پند و عبرت

1. عبرت از گذشتگان
اتعظوا بمن كان قبلكم ، قبل ان یتعظ بكم من بعد كم. (خطبه 32)
از آنان كه پیش از شما در گذشته اند، پند بگیرید، پیش از آن كه پس از شما خواهند آمد از شما پند گیرند.
2. عبرت از پیشینیان
اعتبروا بحال ولد اسماعیل و بنی اسحاق و بنی اسرائیل علیه السلام فما اشد اعتدال الاحوال، و اقرب اشتباه الامثال. (خطبه 192)
تجربه و عبرت بیاندوزید از حال فرزندان اسماعیل و اسحاق و اسراییل علیه السلام كه احوال شما به احوال آنان سخت متناسب است و چه شبیه به یكدیگر است مثل ها (امثال صفات شما با آنان).
3. از دیده عبر كن هان !
انما ینظر المومن من الی الدنیا بعین الاعتبار. (حكمت 367)
مومن در این جهان (به همه چیز) با دیده عبرت نظر می كند.
4. نصیحت كننده ای عالی
الا عتبار منذر ناصح. (حكمت 365)
عبرت گرفتن (از حوادث) ترساننده بسیار ناصحی است.
5. عبرت بگیرید!
اعتبروا بما اصاب الامم المستكبرین من قبلكم من باس الله و صولاته، و وقائعه و مثلاته. (خطبه 192)
عبرت بگیرید و تجربه بیاندوزید از آنچه كه پیش از شما متكبران امت ها را گرفتار ساخت، از غضب خداوندی و حملات و عذاب ها و كیفرهای سخت او.
6. چشم بینا و گوش شنوا داشته باشید!
لقد بصرتم ان ابصرتم، و اسمعتم ان سمعتم. (خطبه 20)
اگر شما می خواستید دیده بگشایید و واقعیات را ببینید وسایل بینایی در اختیار شما گذاشته شده است و اگر می خواستید گوش باز كنید و واقعیات را بشنوید، شنیدنی هایی كه واقعیات را با گوش شما آشنا بسازد طنین انداز گشته است.
7. گردن در گرو سخن
ذمتی بما اقول رهینه و انا به زعیم. ان من صرحت له العبر عما بین یدیه من المثلات حجزته التقوی عن تقحم الشبهات. (خطبه 16).
ذمه و پیمان من در گرو آن چیزی است كه می گویم و من صدق گفتار و حق بودن آن را بر عهده می گیرم، همانا كسی كه امور عبرت آور و پندآموز از قبیل عقوبت ها و كیفرهایی كه به مردمانی كه در برابر روی او قرار داشته اند فرود آمده و در نتیجه آن به خاك مذلت نشسته اند (این امور) برای او روشن ساخته باشد كه ان عقوبت ها و كیفرها در نتیجه ستمگری و ارتكاب اعمال زشت بوده روح پرهیزگاری (كه در اثر عبرت آموزی در وی پدید می آید) از هجوم آوردن امور شبهه ناك به طرف او جلوگیری می كند.
8. مواعظ امیر
فی ذم اصحابه: اتلو علیكم الحكم فتفرون منها، و اعظكم بالموعظه البالغه فتقرقون عنها، و احثكم علی جهاد اهل البغی فما آتی علی اخر قولی حتی اراكم متفرقین ایادی سبا ترجعون الی مجالسكم. (خطبه 97)
درباره اصحاب خود فرمودند: حكمت ها را برای شما می خوانم از آنها می گریزید! و با پند رسا شما را موعظه می نمایم (بدون این كه در شما تاثیر كند) هر یك راه خود را می گیرید و پراكنده می شوید و شما را برای جهاد با طغیانگران تحریك می كنم، شما را می بینم كه سخنم به پایان نرسیده، مانند فرزندان سبا پراكنده می شوید و به مجالس خود بر می گردید.
