فارس گزارش می‌دهد
اسلامی شدن دانشگاه ها و گام هایی که باید پیموده شود
خبرگزاری فارس: متصدیان آموزش عالی کشور طی سالیان اخیر بارها از «دانشگاه اسلامی» و برنامه‌هایی برای اسلامی شدن دانشگاه‌های کشور سخن گفته‌اند، سخنی که باید «همت مضاعف و کار مضاعفی» برای تحقق آن اجرایی شود.
چنانکه متصدیان آموزش عالی کشور و به خصوص وزیر علوم طی سالیان اخیر بارها از «دانشگاه اسلامی» و برنامه‌هایی برای اسلامی شدن دانشگاه‌های کشور سخن گفته‌اند، اخیراً حجت الاسلام و المسلمین محمدیان رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها نیز از تلاش برای تصویب و اجرای سند دانشگاه اسلامی در سال جاری خبر داده و نوید اسلامی شدن 2 رکن مهم دانشگاه، یعنی علوم و مسائل فرهنگی بر اساس این سند را داده است.
* بینش الهی و تربیت متخصص متعهد؛ ویژگی‌های دانشگاه اسلامی
حال سوال این است که «دانشگاه اسلامی» چه ویژگی‌هایی دارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که دانشگاه اسلامی علاوه بر توجه و تمرکز بر اصول عمومی دانشگاه‌ها نظیر اهتمام جدی به مقوله علم و دانش، وجود آزادی واقعی برای تحقیق و بررسی آرا و نظریات گوناگون، توجه به ابعاد کاربردی علوم جهت تاثیرگذاری در زندگی روزمره مردم و ...، به اعتبار اسلامی بودن خود باید امتیازات ویژه‌ای هم داشته باشد که بر اساس آن اولاً؛ بینش توحیدی و الهی بر تمام شئون آن حاکمیت داشته باشد تا به نوعی، فعالیت در آن عبادت باشد و ثانیاً؛ افراد در این محیط در پرتو معارف اسلامی ضمن کسب تخصص‌های لازم، تعهد و تعبد لازم را هم برای رشد و تعالی خود، جامعه و تحقق اهداف و ارزش‌های اسلامی فرا بگیرند.
البته این نگاه در جامعه ایرانی که با پیروزی انقلاب اسلامی، دگرگون و متحول شده به صورت بالقوه موجود است و بدون تردید ملت ایران هم خواهان آن است که دانشگاه‌هایی متناسب با مبانی و ارزش‌های اسلامی داشته باشند. حال باید برنامه‌هایی جهت فعالیت بیش از پیش این نگاه تدوین کرد، چه آنکه دانشگاه به فرموده امام راحل کارخانه انسان سازی بوده و همین کارخانه است که معرف تفکر و علم هر جامعه‌ای است.
* اسلامیشدن دانشگاه‌ها؛ تنها راه ساخت و اصلاح دانشگاه
این روند همواره مورد توجه بزرگان انقلاب از جمله حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب هم بوده و نگاهی به فرمایشات آنان نشان می‌دهد که اگر دانشگاه نقش واقعی خود را در جامعه ایفا نکند، مشکلات بسیاری ایجاد خواهد شد و به فرموده امام خمینی(ره) همه چیز مملکت از دست خواهد رفت؛ «اگر دانشگاه را ما سست بگیریم و از دست برود، همه چیزمان از دستمان رفته است» بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که دانشگاه هم منشا دردها و فسادهای موجود و هم منشا درمان آنها است. امام خمینی(ره) در فرمایشات خویش بارها چنین مضامینی را نقل فرموده‌اند؛ «دانشگاه خوب، یک ملت را سعادتمند می‌کند و دانشگاه غیراسلامی، دانشگاه بد، یک ملت را عقب میزند» پس اگر متولّیان دانشگاه خوب و صالح باشند، آیندگان درست تربیت میشوند و اگر غیر این باشند، باید در انتظار نتایج ناگواری از فعالیت‌های آنان بود. از این جهت است که حضرت امام(ره) میفرمایند: «دانشگاه است که امور کشور را اداره می‌کند و دانشگاه است که نسل‌های آینده و حاضر را تربیت می‌کند».
اکنون که بر اساس بیانات امام خمینی(ره) مشخص شد منشا همه تحولات و مقدرات کشور، دانشگاه است، باید درپی یافتن راهی باشیم که این مقدرات و تحولات در مسیر صلاح صورت گیرد که اگر چنین کنیم، به فرموده امام بزرگوار، کشور خود را برای همیشه بیمه کرده‌ایم. البته جالب است که بنیانگدار کبیر جمهوری اسلامی تنها راه ساخت و اصلاح دانشگاه را، اسلامیشدن دانشگاه‌ها می‌دانند؛ «باید قبل از هر چیز دانشگاه اسلامی باشد، برای اینکه کشور هر چه صدمه خورده است، از کسانی بوده که اسلام را نمیشناختهاند».
