تاریخ ایران- سلسله طاهریان

در قرن دوم هجری , بدلیل گسترش قلمرو مسلمانان و وجود نژادهای گوناگون , خلیفه برای هر قسمت این قلمرو , حاکمی را تحت عنوان امیر تعیین کرده و اعزام میداشت و مهمترین سرزمینی که در دوره عباسیان برای آن امیر می فرستادند , خراسان بود . و خراسان مرز قلمرو اسلامی با شرق آسیا به شمار میرفت.
 تشکیل سلسله طاهریان در خراسان
 در اوایل قرن سوم , طاهر یکی از معروفترین سرداران مامون از طرف او امیر خراسان شد و بدلیل انکه در یک فرصت مناسب عدم اطاعت خود را از مامون اعلام کرد , اولین حکومت مستقل ایرانی بعد از اسلام در ایران تشکیل شد و حکومت او به طاهریان معروف شد , (نام موسس حکومت).در زمان طاهریان نیشابور به پایتختی برگزیده شد.
طاهریان در جنگ با خوارج در شرق ایران به پیروزی دست یافتند و سرزمینهای دیگری مانند سیستان و قسمتی از ماوراءالنهر را به تصرف در آوردند و نظم و امنیت را در مرزها بر قرار کردند. در زمان حکومت طاهریان به جهت اهمیت آنان به کشاورزی و عمران و آبادی , کشاورزان به آسودگی زندگی میکردند .
  قیام بابک علیه خلیفه عباسی
 گذشته از نواحی شرقی ایران که تحت سیطره طاهریان بود , مناطق غربی ایران تحت نظارت مستقیم خلیفه بغداد قرار داشت . اما در اوایل حکومت طاهریان ,بابک در آذربایجان بر علیه خلیفه قیام کرد و به دلیل دشمنی با خلیفه , توانست بسیاری از سپاهیان او را شکست دهد . این دشمنی و جنگ با خلفای عباسی بیست سال طول کشید و سرانجام توسط خلیفه سرکوب شد .

یکی از بزرگان سرزمین طبرستان به نام مازیار پس از سرک.بی بابک قیام کرد . ولی پس از مدتها جنگ و گریز توسط طاهریان سرکوب شد . اما همین جنگها باعث شد تا خوارج در قسمتهای شرقی ایران دست به شورش بزنند و بدلیل مقتدر نبودن آخرین امیر طاهری یعنی محمد بن طاهر , حکومت طاهریان رو به ضعف گذشت و در قرن سوم هجری توسط  یعقوب لیث سرنگون شد.

بدلیل ضعف دولت طاهریان و آزار و اذیت خوارج در سیستان و خراسان , یکی از دلاوران سیستان به نام  یعقوب لیث به کمک برادرانش خوارج را شمست داد و معروف  شد . یعقوب بدلیل رویگری سلسه خود را به صفاریان نامید ( صفار یعنی رویگر ) اما خود از گروه عیاران بود . گروهی که طرفدار جوانمردی , بخشش و کمک به ضعیفان بودند اما گاهی به غارت و راهزنی کاروانها می پرداختند .
یعقوب به دلیل زیرکی و بخشندگی , به رهبری عیاران رسید و خوارج را سرکوب کرد و با تصرف نیشابور سلسله طاهریان را منقرض کرد . اما از آنجایی که مطیع خلیفه عباسی   نبود ,  به دشمنی با او برخاست و به قصد جنگ با او به عراق حمله ور شد . در این جنگ خلیفه یعقوب را شکست داد و او پس از چندی بیمار شد و در گذشت.

در آخرین لحضات زندگی یعقوب برادرش عمر و لیث جانشین او شد و تصمیم گرفت با خلیفه صلح کند و خلیفه نیز در ازای دریافت مالیات از او , حکومت او را کرد .
در زمان حکومت او , قلمرو صفاریان گسترش یافت و خلیفه بدلیل ترس از حمله احتمالی عمر و لیث به بغداد به طور پنهانی مخالفان او را تحریک میکرد . از جمله ایجاد اختلاف میان عمرو ایث و امیر اسماعیل سامانی , حاکم ماوراء النهر .در این  جنگ صفاریان صفاریان شکست خوردند و عمرولیث پس از اسارت و تبعید به بغداد , در زندان خلیفه به قتل رسید. و پس از او حکومت صفاریان به سیستان محدود شد.