9. سودمندترین داستان
تدبروا احوال الماضین من المومنین قبلكم، كیف كانوا فی حال التمحیص و البلا ... فانظروا كیف كانوا حیث كانت الاملا مجتمعه، و الاهوا موتلقه ... فانظروا الی ما صاروا الیه فی آخر اموارهم حین وقعت الفرقه، و تشتتت الالفه، و اختلفت الكلمه و الافئده و تشعبوا مختلفین، و تقرموا متحازبین، قد خلع الله عنهم لباس كرامته، و سلبهم غضاره نعمته و بقی قصص اخبارهم فیكم عبرا للمعتبرین. (خطبه 192)
بیاندیشید در حالات مردمان با ایمان كه پیش از شما از این دنیا گذشته اند كه چگونه زندگی را در حال تصیفه و ابتلا سپری كردند، پس بنگرید و به وضع آنان تا آنگاه كه مردمشان اجتماع داشتند و تمایلاتشان با هم بود. حال بنگرید به سرنوشت آنان در آخركارشان. در آن هنگام كه جدایی میان آنان افتاد و انس و الفت به پراكندگی تبدیل گشت و اختلاف كلمه و اختلاف دل ها وارد جمع آنان گشت و در نتیجه به تیره های مختلف تقسیم شدند و در حال ستیزه گری با یكدیگر پراكنده شدند، خداوند لباس كرامتش را از پیكرشان بیرون آورد و طروات و فراوانی نعمتش را از آنان سلب نمود. حال داستان های اخبار آنان در میان شما برای عبرت گیری انسان های پندآموز مانده است.
10. رحمت خدا بر عبرت گیران
رحم الله امرا تفكر فاعتبر، و اعتبر فابصر. (خطبه 103)
رحمت خدا بر آن كس كه اندیشید و عبرت آموخت و پند گرفت و بینش ‍ یافت.
11. عبرت گرفتن از گذشتگان
ان لكم فی القرون السالفه لعبره! این العمالقمه و ابناه العمالقه! این الفراعنه و ابنا الفراعنه! این اصحاب مدائن الرس الذین قتلوا النبیین، و اطفاوا سنن المرسلین، و احیوا سنن الجبارین!. (خطبه 182)
ای مردم! عبرت گیری و تجربه از قرون گذشته بر شما است كجا رفتند عمالقه و فرزندان عمالقه! كجا هستند گردانندگان شهرهای رس كه پیامبران را كشتند و سنت های پیامبران را خاموش و بدعت های جباران را زنده ساختند.
12. عالم بی عمل
لا تكن ممن یرجو الاخره بغیر العمل ... یصف العبره و لا یعتبر، و یبالغ فی الموعظُه و لا یتعظ. (حكمت 150)
از كسانی مباش كه بدون كار، به آخرت چشم امید دوخته است . عبرت ها را بیان می كند، اما خود از آن ها درس نمی گیرد، در اندرز دادن به دیگران می كوشد، لیكن خود پند نمی آموزد.
13. عبرت ها بسیار، عبرت گرفتن اندك
ما اكثر العبر و اقل الاعتبار!. (حكمت 297)
چه فراوان است وسایل عبرت گرفتن و چه اندك است بهره برداری از این وسایل برای عبرت گیری.
14. عبرت از گذشته
من كتابه الی الحارث الهمدانی - : صدق بما سلف من الحق، و اعتبر بما مضی من الدنیا ما بقی منها؛ فان بعضها یشبه بعضا، و آخرها لاحق باولها! و كلها حائل مفارق. (نامه 69)
در نامه ای امام علیه السلام به حارث همدانی فرمودند: آنچه را قرآن از حوادث گذشته بیان داشته بپذیر و از گذشته ها برای آینده پند بگیر، زیرا دنیا (از نظر حوادث) گذشته و آینده، این گوشه و آن گوشه آن مثل هم است و پایان آن در ردیف گذشته ها در جریان است و همه دنیا در حال انتقال و جدایی است.
15. رابطه حكمت و عبرت
من تبینت له الحكمه عرف العبره، و من عرف العبره فكانما كان فی الاولین. (حكمت 31)
هر كس حكمت بر او ظاهر شود، عبرت را شناسد، و هر كس عبرت را شناسد، گویی از اولین روزگاران تاكنون بوده است.
