف جمعبندی فوق،مركز داده را در شرایط جاری و در دوره ی سوم توصیف می كند.

تعاریف مختلف مركز داده
1- به مراكزی مانند مركز پردازش كارت اعتباری بانك كه مكانی برای پردازش داده های الكترونیكی است مركز داده اطلاق می شود.
2- مركز داده انباره ی متمركزی برای ذخیره،مدیریت و توزیع داده و اطلاعاتی است كه این داده ها به حیطه ی مشخصی از دانش یا كاربرد تعلق دارند. مركز داده ممكن است دارای یك مركز عملیات شبكه ( NOC ) باشد كه دسترسی محدود و كنترل شده ای دارد و شامل سیستم های خودكار مراقبت از فعالیت های سرور،ترافیك وب و عملكرد شبكه بوده و كوچكترین اختلال را به مهندسین گزارش می كند و آن ها مشكلات احتمالی را قبل از وقوع مهار می كنند.
3- مجموعه ای ا زتجهیزات متمركز شده
4- محلی برای نگهداری یك یا چند محیط تولید و فرآوری (از قبیل كامپیوترهای سرور،تجهیزات اتصال شبكه،پایگاه های داده و كاربردها) كه توسط یك سازمان برای انجام پردازش های داده های كاربران آن سازمان به كار می رود.
5- مركز داده مجتمعی برای نگهداری سیستم های كامپیوتری حیاتی (ماموریت گرا) و اجزای مرتبط آن است. این مراكز معمولا” دارای كنترل های محیطی (تنظیم هوا،جلوگیری از آتش سوزی و غیره) ، تداركات برق پشتیبان و امنیت بالا می باشند. خدمات اینترنتی و میزبانی وب معمولا” محل حضور و ارایه ی خدمات وب خود را در مراكز داده قرار می دهند.
6- مجموعه ای از ابزارهای فوق امن و مقاوم در برابر خرابی كه تجهیزات مشتری در آن قرار میگیرد و به شبكه های ارتباطی متصل است. این ابزارها شامل سرورهای وب،سوئیچ ها،مسیریاب ها و مودم ها است. مركز داده از سایت های وب شركت ها پشتیبانی می كند و محلی برای ISP ها، ASP ها، شركت های میزبانی وب و ارایه كنندگان خدمات DSL است.
7- محل فیزیكی سیستم های رایانه ای بزرگ و پایگاه های داده
8- مركز خدمات اینترنت كه معمولا”‌توسط شخص ثالث ارایه می شود،شامل تجهیزات مرتبط با اینترنت برای استفاده ی سازمان ها و تشكیلات اقتصادی ،ISP ها ،ASP ها ، شركت های تجارت الكترونیك و سایر شركت ها است. مركز خدمات اینترنت معمولا” مكان برون سپاری،سرورها،میزبانی خدمات ، شبكه ی اختصاصی مجازی و سایر شبكه ها بوده و انواع خدمات انتقال اطلاعات را ارایه می كند.
9- مركز داده بخشی از سازمان یا شركت است كه شامل سیستم های رایانه ای و تجهیزات مرتبط می باشد. ورود داده ها و برنامه نویسی سازمان هم ممكن است در این محل انجام شود. همچنین یك مركز كنترل،بر كارها نظارت می كند.
10- یا ساختمان امن و محافظت شده كه شامل انواع رایانه ها،سرورها،مسیریاب ها،شبكه،سوئیچ ها و تجهیزات و تخصص های لازم برای پشتیبانی از انبوه اطلاعات معتبر كه قابل دسترسی توسط كاربران گوناگون در اقصی نقاط جهان باشد.

مركز داده به عنوان انباره ی داده
امروزه ابزارهایی كه به كار می بریم مقادیر زیادی اطلاعات و داده تولید می كنند. پراكندگی این داده ها باعث می شود كه شركت هایی كه این داده ها را تولید كرده اند به سختی بتوانند آن ها را مدیریت كرده و از منافع آن بهره مند شوند. یك انباره داده جمع آوری و مركزیت دادن به این داده ها را چه از یك منبع یا چندین منبع در یك مكان واحد برعهده دارد. تجمع این داده ها در یك مكان متمركز امكان تحلیل و بررسی آن ها را برای یك كمپانی ساده تر كرده و شرایط مناسبی جهت یك تصمیم گیری هوشمندانه برای یك تجارت بزرگ فراهم می كند. تعداد زیادی از شركت ها از منافع انباره داده برای جمع آوری اطلاعاتی كه توسط پایگاههای داده ای مبتنی بر سیستم های پردازش لحظه ای تراكنش ها (OLTP ) یا دیگر برنامه ها تولید شده اند،استفاده می كنند. مقیاس پذیری كه از كنار هم قرار دادن این انباره های اطلاعات در یك مركز داده به وجود می آید بسیار قابل توجه و جذاب است. نیاز مبرم انباره های داده به فضای ذخیره سازی و قدرت پردازشی بالا،دقیقا” مقوله هایی هستند كه یك مركز داده می تواند در اختیار شركت ها و با هزینه پایین تر قرار دهد.