امیر اسماعیل سامانی در زمان جنگ عمرولیث صفاری با مخالفان , در ماوراءالنهر سلسله سامانیان را تاسیس کرد. او که قدرت را از پدران خود و جنگ با ترکان بت پرست بدست آورده بود , قلمرو سامانیان را گسترش داد. پایتخت او شهر بخارا بود . او پس از شکست دادن عمرولیث , تمام خراسان را فتح کرد و بدلیل دلیری و توجه به عمران و آبادی کشور , دولت سامانیان را به قدرت و وسعت فراوانی رساند.
از سوی دیگر وجود وزیران خردمندی چون بلعمی و جیهانی دستگاه امیر اسماعیل , در این قدرت و وسیت تاثیر فراوانی داشت . خصوصا آنکه سامانیان به زبان فارسی علاقه فراوانی داشتند و از شاعران و نویسندگان حمایت میکردند . شاعران و دانشمندانی چون رودکی , ابوعلی سینا و ابوریحان بیرونی در این دوره می زیستند.

دولت سامانیان که در ابتدا با نظم بسیار اداره میشد , بدلیل مشکلات درونی سست شد و علت اصلی آن وجود سپهسالاران یعنی فرماندهان بزرگی بود که در دولت سامانی جای وزیران را گرفتند . آنان اسیران ترک نژاد بودند و پس از رسیدن به مقام سپهسالاری قدرت خود را افزایش دادند به حدیکه امیران سامانی بازیچه دست آنان شدند . از جمله معروفترین سپهسالاران آلپتکین است
اما در شرق و مغرب دولت سامانی نیز مشکلات فراوانی وجود داشت . در مغرب , سلسله دیلمیان تاسیس شده بود در مشرق نیز دولت مسلمان و ترک نژاد آل افراسیاب به قلمرو آنان حمله کردند. سرانجام با حمله آل افراسیاب و سقوط بخارا در اواخر قرن چهارم هجری , سلسله سامانیان منقرض گردید.

طاهریان 
طاهر  تاسیس سلسه طاهری و اعلام استقلال
  
جانشینان طاهر  رشد کشاورزی- قیام بابک – قیام مازیار
 
نیمه دوم قرن سوم هجری  
صفاریان 
یعقوب  تاسیس سلسله صفاری- جنگ با طاهریان –جنگ با خلیفه عباسی
  
عمر  صلح با خلیفه عباسی- جنگ با اسماعیل سامانی
  دیگر فرمانروایان صفاری  حکومت ضعیف صفاریان در سیستان 
 
 
قرن چهارم هجری  
 
سامانیان  اسماعیل  تاسیس دولت سامانی
  
 
جانشینان اسماعیل اداره امور به دست بلعمی و جیهانی – ظهور دانشمندان و شاعران مانند ابن سینا و بیرونی و رودکی
رواج علم و ادب- قدرت یافتن سپهسالاران- دولت دیلمیان در ایران- حمله ال افراسیاب

ز 279 تا 389 هجری قمری

1       - اسماعیل بن احمد، معروف به امیر ماضی                   279 تا 295 هجری قمری

2       - ابو نصر احمد بن اسماعیل، معروف به امیر شهید       295 تا 301 ه‍.ق

3       - نصر بن احمد، معروف به امیر سعید                         301 تا 331 ه‍.ق

4       - نوح بن نصر معروف به امیر حمید                           331 تا 343 ه.ق

5       - عبدالملک بن نوح، معروف به امیر رشید                   343 تا 350 ه‍.ق

6       - ابو صالح منصوربن نوح، معروف به امیر سدید         350 تا 366 ه‍.ق

7       - ابوالقاسم نوح بن منصور، معروف به امیر رضی        366 تا 387 ه‍.ق

8       - ابوالحارث منصور بن نوح                                      387 تا 389 ه‍.ق

9       - ابوالفارس عبدالملک بن نوح                                  389 تا 389 ه‍.ق

اهمیّت نواحی شرقی ايران 

 در قرن دّوم هجری، بدليل گسترش قلمرو مسلمانان و وجود نژادهای گوناگون، خليفه برای هر قسمت اين قلمرو ، حاکمی را تحت عنوان امير تعيين کرده و اعزام ميداشت و مهمترين سرزمينی که در دوره عباسيان برای آن امير

 می فرستادند، خراسان بود. و خراسان مرز قلمرو اسلامی با شرق آسيا به شمار می رفت.

در اوايل قرن سوّم ، طاهر يکی از معروفترين سرداران مامون از طرف او امير خراسان شد و بدليل انکه در يک فرصت مناسب عدم اطاعت خود را از مامون اعلام کرد ، اوّلين حکومت مستقل ايرانی بعد از اسلام در ايران تشکيل شد و حکومت او به طاهريان معروف شد ،(نام موسّس حکومت). در زمان طاهريان نيشابور به پايتختی برگزيده شد.