16. عبرت گرفتن از گذشته
لو اعتبرت بما مضی حفظت ما بقی. (نامه 49)
امام علیه السلام در نامه ای خطاب به معاویه فرمود: اگر از حوادث گذشته پند گرفته بودی، نسبت به آن چه باقی مانده است خود را حفظ می كردی.
17. درس گرفتن از عبرت ها
اتعظوا عباد الله بالعبر النوافع، و اعتبروا بالای السواطع، و ازدجروا بالنذر البوالغ. (خطبه 85)
ای بندگان خدا! از عبرت های نافع پند بگیرید و از آیات روشن الهی عبرت بیاندوزید و تهدیدهای رسا و بالغ ممنوعیت (از پلیدی ها) را بپذیرید.
18. امام مایه عبرت
قبل شهادته علیه السلام سبیل الوصیته - : انا بالامس صاحبكم، و انا الیوم عبرهُ لكم، و غدا مفارقكم!. (نامه 23)
امام علیه السلام پیش از شهادتش در بستر چنین فرمود: من دیروز در میان شما بودم و امروز مایه پند شما و فردا از میان شما خواهم رفت.
19. آسایش در همسایگی خداوند
ایها الناس! انه من استنصح الله وفق، و من اتخذ قوله دلیلا هدی (للتی هی اقوم) فان جار الله آمن، و عدوه خائف. (خطبه 147)
ای مردم! كسی كه از خدا پند و خیر خویش را مسالت نماید، موفق گردد و هر كسی كه كلام خدا را برای خود راهنما اتخاذ كند، به آن طریقه ای كه محكم تر و راست تر است هدایت شود؛ زیرا كسی كه به همسایگی خدا نایل گردد در امن و آسایش غوطه ور شود و كسی كه با او از در خصومت درآید ترسان و هراسناك گردد.
20. پند از جدایی
اعتبروا بنزولكم منازل من كان قبلكم، و انقطاعكم عن اوصل اخوانكم. (خطبه 117)
عبرت بگیرید از این كه در منزلگاه های اقوام و ملل پیش از خود فرود آمده اید و منزل كرده اید و عبرت بگیرید از این كه از نزدیك ترین برادران خود منقطع خواهید گشت.
21. پند از حوادث
ان من صرحت له العبر عما بین یدیه من المثلات حجزته التقوی عن تقحم الشبهات. (خطبه 16)
كسی كه از حوادث و پیامدهای بد آن خوب پند و نصیحت گیرد، تقوا و پرهیزگاری او ا از فرو رفتن در كارهای گنگ و مبهم باز می دارد.
22. عبرت از آرامش ابدی
قبل شهادته علیه السلام - : لیعظكم هدوی، و خفوت اطراقی، و سكون اطرافی، فانه اوعظ للمعتبرین من المنطق البلیغ و القول المسموع. (خطبه 149)
قبل از شهادتشان فرمودند: باشد كه آرامش (ابدی) و از حركت افتادن چشمان و سكون اعضای بدنم پندی برای شما باشد، زیرا موعظه این آرامش و بی اراده افتادن برای كسانی كه بخواهند عبرت بگیرند از سخن و منطق رسا و گفتار شنیدنی مؤثرتر است.
23. پذیرفتن پند
اتعظوا بالعبر، و اعتبروا بالغیر، و انتفعوا بالنذر. (خطبه 157)
پند پنددهندگان را بپذیرید و از دگرگونی های روزگار اندرز گیرید و از ترسانندگان قیامت بهره یاب باشید.
24. فروغ واعظ
ایها الناس! استصبحوا من شعله مصباح واعظ متعظ، و امتاحوا من صفو عین قد روقت من الكدر. (خطبه 105)
ای مردم! از شعله چراغ و اعظی كه خود وعظش را پذیرفته است فروغ بگیرید و از آب زلال چشمه ای بكشید كه از تیرگی تصفیه شده باشد.