ممسنی

شهرستان ممسنی از شمال و باختر به استان کهگیلویه و بویر احمد، از خاور به شهرستان سپیدان، از جنوب خاوری به شهرستان شیراز، از جنوب به شهرستان کازرون و از جنوب باختر به استان بوشهر محدود می‌شود.

تاریخچه شهر
شهرستان ممسنی نه فقط یکی از کهنترین شهرستانهای فارس محسوب می شود ،بلکه یکی از نقاط کهن ایران باستان به شمار می رود .آثار و ابنیه تاریخی این شهرستان به سه بخش ،دوران پیش از تاریخ مربوط به 2400 سال پیش از میلاد و دوران اسلامی منفک میگردد تمدنهای پیش از میلاد این شهرستان مربوط به دولت ایلام ، انزان ،ماد ، هخامنشی ، اشکانی و ساسانی میباشد. پس از آمدن آریاییها به فلات ایران ،تمدنهای دیگری در سرزمین ممسنی استقرار داشت که با آمدن آریاییها،این تمدنها در آنها حل شد .حدود چهارده شهر در زمان هخامنشیان در منطقه پهناور ممسنی وجود داشت که در الواح گل نوشته خزانه تخت جمشید از این شهر ها نام برده شده است .

تفرجگاه بوان
در 12 کیلومتری شرق نورآباد ممسنی قرار دارد و تمامی این دره پر مصفا پوشیده از درختان انار و گردو می باشد.چشمه سارهای روان از هر طرف این شعب جاری و سرازیر می گردد و هر رهگذری را به سوی خود جلب می کند .دو طرف این منظر گاه را دو رشته کوه موازی احاطه کرده است و تصوری از بهشت را یاد آور می شود . هوای دلکش و نسیم ملایم خنک بوان در فصل تابستان سبب شده است که گردشگران بسیاری را به سوی خود جلب نماید .

رودخانه فهلیان
با اهميت ترين رودخانه اين شهرستان فهليان است كه ابتدا از كوه شش پير در نزديكی اردكان سرچشمه گرفته و شش پير خوانده می شود سپس به جانب باختر امتداد يافته با نام های شيرين و فهليان از ممسنی گذشته و سرانجام به نام زهره به رودخانه كارون می ريزد.

قلعه سفید
قلعه سفيد يكی از قلعه های معروف استان فارس است و قدمت آن به پيش از عهد عيلامی می ‌رسد. اين قلعه در 15 كيلومتری شمال نورآباد قرار دارد و گمان می ‌رود كه اين قلعه در قرن پنجم هجری يكی از قلعه‌های معروف اسماعيليان بوده و در سال 654 هجری قمری به دست هلاكو خان مغول خراب شده است. می‌ گويند اين قلعه دری از فولاد داشته كه احتمالاً همان در آهنين «امام زاده در آهنين» است.

قلعه شاه جهان احمد
از قلعه شاه جهان احمد که به احتمال قوی به دوران هخامنشی يا اشكانی تعلق دارد و در نزديكی آبادی عبداللهی از توابع رستم در20 كيلومتری شمال نورآباد آثاری بر جای مانده است. در شمال اين قلعه آثاری به نام «تشون» يا «تشگه» ديده می ‌شود.

قلعه ککا
در شش كيلومتری خاور دشت رزم جاويد، دره ای به نام «تنگ سام» وجود دارد كه «قلعه ككا» يكی از آثار باستانی مهم آن است. اين قلعه در هشت كيلومتری شمال روستای كوهستانی كلگه شيراز و در حصار تنگه های عنا و سه جک (كه رودخانه فهليان از وسط آن می گذرد) قرار دارد. قلعه ياد شده را از قلعه های اسماعيليه می دانند و قدمت آن به قرن ششم هجری می رسد. اين قلعه در شهرستان ممسنی قرار دارد.

دیه میل
ديمه ميل يا ميل اژدها که قدمت تاريخی آن به دوره سلوكيان يا پارتيان می ‌رسد درهفت كيلومتری شهر نورآباد ممسنی و در كنار كوه تنگ گله بنا شده است. برج ياد شده بيش از هفت متر ارتفاع و 40/3 متر پهنا دارد كه پايين آن را با سنگ‌های تراشيده رگی، پهن ‌تر ساخته‌اند.

