باستناد منابع تاریخی، استان مرکزی در هزاره اول قبل ازمیلاد جزو ایالات ماد بزرگ بود که تمام قسمت مرکزی و غربی ایران را در بر می گرفت واز کانون های قدیم استقرار در فلات ایران به شمار می رفته است.
درزمان سلوکیان ، این منطقه، مخصوصاُ قسمت شمالی آن (دهستان خورهه) مورد توجه حکام یونانی قرار گرفت. وجود آثار باستانی باقی مانده ازاین دوران در خورهه مؤید این نظر است.
در زمان خسروپرویز ـ پادشاه ساسانی ـ ایران به چهار بخش (کوست) تقسیم شد. این چهار بخش عبارت بودن از: باختر (شمال)، خورآبان یا خوارآسان (مشرق)، نیمروز (جنوب) و خوربران (مغرب). این منطقه در کوست خوربران (مغرب) که به معنی محل غروب خورشید بود قرار داشت.
در قرن اول اسلامی این منطقه به نام ایالت جبال یا قهستان تغییر نام داد، به طوری که جغرافیانویسان اسلامی این قرن، از آن به عنوان بخشی از بلاد پهلویان و به نام کوهستان یا قهستان (جبال ) نام برده اند. این منطقه درقرن دوم هجری همراه با همدان، ری و اصفهان به نام عراق عجم نامیده شد.
در قرن چهارم هجری قمری شهرهای ایالت جبال عبارت بودند از: همدان، رودآور، خورمه (خورهه)، سهرود، ابهر، سمنان، قم، قاشا، روده، پوسته، کره، بره، گربایگان (گلپایگان) و .... در این دوره مراکز و کانونهای درجه اول شهری نیز عبارت بودند از: ساوه، تفرش، وره، ساروق و گلپایگان و شهرهای مبادلاتی درجه دوم نیز عبارت بودند از : محلات، خمین، کمیجان، میلاجرد، خنداب، الیثار، سامان، خورهه، نیمور، نراق، دلیجان، جاسب، ماْمونیه ، الویر و .... بودند.
دراین مراکز غله، حبوبات، زعفران، انجیر ، انار، سیب، انگور، گردو، بادام ، قیسی وسایر محصولات سردرختی و باغی و خشکبار و گیاهان دارویی مانند ترنجبین در کنار محصولات صنایع دستی مانند : ظروف سفالی و مسی و پارچه و کرباس، گلیمنه، قالی و ... تولید می شد.
درچند دهه اخیر با توسعه راه آهن و احداث کارخانجات مختلف، به مرور چهره منطقه عوض شد و بعد از تقسیمات جدید کشوری و ایجاد استان تهران و مرکزی، این استان به مرکزیت اراک به وجود آمد.
