آپادانا يعني سالن ستون دار، كاخ آپادانا يا كاخ بار داريوش كه تقريبا در ميانه جبهه باختري صفه تخت جمشيد قرار دارد، مهم ترين بناي اين مجموعه به شمار مي آيد و به نظر مي رسد نخستين بناي مهم ساخته شده در اين عرصه بوده است. ساختن اين بنا كه از حدود سال 515 پيش از ميلاد به فرمان داريوش آغاز شد، نزديک به سي سال طول كشيد و در زمان خشايارشاه به اتمام رسيد.
نقشه كاخ آپادانا از لحاظ اصول معماري به نقشه كاخ بار كوروش در پاسارگاد شباهت دارد و اين نكته نشان مي دهد كه طرح كاخ مزبور الگوي آن بوده است. در مركز اين كاخ، تالاري ستون دار و مربع شكل وجود دارد كه در سه جانب آن(جبهه هاي شمالي، خاوري و باختري) ايواني ستون دار و در جانب جنوبي فضاها و اتاق هاي سكونتگاهي و خدماتي قرار دارد. در چهارگوشه بنا چهار فضاي برج مانند با نقشه اي مربع شكل وجود دارد. اين كاخ بالاتر از سطح صفه قرار دارد و با شماري پله به روي آن مي رفتند. اندازه هر يک از اضلاع تالار مربع شكل 5/60 متر و مساحت تالار اندكي بيش از 3600 متر مربع است كه در هر ضلع آن شش رديف ستون و در مجموع در داخل تالار 36 ستون و هر يک از سه ايوان كاخ نيز 12 ستون داشت. به اين ترتيب در مجموع 72 ستون در كاخ وجود داشت. ارتفاع ستون هاي اين كاخ نزديک به 20 متر بود.
هر ستون داراي 48 يا 36 شيار بوده است، برفراز ستون‌ها، سر ستون‌هايي نيز به اشکال شير و جانوري خيالي با بيني عقاب حجاري گرديده بود که گويا مورد پسند واقع نشده بودند. داريوش دستور داد متني خاص به مناسبت بناي آپادانا بر روي چهار لوحه سيمين و چهار لوحه زرين، هر يک به اندازه 33×33 سانتي متر به سه خط فارسي باستان، عيلامي و بابلي بنويسند و در چهارگوشه آپادانا در زير پي بنا قرار دهند. يكي از مجموعه هاي سيمين و زرين پيدا شده و در گوشه هاي ديگر، جاي قرارگيري محفظه لوحه ها را يافته اند كه البته لوحه هاي آن ها غارت شده است. متن لوحه پيدا شده چنين است. داريوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه كشورها، پسر ويشتاسپ هخامنشي. داريوش شاه مي گويد: اين كشوري كه من دارم، از سرزمين سكاهاي آن سوي سغد تا حبشه، از هند تا سپارت(سارد، ليبي) را اهورامزدا، بزرگ ترين خدايان به من ارزاني داشت. اهورامزدا مرا و شاهنشاهي مرا بپاياد. در اندرون كاخ آپادانا جنگلي از ستون‌ها بود كه در ميان آن ها ديوارهاي خشتي، تقريبا از نظر پنهان مي ماند.
چون در چنين فضايي دشوار بود كه شخص بتواند خود را توجيه كند، امكان داشته كه از نظر او رويايي غير واقعي در وراي اين جهان خاكي، مانند باغ‌هاي مقدس بهشتي جلوه كرده باشد. چون آپادانا يک تالار عام بزرگي بوده كه گنجايش ده هزار نفر را داشته است. كاملا محتمل است كه هيات باريافتگان در دايره‌هاي متحدالمركز به سوي شاه كه در مركز مستقر بوده، پيش مي رفته‌اند. اين موضوع را مي توان از روي حجاري هاي آن دوره استنباط كرد. اين كاخ در روزگار آباداني شكوه و عظمتي خيره كننده داشته است.ايوان و پلكان خاوري آپادانا: ايوان خاوري 12 ستون در دو رديف شش تايي دارد كه درگاه ورودي تالار را در وسط آن ساخته اند. به نظر مي رسد كه ورودي اصلي كاخ آپادانا در ابتدا از جبهه خاوري آن بوده است و به همين سبب است كه مهم ترين نقشي كه در تخت جمشيد حجاري شد و حاكي از اهميت اين مجموعه به عنوان مركز حكومتي امپراتوري هخامنشي بود، در نماهاي پلكان خاوري ايجاد شد، زيرا همه ميهمانان، سفرا و نمايندگان ايالت هاي زير فرمان امپراتوري و كشورهاي ديگر از طريق آن به كاخ وارد مي شدند. ورودي اين ايوان مانند ايوان شمالي از دو پلكان دوطرفه تشكيل شده كه يكي در جلوي ديگري قرار گرفته است. شكل كلي نماي پلكان جلويي از سه بخش تشكيل شده است. در بخش وسط كه به شكل مستطيل است، نقشي متشكل از هشت سرباز پياده وجود دارد كه در دو طرف يک سطح مستطيل شكل بدون نقش، رو به روي هم ايستاده اند. افراد هر يک از دو گروه چهار نفره به صورت يک در ميان لباس مادي(كلاه نمدي و لباس ساده) و لباس پارسي(كلاه ترک دار استوانه اي شكل و لباس بلند چين دار) پوشيده اند. در سطح مستطيل شكل وسط شايد مي خواسته اند نقشي يا متني حجاري كنند كه آشكار نيست به چه دليل موفق به اين كار نشده اند.
در وسط سطح حاشيه بالاي سطح فوق، نقش حلقه بال دار كه آن را نماد فر ايزدي يا نيروي اهورايي و برخي نمادي از قدرت الهي دانسته اند، وجود دارد و در دو سوي آن دو مجسمه از حيواني بال دار يا سر انسان كه احتمالا نماد نگهباناني فوق بشري بوده است، وجود دارد. بر اساس بررسي هاي چند تن از باستان شناسان كتيبه سنگي حجاري شده اي كه در محل خزانه كشف شد، به اين پلكان تعلق داشت و در جاي سطح مستطيل شكلي كه توضيح داده شد، قرار داشت و به دلايلي كه هنوز كاملا روشن نيست، آن را از جاي خود در آورده اند و به محل خزانه انتقال داده اند و سنگي را كه نقش هشت سرباز بر روي آن است، در جاي آن قرار داده اند.
بر روي سطح حجاري شده اي كه در خزانه كشف شد، نقش مجلس (بار عام شاهي) حجاري شده است. در آن سوي حياط تالار معروف به صد ستون قرار دارد.