آتشکده میل اژدها
اثرمنحصربه فردمیل اژدهایکی ازآتشکده های مهم اشکانیان در12 سال قبل ازمیلادبه شمارمی رودباتوجه به اینکه ابنیه دوران اشکانیان درایران اندک است آتشکده نیل اژدهاتنهااثری است که ازدوران اشکانیان درممسنی به جامانده است این اثربه فاصله 7 کیلومتری جنوب غربی شهرنورآباددرکنارروستای دیمه میل وآهنگری واقع است.

نقش برجسته سراب بهرام
در حدود 6 كيلومتري نورآباد روستايي قرار دارد به نام سراب بهرام . اسم اين روستا از نقش برجسته بهرام دوم (سده 5 ميلادي) گرفته شده است . این اثرمربوط به دوره ساسانی وپادشاهی بهرام دوم بوده که درکنارچشمه اي روبه جنوب و مشرف به درختچه های مورد (ازبرگهاي اين درختچه ها پماد متروپلكس براي درمان تب خال استفاده مي شود و داراي دانه هاي خوراك ياست كه رسيده آن سياه يا سورمه اي و شيرين است و نارس آن سبز وطعم گس دارد) است در دو طرف بهرام در اين نقش بزرگان ساساني به حالت احترام ايستاده‌اند و به نشانه احترام انگشت سبابه خود را رو به بالا نگه‌داشته‌اند. در سالها پيش كه فراواني باران بود چشمه ساري پر آب در پايين نقش برجسته جوشان بود كه به همين علت سرآب گفته مي شد .

نقش برجسته کورنگون
این اثرمربوط به دوران ایلام بوده قدمت تاریخی آن به 2400 سال پیش ازمیلادبرمی گردد.کورنگون به فاصله 24 کیلومتری جنوب غربی شهرمصیری درکنارروستای سه تلون برفرازکوه کورنگون مشرف به رودخانه فهلیان واقع است.

کاخ هخامنشی سروان
کاخ هخامنشی مربوط به 550 سال پیش ازاسلام می باشد.ویکی ازاثرهای مهم هخامنشی درشهرستان ممسنی به شمارمی روداین اثردرسال 1338 شمسی بوسیله هیئت ژاپنی ودرسال 1385و86 بوسیله هیئت استرا لیایی موردکاوش علمی قرارگرفت وقسمتی ازاین کاخ اززیرخاک بیرون آورده شد.این اثردر18 کیلومتری شمال غرب شهرنورآبادممسنی قراردارد.

داو دختر یادی دوور
برخلاف مقابرهخامنشی درتحت جمشیدونقش رستم که همه ازیک طبقه ساخته شده اندفگوردخمه داودخترممسنی ازدوطبقه عالی ساخته شده است .این اثرمربوط به دوره هخامنشی وقدمت تاریخی آن به 650 سال پیش ازمیلادمی رشد.اثرداو دختربه فاصله 45 کیلومتری شمال غربی نورآبادو30 کیلومتری غرب شهرمصیری مشرف به روستای مراسخون درارتفاع 300 متری کوه عناواقع است.

اين شهرستان از شمال به شهرستان سپيدان و استان كهكيلويه و بويراحمد و از غرب به استانهاي كهكيلويه و بويراحمد و بوشهر و از جنوب به شهرستان كازرون و استان بوشهر و از شرق به شهرستانهاي شيراز و سپيدان محدود است. شهرستان ممسني داراي دو شهر به نام نورآباد و مصيري است وسعت شهرستان 8000 كيلومتر مربع و (5/5 درصد) كل مساحت استان را به خود اختصاص داده است.

· اقليم گرم و خشك: اين اقليم محدوده‌اي از شهرستان را كه در مجاورت با شهرستان گچساران، گناوه و نواحي ساحلي را زير پوشش دارد.
· اقليم معتدل و مرطوب: اين اقليم محدوده‌اي از شهرستان را كه در مجاورت شهرستان كازرون و استان كهكيلويه و بويراحمد واقع شده و دشتهاي حاصلخيز مصيري، نورآباد، فهليان، دهنو از جمله اين مناطق است.
· اقليم سردسيري بخش دشمن‌زياري همجوار با شهرستان سپيدان
حداكثر ما در مردادماه 5/41 درجه سانتي‌گراد و حداقل دما در ديماه 5/4 درجه سانتي‌گراد بوده و ميانگين بارندگي شهرستان 550 ميليمتر ارسال مي‌باشد.
شهرستان ممسني كوهستاني بوده است كه جهت آنها همان جهت عمومي كوه‌هاي زاگرس است كه از شرق به سوي غرب كشيده شده است و هر چه به طرف غرب و جنوب غربي ادامه دهيم از ارتفاعات كاسته و بر وسعت دره‌ها و اراضي كوه‌پايه‌اي افزوده مي‌شود.