مركز داده به عنوان LOB
سازمان ها در هر اندازه ای و در هر زمینه ای در یك مقوله اشتراك دارند: همه آنها نیاز دارند كه پروسه های تجاری روزمره و معمول را به صورت خودكار در آورند. كارهایی مثل ورود درخواست ها، پرداخت ها، بدهی ها، تولید و پردازش ها اطلاعات،خروج درخواست ها،كارها و ... LOB8 ها در دو مقوله قابل تفكیك هستند یا عمودی و یا افقی هستند. LOB های عمودی آن هایی هستند كه در مقوله تجارت،ERP9 ،CRM10 ،انبار داده ها و مدیریت دانش می گنجند. توضیح هر كدام از این لغات نیاز به مقاله ای بسیار مفصل تر دارد. اما افقی ها آن هایی هستند كه در بخش سرویس دهی مانند سرویس های اقتصادی، خرید و فروش ،پزشكی و ... فعالند. بدیهی است كه ماهیت حیاتی اطلاعاتی كه دراین زمینه روی مركز داده ذخیره می شود نیا زمبرمی به فعالیت بی وفقه و تمام وقت وجود دارد،اتخاذ راه حل امنیتی بالا برای اطمینان از محافظت داده ها در مقابل حوادث ناخواسته و همچنین استفاده از پرسنل و متخصصین كاملا” مجرب را الزامی می سازد.

مركز داده به عنوان مركز گواهی هویت
در دنیای امروز امنیت به عنوان یكی از مهمترین مسائل خصوصا” در بحث تجارت الكترونیك مطرح است. در این میان مقبول ترین روش یعنی امضای دیجیتالی بهعنوان راه حلی عمومیت یافته و مطمئن،نیاز به مراكز صدور گواهینامه های دیجیتالی را ضروری می سازد. احراز هویت در تجارت الكترونیكی و یا سایز تعاولات الكترونیكی در سراسر دنیا توسط امضای دیجیتالی انجام می شود. یكی از مهمترین مراكز نگهداری گواهینامه های دیجیتالی،شركت Verisign در آمریكا است. از آن جایی كه ایران جزو لیست سیاه قرار دارد،امكان گرفتن مجوز و نمایندگی گواهینامه های دیجیتالی غیر ممكن است. از سوی دیگر وجود چنین مركزی به عنوان پایه و اساس تجارت الكتونیك برای نگهداری گواهینامه های دیجیتالی در كشور امری مهم است. خصوصا” به دلیل آنكه مركز داده ماهیتا” امن طراحی می شود،این مركز یك گزینه مثبت برای كاندید شدن به عنوان یك مركز نگهداری گواهینامه های دیجیتالی است.