* تدوین سند دانشگاه اسلامی؛ کی، کجا و چگونه؟
در این شرایط کار تدوین سند دانشگاه اسلامی به شورای اسلامی شدن دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی که یکی از شوراهای اقماری شورای عالی انقلاب فرهنگی است، واگذار شده که به گفته رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، کارهای خوبی در این زمینه انجام داده و قرار است این سند هم به زودی به تصویب شورای انقلاب فرهنگی برسد.
نکته حائز اهمیت در تدوین، تصویب و اجرای این سند، آن است که به خوبی دریابیم منظور از اسلامیشدن دانشگاه چیست؟ اهمیت این موضوع از آنجا دو چندان می‌شود که می‌بینیم اکنون برداشت‌های مختلفی در این خصوص وجود دارد، اما از دیدگاه امام خمینی(ره)، معنی «اسلامیشدن»، «استقلال» است؛ «معنی اسلامیشدن دانشگاه این است که استقلال پیدا کند و خودش را از غرب جدا کند، خودش را از وابستگی به شرق جدا کند» و استقلال یعنی عدم وابستگی به مظاهر استکبار، یعنی داشتن استقلال فکری بر مبنای اصول و عقاید اسلامی.
حالا تمام ارکان دانشگاه، از جمله استاد، دانشجو، متون درسی، ساختار مدیریتی و آموزشی و حتی فضا و ساختمان‌های اداری و آموزشی باید به این نکته توجه داشته باشند و در راه قطع وابستگی و کسب استقلال و در نهایت اسلامیشدن دانشگاه‌ها بکوشند. البته باید توجه داشت که همگی این ارکان و اجزا به نوعی تاثیرپذیر و البته تاثیرگذار بر اطراف خود هستند و همه ما در اطراف خود نمونه‌هایی از تعامل هر یک از این ارکان با مؤلفه‌های و متغیرهای اجتماعی و سیاسی و... را مشاهده کرده‌ایم.
با این مقدمه طولانی، در ادامه به مواردی در باب لزوم توجه به 3 رکن اساسی دانشگاه، یعنی متون درسی، دانشجو و استاد در مسیر دست یافتن به استقلال و اسلامی شدن دانشگاه‌ها اشاره خواهیم داشت؛
رکن اول؛ متون درسی و برنامه ریزی آموزشی
بدون تردید بستر اصلی برای تحقق ایده دانشگاه اسلامی، طراحی نظام آموزشی بر مبنای جهان بینی الهی و تدوین متون آموزشی منطبق با فطرت پاک انسانی خواهد بود. این مساله به خصوص در سالیان اخیر بارها از جانب رهبر معظم انقلاب هم مورد تاکید قرار گرفته و پیگیری‌های معظم له جهت اصلاح علوم انسانی نمونه‌ای از آن است.
در این زمینه می‌توان با استفاده از استفاده از تجارب موجود داخلی و خارجی و با توجه به اصول متقن و محکم جهان‌بینی الهی در طراحی نظام آموزشی، به تدوین متون و کتب درسی اقدام کرد که البته این کار به منظور نادیده گرفتن و حذف کامل علوم موجود نیست که اساساً چنین کاری هم غیرممکن خواهد بود.
یکی از ملزومات این کار انجام مطالعات مستمر برای ایجاد قابلیت‌ها و انعطاف‌های لازم در نظام آموزشی، متون و برنامه‌های درسی به منظور روزآمد کردن آنها است زیرا هماهنگی و همسویی ذاتی بین علم و دین وجود دارد که باید با استفاده از دیدگاه‌های صاحب‌نظران دانشگاهی و حوزوی آن را محقق کرد.
تجربیات موجود به خوبی نشان می‌دهد که ارتباط دقیق و طبیعی میان مفاهیم و ارزش‌های اسلامی و نیازهای پاک انسانی وجود دارد و تمرکز بر همین موارد می‌تواند علم را فارغ از گرایشات تخصصی‌اش، به مسیری برای کمال انسانی تبدیل نماید. چه آنکه هدایت نظام برنامه‌ریزی درسی به سمت تقویت فضایل اخلاقی و اجتماعی، در نهایت منجر به تقویت مبانی دینی و التزام به مسئولیت‌های اجتماعی و رشد روزافزون اعتماد به نفس عمومی خواهد شد.