طاهريان در جنگ با خوارج در شرق ايران به پيروزی دست يافتند و سرزمينهای ديگری مانند سيستان و قسمتی از ماوراءالنهر را به تصرّف در آوردند و نظم و امنيّت را در مرزها بر قرار کردند. در زمان حکومت طاهريان به جهت اهميّت آنان به کشاورزی و عمران و آبادی ، کشاورزان به آسودگی زندگی می کردند .

گذشته از نواحی شرقی ايران که تحت سلطه طاهريان بود ، مناطق غربی ايران تحت نظارت مستقيم خليفه بغداد قرار داشت . امّا دراوايل حکومت طاهريان،بابک در آذربايجان برعليه خليفه قيام کرد وبه دليل دشمنی با خليفه ، توانست بسياری از سپاهيان او را شکست دهد . اين دشمنی  و جنگ با خلفای عباسی بيست سال طول کشيد و سرانجام توسط خليفه سرکوب شد .

یکی از بزرگان سرزمين طبرستان به نام مازيار پس از سرکوبی بابک قيام کرد . ولی پس از مدّت ها جنگ و گريز توسط طاهريان سرکوب شد . امّا همين جنگها باعث شد تا خوارج در قسمتهای شرقی ايران دست به شورش بزنند و بدليل مقتدر نبودن آخرين امير طاهری يعنی محمّد بن طاهر ، حکومت طاهريان رو به ضعف گذشت و در قرن سوّم هجری توسط  يعقوب ليث سرنگون شد .

بدليل ضعف دولت طاهريان وآزار و اذيّت خوارج در سيستان و خراسان ، يکی از دلاوران سيستان به نام  يعقوب ليث به کمک برادرانش خوارج را شکست داد و معروف  شد . يعقوب بدليل رويگری سلسه خود را به صفاريان ناميد    ( صفار يعنی رويگر ) اما خود از گروه عيّاران بود . گروهی که طرفدار جوانمردی ، بخشش وکمک به ضعيفان بودند.امّا گاهی به غارت و راهزنی کاروانها می پرداختند

يعقوب به دليل زيرکی و بخشندگی ، به رهبری عيّاران رسيد و خوارج را سرکوب کرد و با تصرّف نيشابور سلسله طاهريان را منقرض کرد . اما از آنجايی که مطيع خليفه عباسی   نبود ، به دشمنی با او برخاست و به قصد جنگ با او به عراق حمله ور شد . در اين جنگ خليفه يعقوب را شکست داد و او پس از چندی بيمار شد و در گذشت .

در آخرين لحضات زندگی يعقوب برادرش عمروليث جانشين او شد و تصميم گرفت با خليفه صلح کند و خليفه نيز در ازای دريافت ماليات از او، حکومت او را قبول کرد.

در زمان حکومت او، قلمرو صفاريّان گسترش يافت و خليفه بدليل ترس از حمله احتمالی عمرو ليث به بغداد به طور پنهانی مخالفان او را تحريک می کرد . از جمله ايجاد اختلاف ميان عمرو ليث و امير اسماعيل سامانی، حاکم ماوراء النهر .در اين  جنگ صفاريّان صفاريّان شکست خوردند و عمروليث پس از اسارت و تبعيد به بغداد , در زندان خليفه به قتل رسيد. و پس از او حکومت صفاريّان به سيستان محدود شد.

امير اسماعيل سامانی در زمان جنگ عمروليث صفاری با مخالفان ، در ماوراءالنهر سلسله سامانيان را تاسيس کرد. او که قدرت را از پدران خود و جنگ با ترکان بت پرست بدست آورده بود ، قلمرو سامانيان را گسترش داد. پايتخت او شهر بخارا بود . او پس از شکست دادن عمروليث ، تمام خراسان را فتح کرد و بدليل دليري و توجه به عمران و آبادی کشور ، دولت سامانيان را به قدرت و وسعت فراوانی رساند.

از سوی ديگر وجود وزيران خردمندی چون بلعمی و جيهانی دستگاه امير اسماعيل ، در اين قدرت و وسيت تاثير فراوانی داشت . خصوصا آنکه سامانيان به زبان فارسی علاقه فراوانی داشتند و از شاعران و نويسندگان حمايت ميکردند . شاعران و دانشمندانی چون رودکی ، ابوعلی سينا و ابوريحان بيرونی در اين دوره می زيستند.