مراكز طلاعات در آمریكا
دولت آمریكا به منظور ارتقای ضریب ایمنی مراكز اطلاعاتی ،بانك های اطلاعاتی و كارگزاران شبكه ( Servers ) خود را در مكان های با امنیت بالا نگهداری می كند. بعضی از این اماكن محوطه های وسیعی در اعماق كوه ها ی راكی،در نقاط پنهانی از اعماق صحراهای نوادا و آریزونا،در زیر یخچال های آلاسكا و در اعماق اقیانوس ها می باشند. این نقاط با شدیدترین تدابیر امنیتی حفاظت می شوند از طرف دیگر پیش بینی های ایمنی تهدیدات فیزیكی ،از جمله آتش سوزی و بلایای طبیعی را به حداقل رسانده است. تجهیزات حفاظتی ،امكان دستبرد و یا آسیب هوشمندانه فیزیكی را كاهش داده است. در این اماكن خطوط متعدد فیبر نوری با پهنای باند بالا بالاترین سرعت انتقال داده و اطلاعات را تامین می كنند. تجهیزات پرسرعت مانند سوپر كامپیوترها ( Main Frame ) و پردازنده های بسیار سریع و موازی بالاترین سرعت دسترسی را در اختیار می گذارند. سیستم های پیشرفته تنظیم دما و حرارت تنظیم رطوبت و كنترل تركیبات هوای محیط بهینه ترین شرایط را برای كار تجهیزات مهیا می سازند و تجهیزات مانیتورینگ دقیق، لحظه به لحظه وضعیت های مختلف را كنترل و بازنگری می كنند. بناهای مستحكم در اعماق زمین نه تنها توان تحمل شدید ترین زلزله ها را دارند، بلكه در مقابل قویترین بمب های هسته ای موجود آسیبی نمی بینند. سیستم های پشتیبان،از اطلاعات در فواصل زمانی مشخص بر طبق آخرین تكنیك های موجود نسخه های پشتیبان تهیه می كنند. ژنراتورها و مولدهای قوی برق (UPS )،آماده تامین نیروی برق لازم در صورت بروز اختلال می باشندو پوشش های مخصوص،تجهیزات را از تهدید امواج مختلف از قبیل امواج ماكروویو و یا میدان های الكترومغناطیسی خارجی یا تولید شده از خود تجهیزات محافظت می كنند. به هر یك از این مراكز،مركز داده ای (Data Center ) گفته می شود. در كنار هر مركز داده ای دو مركز دیگر آماده ی انجام عملیات می باشند. یكی مركز بازیافت اطلاعات آسیب دیده ( Disaster Recovery Center ) است كه فعالیت های آن در قالب كلی بازیافت داده (Data Recovery ) می گنجد كه خود مقوله ی بسیار مهمی است كه از ضروری ترین نیازهای هر ارگان و تشكل مرتبط با اطلاعات می باشد. مركز دوم مركز كنترل و فرمان است كه مدیریت انسانی مركز داده ای را به عهده دارد ،در این مركز افرادی با تخصص بالا و با دستمزدهای بسیار بالا كار می كنند. بانك های اطلاعاتی و سرورهای مربوط به زیر ساخت های این كشور از قبیل شبكه ی برق،آب و نیز اطلاعات شركت های دولتی یا خصوصی حساس مثل شركت های اسلحه سازی و یا اطلاعات بانك ها در این مراكز نگهداری می شود. ایده ی مركز داده (Data Center ) در سطوح پایین تر و با درجه حساسیت كمتر نیز پیاده شده است. به طوری كه امروزه شركت هایی وجود دارند كه با فراهم آوردن اماكنی كه بعضی از امتیازات فوق را دارند در ازای دریافت اجاره بها اطلاعات فردی یا سازمان ها را میزبانی می كنند و خدمات مورد نظر آن ها را با كیفیتی بسیار بهتر در اختیار مشتریان قرار می دهند. سایت های خارجی در چنین محیط هایی قرار داده شده اند. به صورت خلاصه مزایای استفاده از مراكز داده عبارتند از:
• امنیت فیزیكی بالا
• امنیت الكترونیكی بالا
• مقابله با افزونگی و تكرار اطلاعات
• ارایه بالاترین سرعت پردازش در یك مكان
• ارایه بالاترین سرعت انتقال اطلاعات
• خرید تنها یك نسخه از نرم افزارها
• پشتیبانی متمركز
اگر از مراكز داده استفاده نشود و هر سازمانی بانك اطلاعاتی خود را در شبكه داشته باشد،به تعداد سازمان ها نیاز به تیم پشتیبانی جداگانه،نرم افزار جداگانه،سخت افزار جداگانه،پهنای باند جداگانه،امنیت جداگانه و ... خواهیم داشت كه سرباز هزینه ای بالایی دارد. به نظر می رسد ایده ی Data Center به دلیل تامین كارایی و امنیت بالا و جلوگیری از افزونگی ،سهولت نگهداری و مدیریت و بسیاری جنبه های فنی دیگر،در تحقق اهدافی همچون دولت الكترونیكی ،ایده ای كارساز باشد.

