نام كهنه اورگنج در دوره های مختلف تاریخ مشاهده می شود. برخلاف مناطق دیگر استان داشحوض، این منطقه با آثار تاریخی خود مشهور است و یكی از این آثار تاریخی، آرامگاه «توره‌بگ خانم» می باشد. در باره این اثر معماری بسیار زیبا، افسانه‌های زیادی وچود دارد.
در یكی از آنها گفته می شود كه در زمانهای بسیار قدیم، حاكم این منطقه خانی بود كه دختری زیبا به نام توره‌بگ خانم داشت و جوانان زیادی آرزوی ازدواج با دختر خان را در سر می پروراندند.
یكی از عاشقان توره بگ خانم، یك معمار جوان بود. او آنقدر عاشق این دختر جوان بود كه با كوچكترین نگاهش، دست و پایش را گم می كرد. او بالاخره نتوانست عشق خود را نسبت به دختر خان پنهان نماید.
یك روز وقتی خان برای گردش به بیرون آمد، جوان نزد او شتافت و در مقابلش زانو زد و راز دلش را بازگفت. خان خشمگین شد و خواست آن جوان گستاخ را به مرگ محكوم كند. اما چون مرد جوان معمار ماهری بود، تصمیم گرفت شرایط خود را مطرح نماید. به او گفت: «اگر تو برای من مناره ای بسازی كه بتوانم همه اتباع خود را از بالای آن ببینم، دخترم را به ازدواج تو در خواهم آورد.»
معمار جوان شرط را پذیرفت و بی آنكه احساس خستگی نماید، بسیار زحمت كشید و در مدتی كوتاه ، مناره ای ساخت كه بیش از 60 متر ارتفاع و 143 پله داشت. این مناره امروز هم زینت بخش كهنه اورگنج است و اثری تاریخی و زیباست كه با معماری ویژه خود از دیگر آثار متمایز می شود.
معمار جوان وقتی آخرین خشت آن مناره را گذاشت، از همان بالای عمارت، خطاب به خان گفت: «من شرط شما را به جای آوردم و حالا منتظر وعده ای هستم كه شما گفتید.»
جوان كه در نوك مناره نشسته بود ، پاسخ خان را به سختی شنید. او گفت: «از همانجا به پائین بپر! اگر زنده بمانی، توره‌بگ خانم از آن تو می شود.»
جوان هوش سرشاری داشت. دیگی پر از چسب ، مقدار زیادی كاغذ ، تخته های نازك و نیز ریسمان را گرفت و برای خود بالهایی ساخت و از نوك مناره به پائین پرید. اما باد او را با خود برد و در بخارا به زمین فرود آورد.
مدت زیادی طول كشید تا معمار جوان دوباره به «كهنه اورگنج» بازگردد و او در تمام این مدت پیر شده بود. پس از بازگشت، فهمید كه هم خان و هم دخترش «توره‌بگ خانم» فوت كرده اند. معمار جوان مزار محبوبش را یافت و آرامگاهی بسیار زیبا بر روی آن ساخت كه هنوز هم پابرجاست و توجه هزاران نفر را كه به آثار تاریخی و میراث گذشتگان علاقمند هستند، به خود جلب می كند.
منبع : ماهنامه «وازروژدنیه» (چاپ تركمنستان) جولای 1999
و. سرگئیف
ترجمه : عظیم بغده