رکن دوم؛ دانشجویان
وجود «متون و کتب درسی» تنها در صورتی موثر می‌افتد که نیروی انسانی مستعد و طالب این متون اسلامی و الهی وجود داشته باشد و «دانشجو» مهمترین رکن زنده و دارای حیات برای تحقق دانشگاه اسلامی است؛ نگاه گذرا به سفارشات امام خمینی (ره) به دانشجویان نمایانگر اهمیت جایگاه و وظایف خطیر این قشر است، همچنانکه رهبر معظم انقلاب نیز در همین سالیان اخیر از دانشجویان با عنوان افسران جوان جنگ نرم یاد کردند که بلاشک بارزترین شاخصه آنها در کنار تخصص علمی، تاکید بر تهذیب و تزکیه نفس و ایمان و اعتقاد اسلامی است.
تحصیل اینگونه دانشجویان در دانشگاه‌های کشور، مستلزم ترویج غیرمستقیم معارف و ارزش‌های دینی در سراسر جامعه و به تبع آن به شکل پررنگ‌تر در نظام آموزش عالی است، البته مساله همواره مغفول نظام آموزشی کشور، گسستگی پیوند موثر آموزش عالی با آموزش و پرورش است و دستیابی به شرایط مطلوب در این راستا تنها و تنها از طریق روزآمد شدن برنامه ریزی آموزشی چه در دانشگاه و چه قبل از آن ممکن خواهد شد.
از سویی دیگر باید برنامه‌هایی در جهت تعظیم شعائر دینی تنظیم و تدوین کرد که نتیجه آن تقویت دین‌باوری و ارزش‌های دینی در بین جوانان دانشجو و قبل از در بین دانش آموزان باشد. این برنامه می‌تواند از طریق تقویت تشکل‌های دینی و فرهنگی دانشجویان و تشویق جوانان برتر در این حوزه‌ها دنبال شود.
ارتقای دانش و بینش سیاسی و اجتماعی خانواده برزگ دانشگاه، یکی دیگر از مطالبات مهم رهبر معظم انقلاب در سالیان اخیر از دانشجویان و دانشگاهیان بوده است که باید از طریق برنامه‌هایی نظیر کرسی‌های آزاداندیشی پیگیری شده و بستر افزایش قدرت نقادی این قشر را فراهم نماید، چه آنکه در همین سی و چند سال گذشته از عمر انقلاب شاهد بودیم که در برخی بزنگاه‌های تاریخی، دانشگاه و دانشگاهیان از برخی سطحی نگری‌ها و کمبود بصیرت و آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی صدمه دیده است.
همچنین تقویت روحیه قانوگرایی در کنار تحمل سلایق و گرایشات متکثر سیاسی و اجتماعی و تعامل قانونی با آنها از دیگر مواردی است که باید در دانشگاه و در بین دانشجویان نهادینه شود. البته حمایت روسای دانشگاه‌ها از این گونه فعالیت‌های فوق برنامه در چارچوب مقرارات موجود می‌تواند زمینه ساز جلب مشارکت فعال دانشجویان در این حوزه‌ها باشد.
رکن سوم؛ اساتید دانشگاه
از نظر حضرت امام(ره)، اساتید دانشگاه ضمن انجام وظایف استادی باید در تربیت دانشجویان نقش مؤثری ایفا نمایند؛ «اساتید دانشگاه اگر واقعاً علاقه مندند که این کشور دوباره برنگردد به اوضاع سابق، باید مواظب باشند. دانشگاهی‌ها، اساتید مواظب خودشان باشند». این جمله نشان می‌دهد که اساتید دانشگاه ها باید نسبت به نقش تربیتی خود و تاثیرات آن در نحوی شکل گیری شخصیت علمی و اجتماعی دانشجویان آگاه شوند و این مهم ممکن نخواهد شد مگر با ارتقای سطح دانش و معرفت دینی و سیاسی اساتید.
امام راحل در جایی دیگر خطاب به اساتید دانشگاه‌ها تاکید می‌کنند که «ما اساتید دانشگاهی را می‌خواهیم که آن اساتید بتوانند مغزهای جوان‌های ما را مستقل بار بیاورند» بنابراین شرط اول رسیدن به این خواسته آن است که اساتید دانشگاه اسلامی از نظر علم، ایمان، تقوا، تعهد و آگاهی و پایبندی به مبانی و آرمان‌های نظام جمهوری اسلامی ایران برگزیده و برتر باشند.