برون سپاری و مراكز داده
یكی از مفاهیمی كه امروزه بسیار در صنعت IT شنیده می شود مفهومی به نام برون سپاری است. شاید با اندكی اهمال برون سپاری را بتوان به معنای تكثیر مركزیت یا سپردن كار به كاردان در نظر گرفت. امروزه با افزایش نگرانی در رابطه با افزایش هزینه ها در صنعت IT و فشار بازار رقابتی، تصمیم گیری در رابطه با برون سپاری به عنوان یك راه حل منطقی،برای شركت ها آسان تر شده است. آنچه باقی می ماند سوالاتی از قبیل مدیریت ارتباطات برون سپاری،افزایش كارایی در كنار كاهش هزینه ها و هر گونه تغییری است كه یك شركت باید در سازه و كار خود بدهد. مهمترین قسمت یك سازمان در صنعت IT همانا اطلاعات آن است. مركزیت این اطلاعات در مركز داده داخلی به عنوان قلب تپنده سازمان یا شركت و حجیم تر شدن روزمره این اطلاعات نیاز به مراكزی با كارایی و امنیت بالا و هزینه پایین برای ادامه حیات یك شركت،رابیش از پیش نمایان می سازد. حال سوال این است كه كجا برای این امر مناسب تر است؟ مراكز داده به صورت استراتژیك در موقعیت های مشخصی پخش شده و در مقابل نبود برق و بلایای طبیعی محافظت می شوند. همچنین دارای منابع اضافی برای تولید برق و پهنای باند بلا استفاده در شرایط اضطراری می باشند. به این ترتیب سازمان ها در اطراف جهان می توانند با خیال راحت برون سپاری خود را از طریق مراكز داده انجام دهند و از خدمات آن ها بدون نیاز به نگرانی از بابت مسائل جنبی مركز داده ی محلی خود نهایت استفاده را ببرند. همچنین آن ها می توانند با حدف این نگرانی ها توجه خود را هر چه بیشتر به مسائل تجارتی معطوف كنند و با افزایش كیفی خدمات خود سعی در نزدیكی هر چه بیشتر به نظرات مشتری و گام برداشتن در جهت ایجاد یك جو مشتری مدار داشته باشند. اما با تمام این تعاریف چرا هنوز مدیران حركت به سمت برون سپاری را آغاز نكرده اند یا به آن به دیده شك و دودلی می نگرند؟برخی از مدیران IT معتقدند مشكلات برون سپاری بیشتر از منافع آن است. مثلا” اگر به هر نحوی مشكلی در مركز داه ی اجاره ای یا خریداری شده آن ها در یك كشور دیگر به وجود بیاید،آن ها چگونه باید در این رابطه اقدام كنند؟یا اگر مشكلی در روابط كشورها به وجود بیاید چه اتفاقی می افتد؟ به طور كلی یك مجموعه مجتمع راحت تر مدیریت می شود. اما اگر قسمت مركزی آن به جای دیگری كه ارزان تر است منتقل شود،آیا هزینه های جانبی آن قابل پیش بینی خواهد بود؟نگهداری رابطه بین مركز اصلی و خارجی نیازمند یك برنامه اصولی است،آیا این هزینه و دیگر هزینه های پنهان ناشی از این مقوله باز هم اجرای آن را مقرون به صرفه نگه می دارد؟ آیا در نهادهای دولتی كه نیاز بسیار مبرمی به مقوله امنیت و به خصوص بحث امنیت ملی دارند اعتماد به یك طرف بیگانه امری عقلانی محسوب می شود؟این ها مقولاتی هستند كه تصمیم گیری نهایی در آن ها به عهده مدیران IT سازمان ها است. جایی كه آن ها معمولا” باید پاسخگو باشند. برون سپاری در امر تولید سخت افزار كامپیوتر یا به خدمت گرفتن طراحان نرم افزار تا كنون منجر به نتایج خوبی برای كشورهای غربی شده است،اكنون به دلیل نیروی كارگران قیمت در آمریكا و ذیگر كشورهای اروپایی،استفاده از نیروی كار ارزان و خبره كشورهایی مثل هند،پاكستان،مالزی و حتی در برخی مواقع ایران و صرفه جویی قابل توجه در پروسه تولید،توجه بسیاری از مدیران كشورهای غربی و به خصوص آمریكا را به خود جلب كرده است . نكته ی قابل توجه این است كه اگر چه برون سپاری به مراكز داده ی خارج كشور با مشكلات عدیده ای روبرو است،اما می توان با ایجاد مراكز داده ی ملی در داخل كشور بر این مشكلات فائق آمد.