محبت در خانواده
روشهای تشویق
برخی از افراد را با لفظ محبت آمیز و کلمات تحسین کننده میتوان تشویق کرد، عدهای را با تحویل گرفتن و برخورد احترام آمیز و بعضی را با پول و جایزه، یکی را با مطرح ساختن و نام آوردن، یکی با کتاب و هدیههای فرهنگی تشویق میشود یکی با لوازم مصرفی خانگی، یکی هم با خوراک و طعام. در این رابطه باید مراعات تناسب میان نوع تشویق با فرد مورد تشویق را لحاظ کرد.
گاهی یک لوح تقدیر و متن زیبا و آراسته و قاب شده. که قیمت مادی چندانی هم ندارد برای کسی بسیار ارزشمند و شوق انگیز تر از آن است که مثلا صد هزار تومان پول نقد به او داده شود (گرچه این روزها صد هزار تومان هم عددی نیست). البته گاهی هم برعکس چون لوح تقدیر برای کسی نان و آب نمیشود ولی وجه نقد را میتواند در پرداخت قرض و قسط و یا تأمین نیازهای زندگی به کار بندد.
حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه نسبت به نوع رفتار با فرماندهان نظامی و سران سپاه و ارتش به مالک اشتر توصیه فرمودند که آنان را بر اساس میزان خدمت و تلاش مورد احترام و تقدیر قرار بده و برای آنکه در امر مبارزه با دشمن و جهاد یک دل باشند. زندگی آنان را تأمین کن و خواستههایشان را برآور. آنگاه میفرماید:
"وَ واصِل فی حسن الثناء علیهم تعدید ما اَبلی ذو و البلاء منهم، فانَّ کثرةِ الذکر لحسن افعالهم تَهُزُّ الشجاع و تَحرضُ التاکلَ" (4) ؛ پیوسته ستایش نیک نسبت به آنان داشته باش و رنجها و بلاها و آزمونهای آنان را بر شمار، چرا که یاد کردن بسیار از کارهای نیک آنان، شجاع را به شور و جنبش وا میدارد و سست و بی حال را هم به حرکت میکشاند.
بعضی خصلت تشویق دیگران را ندارند و به دلیل خودخواهی، غرور، حسد یا هر عامل دیگری هرگز زبان به ستایش و تمجید از خوبیهای دیگران نمیگشایند و گفتن یک کلمه تشویق آمیز برایشان بسیار سنگین است. هر چند خودشان مدام دوستدار آنند که مورد تشویق و توجه دیگران باشند
حضرت امام(ره) از این شیوه تشویقی در آغاز انقلاب و در طول دفاع مقدس استفاده میکرد. در آغاز انقلاب عدهای طرح انحلال ارتش را مطرح میکردند ولی امام از فداکاریها و هم دلیهای آنان با ملت، ستایش کرد و آنان را به صحنه انقلاب کشید و در سالهای دفاع مقدس نیز زبان و قلم تشویق آمیز ایشان نسبت به رزمندگان و ارتش و سپاه نقش عمدهای در حماسه آفرینی و خط شکنی و شهادت طلبی و پیروزیهای ماندگار و پر افتخار داشت.
البته تشویق نباید ایجاد "غرور" کند باید ظرفیت افراد را نسبت به تشویق سنجید. حضرت امیر علیه السلام میفرمایند:
"کَم مِن مغرور یحسن القول فیه"(5)؛ چه بسا کسانی که با سخن نیک دیگران دربارهی آنان مغرور میشوند .
شرایط تشویق
در امر تشویق باید نکاتی مورد توجه قرار گیرد که اثر بخشی آن بیشتر شود که به برخی نکات اشاره میکنیم:
1- تشویق، همراه با درک و تشخیص و کشف استعدادهای رشد طرف مقابل باشد.
2- ارزش عمل نیک و خصلت شایسته، شناخته شود و به فرد مورد تشویق هم شناسانده شود.
3- تشویق "رشوه" به حساب نیاید.
4- به اندازه و به جا باشد و از حد معمول و متعارف تجاوز نکند.
5- همراه و توأم با عمل فرد باشد چون فاصله زیاد بین عمل و تشویق، ارزش و اثر بخشی آن را کم میکند به خاطر همین است که میگویند حق کارگر را قبل از اینکه عرقش خشک شود بدهید.
6- فرد بداند چرا و به خاطر چه کاری مورد تشویق قرار گرفته.
7- تشویق مبالغه آمیز و یا کمتر از حد مطلوب نباشد.
حضرت علی علیه السلام میفرماید:
"أُزجُرِ المسیءَ بثواب المحسن"(6)؛ با پاداش دادن و تشویق نیکو کار، شخص بدکار و فاسد را از بدی و فساد باز دارید.
به امید آنکه با بهره گیری از تشویق (بیش از توبیخ و تنبیه) زمینههای مناسبتری برای رشد فضایل اخلاقی در جامعه و خانواده و در رفتار و اخلاق افراد پدید آوریم.
پی نوشت ها:
1- نهج البلاغه فیض الاسلام نامه 53.
2- نهج البلاغه فیض الاسلام حکمت 339
3- عزرالحکم ج2 ص396 (چپ دانشگاه)
4- نهج البلاغه نامه 53
5- عزرالحکم ج4 ص548
6- نهج البلاغه حکمت 168