در این زمینه می‌توان راهکارهایی چون حمایت از فعالیت‌های تربیتی اساتید، حمایت از پژوهش‌های فرهنگی و دینی اساتید از طریق ایجاد فرصت‌های مطالعاتی و پرداخت پژوهانه در حوزه‌های مطالعات دینی و فرهنگی، تقویت ارتباط متقابل اساتید حوزه و دانشگاه و قانونمند کردن فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی اساتید و اختصاص امتیازاتی ویژه به این گونه فعالیت‌ها در آئین نامه ارتقای اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها را در نظر گرفت.
از سویی دیگر بکارگیری اساتید متخصص متعهد هم باید در دستور کار نهادهای ذیربط قرار گیرد. سیاست‌ها و برنامه‌هایی چون بازنگری در آئین نامه‌های جذب و گزینش اساتید، تأسیس مراکزی برای تربیت اساتید متخصص متعهد، برنامه ریزی جهت ارزیابی مستمر علمی و فرهنگی اعضای هیئت علمی و همچنین بازنگری در نظام حقوقی و رفاهی اساتید و ارائه تسهیلات مناسب به این قشر باید در این مسیر دنبال شود.
کسب موفقیت در این زمینه اولاً نیازمند اصلاح نظام مدیریتی دانشگاه‌ها و در ثانی تغییر و تحول مدیرانی که در مقابل این اصلاحات مقاومت می‌کنند، است که این 2 مساله باید به موازات هم و به صورت مستمر از طریق وزارت علوم و سایر نهادهای مربوطه مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد. البته در این باب هم باید برنامه‌هایی جهت تربیت مدیران شایسته، با عنایت ویژه به 2 مقوله تعهد و تخصص تدوین کرد.
جمع بندی؛
دانشگاه مبدا همه تحولات و کارخانه انسان سازی است و بر همین اساس تاکید بر تولید علم و دانش و کسب تخصص در رشته‌های مختلف در کنار اخلاق و تعهد اسلامی همواره مورد تاکید فرهنگ اصیل اسلامی- ایرانی بوده و در همین راستا رهبر معظم انقلاب با اشاره به دشمنی عمیق و آشتی ناپذیر استکبار جهانی با جمهوری اسلامی ایران، نهضت تولید علم و جنبش نرم افزاری را رسالت اصلی دانشگاه خوانده، احساس تعهد و مسئولیت، روحیه تحقیق همراه با نشاط، عدالتخواهی، آزاداندیشی و هوشیاری در مقابل متحجران سیاسی را از ویژگی های بارز دانشجویان و احساس غرور ملی، غیرت دینی، روحیه خدمت و آگاهی از جریانات جهان را از خصوصیات اساتید دانشگاهی برشمرده اند و شاخص پیشرفت را نیز، حفظ هویت ملی و مبانی فرهنگی دانسته اند که هر یک از این شاخصه ها و محورها می تواند راهبردی موثر در ایجاد دانشگاه اسلامی باشد.
مخلص کلام اینکه به فرموده امام راحل باید پرچم اسلام در دانشگاه بالا برود، چه آنکه تنها راه اصلاح جامعه، اصلاح دانشگاه است و اصلاح دانشگاه هم در گرو اسلامی شدن آن است و بدون شک مهمترین حاصل اصلاح دانشگاه، تربیت صحیح دانشجویان و در نتیجه دفع تبلیغات باطل دشمنان باشد، زیرا که در نگاه الهی، علم بدون ایمان منشا بسیاری از شقاوت‌هاست و یک نمونه آن بمباران هیروشیما و ناکازاکی بود.
حال در پایان انتظار می‌رود که با برنامه ریزی درست و نظارت مستمر نهادها و مسئولین ذیربط و رعایت اصول و ارزش‌های اسلامی در دانشگاه‌ها، ضمن مشاهده موفقیت‌های بیش از پیش جامعه علمی کشور، بتوانیم با افزایش تعداد دانش آموختگان متخصص و صدالبته متعهد، ارتقای فرهنگی عمومی با افزایش باور عمومی نسبت به احکام اسلامی و از آن مهمتر التزام عملی به شئون دینی، روند رو به رشد دفاع عقلایی از دستاوردهای انقلاب و مقابله با دسیسه‌های ضدانقلاب به ویژه مبارزه با تهاجم نرم و فرهنگی مستکبرین و... الگویی مناسب و شایسته از «دانشگاه اسلامی» که زاییده انقلاب اسلامی است در اختیار وجدان های بیدار جهانیان قرار دهیم که امروز در اقصی نقاط جهان هوشیار شده و به دنبال الگویی نو در عرصه‌های گوناگون زندگی می‌شود.