تفرجگاه بوان
در 12 کیلومتری شرق نورآباد ممسنی قرار دارد و تمامی این دره پر مصفا پوشیده از درختان انار و گردو می باشد.چشمه سارهای روان از هر طرف این شعب جاری و سرازیر می گردد و هر رهگذری را به سوی خود جلب می کند .دو طرف این منظر گاه را دو رشته کوه موازی احاطه کرده است و تصوری از بهشت را یاد آور می شود . هوای دلکش و نسیم ملایم خنک بوان در فصل تابستان سبب شده است که گردشگران بسیاری را به سوی خود جلب نماید .

اين دستنوشته نامه اي است از مرحوم شاهين چوبينه اولين خبرنگار روزنامه كيهان درشهرستان نورآباد ممسني كه به مدير روزنامه كيهان نوشته است و مربوط مي شود به سال 1335يعني 51سال پيش.
نويسنده اعلام كرده كه درنورآباد ممسني چهار داوطلب براي خواندن روزنامه پيدا كرده ام و وجوه
آن را به وسيله بسته پستي فرستادم.در اين نامه نيز اميد داده كه تعداد اين مشتركين به ده برسد. 

میل اژدها

این بنا که از آثار باستانی شهرستان نورآباد ممسنی در شمال‌ غربی استان فارس قرار دارد و زمان ساخت آن به صده های نخستین پیش از میلاد بازگشته و از معدود آثار به‌جا مانده از عصر اشکانینان و تنها اثر از این نوع در استان فارس می‌باشد.

آتشکده میل اژدها یا برج نورآباد تنها اثر بازمانده از دوره اشكانیان در استان فارس و هفت کیلومتری غرب شهر نورآباد ممسنی در شمال غربی استان فارس قرار دارد. این اثر که در دره‌ای فاقد آبادی در كنار كوه تنگ كله واقع است، به نام های دیمه‌میل، میل اژدها و میل آزاد نامیده می شود. این میل در کنار یکی از راه‌های مهم باستانی و در دامنه کوهی سنگلاخ و نسبتا سرسبز قرار دارد. میل اژدها یکی از معدود مناره‌هایي است كه از دوران‌ پیش از اسلام باقي مانده و در زمان اشکانیان ساخته شده است.


این اثر از لحاظ شكل و ظاهر مانند كعبه زردشت و برج زندان شهر پاسارگاد، چهارگوش است. بلندای برج بیش از هفت متر و پهنای هر ضلع آن در پایین چهار متر و در بالا 40/3 متر است و از سنگ رگه سفید به طول های مختلف ( برخی ۴۴ و برخی ۱۹ سانت) بسیار دقیق، منظم و با مهارت ساخته شده است. 
در داخل قسمت بالایی برج ، پلكانی به بلندای ۱۰/۵ و پهنای ۵۹ سانتی متر وجود دارد. این قسمت در سمت جنوب و در ارتفاع سه متری واقع شده و چنین به نظر می رسد كه با نردبان به این قسمت می رسیدند و سپس از پلكان بالا می رفتند. در این برج آتش مقدس نگهداری می شد و از آنجا آتش را به سایر نقاط می بردند. آتشدانی نیز بر فراز برج وجود داشت." واندنبرگ" باستان شناس، برآن است كه برج نورآباد فقط به روی روحانیان باز بود و نیایش كنندگان ، تنها می توانستند آتش را ببینند. بنابراین آتشدان ها و آتشكده ها سرباز بودند. در دوره پهلوی دوم، میله فلزی از وسط قطعات سنگ های برج نور آباد گذراندند تا از فروپاشی آن جلوگیری شود. 
به‌طور کلی میل‌ها در زمان اشکانیان و ساسانیان کاربرد فراوان داشته و بعدها در دوران اسلامی نیز این میلها را در مناره ها نیز می‌توان مشاهده نمود.
از کاربردهای میل اژدها می‌توان در راهنمای کاروانان و اطلاع رسانی و دیده‌بانی وشاید آتشکده و... نام برد.
این اثر تاریخی به شماره ۳۵۶ در فهرست آثار باستانی ملی ایران ثبت شده است.