دشتستان؛ شهر كاخ هاي باستاني
شهرستان دشتستان وسيع ترين و پرجمعيت ترين شهرستان استان بوشهر، به مركزيت برازجان، در مدارهاي ۵۱ درجه و ۱۲ دقيقه طول و ۲۹ درجه و ۱۶ دقيقه جغرافيايي قرار دارد. همسايگان آن در شمال گناوه، در غرب بوشهر، در جنوب تنگستان و در شرق استان فارس است. وسعت دشتستان ۶/۳۷۱ كيلومتر مربع و جمعيت آن بيش از ۲۹۰/۰۰۰ نفر است. اين شهرستان تقريباً در وسط راه هاي ارتباطي شمال به جنوب استان قرار دارد؛ همچنين جاده شيراز - بوشهر از ميان آن مي گذرد. دشتستان داراي ۷ شهر، ۵بخش و ۱۹۲ روستا است. كوهستان گيسكان با دو قله گيسكان (به ارتفاع: ۲۶۰۰) و قله بزپر (به ارتفاع: ۱۴۲۰ متر) در شرق برازجان قرار دارد؛ دو رود دالكي و شاپور سيراب كننده دشتستان پنهاورند. دماي دشتستان بين ۰ تا ۵۰درجه در طول سال متغير است؛ بارش سالانه نيز حدود ۲۵۰ ميليمتر است. نژاد اهالي اكثريت پارس و گويش آنها پارسي آميخته با لري است. برازجان، مركز دشتستان، دومين شهر بزرگ استان بيش از ۱۵۵/۰۰۰نفر جمعيت و ۱۵۳۸ هكتار وسعت دارد كه در نزديكي كوهستان گيسكان واقع شده است.
* پيشينه تاريخي
دشتستان داراي پيشينه تاريخي بسيار كهن است كه مي توان آن را به سه دوره تقسيم كرد. در دوره اول از عيلاميان تا ظهور اسلام، در قلب خود شهر باستاني توزوتا اوكه را داشته است كه پارچه بسيار معروف توزي و آثار تاريخي بسياري كه از اين دوره طلايي به جا مانده حاكي از همين نكته است. دوره دوم از ظهور اسلام تا آغاز صفويه است كه دشتستان موقتاً در تاريخ فراموش مي شود. دوره سوم از آغاز صفويه تاكنون را شامل مي شود. در اين دوره آیت ا.. شیخ محمد مجاهد برازجانی با اعلام حکم جهاد علیه انگلیسیها تمام مردم جنوب را متحد کرده و به عنوان رهبر ضد استعماری نهضت جنوب شناخته شده واز طرف مردم دلیر دشتستان بزرگ به لقب مجاهد مشهور می شود و حتی رئیس علی دلواری به به پابوسی او و پذیرش حکم جهاد ایشان بر ضد انگلیسیها بر می خیزد و پس از رشادت هاي بسيار و به خاك ماليدن پوزه انگليسي ها در جنگ های متعدد به عنوان آخرين نفر از سرداران وطن پرست متحد در برابر متجاوزان، به دست يك خائن به شهادت مي رسد.
* جاذبه هاي تاريخي
در دشتستان با توجه به تاريخ كهن و پربار آن، آثار تاريخي مهمي وجود دارد ازجمله:
۱- كاخ زمستاني كوروش هخامنشي: در جنوب غربي برازجان، با قدمتي حدود ۲۵۰۰ سال كه تلاش براي يافتن بقاياي آن ادامه دارد.
۲- گوردختر: در روستاي پشت پر، بخش ارم، مشابه مقبره كوروش، متشكل از ۲۴ قطعه سنگ؛ متعلق به مادر يا دختر كوروش هخامنشي.
۳- كاخ بردك سياه: در ۱۲ كيلومتري شمال غرب برازجان، روستاي درودگاه؛ مربوط به داريوش هخامنشي كه تلاش براي يافتن بقاياي آن ادامه دارد.
۴- كوشك اردشير: در مجاورت گوردختر؛ مربوط به عهد اردشير ساساني، ساخته شده با سنگ و ساروج.
۵- كاروانسراي مشيرالملك: در قلب برازجان، مربوط به اوايل قاجاريه، ساخته شده از سنگ با نماي بسيار زيبا و منحصر به فرد. اين بنا در زمان پهلوي زندان بوده (از زندانيان معروف: آيت الله طالقاني، مهندس بازرگان و...) و اكنون در حال بازسازي است. همچنين كوه قلعه (در ارتفاعات شرق برازجان)، پل مشيرالملك (۲۴ كيلومتري شمال برازجان)، كاروانسراي دالكي، چهل خانه سعد آباد، قصر دختر و گوري گاه در تنگ ارم، قلعه سبز در شبانكاره، سد سبا در روستاي كان سرخ وحدتيه (مربوط به هخامنشيان)، قلعه غضنفر السلطنه در كوه قلعه، بازار قديمي و سرپوشيده برازجان ازجمله آثار تاريخي دشتستان هستند.
* جاذبه هاي طبيعي
گيسكان، كوهستان سر به فلك كشيده و استوار چون مردم دشتستان، در شرق برازجان قرار دارد. رود شاپور (با ۲۳۰ كيلومتر طول) و دالكي (با ۲۱۵ كيلومتر طول و رود فصلي معروف آرد و در برازجان، از رودهاي معروف شهرستان هستند. از درختان معروف اين سرزمين نخل، گز، كوير و كنار (سدر) را مي توان برشمرد. از حيوانات بومي هم مي توان به گراز، بزكوهي، مارمولك و گوسفند و از پرندگان هم به كلاغ زاغي (قلاسوزوك)، فنچ تاجدار، فنچ مجنون، تيهو، چغول و سينه سرخ اشاره كرد. مهمترين جاذبه هاي طبيعي دشتستان عبارتند از: نخلستانهاي سرسبز، شاهزاده ابراهيم(ع) در ۱۸ كيلومتري جنوب شرقي برازجان و ارتفاعات اطراف آن، كوهستان گيسكان (دشت نرگسي و بام بلند)، آبشار فارياب در پشتكوه، چشمه زيرراه در ۱۵ كيلومتري برازجان (روستاي زيرراه)، چشمه آب گوگردي در دالكي، پارك جنگلي سركره در ۸ كيلومتري جنوب برازجان، امامزاده شاه پسرمرد در بوشكان، سد انحرافي سرقنات، سد رئيسعلي دلواري (شبانكاره).
* كشاورزي
دشتستان قطب كشاورزي استان است و كشاورزي آن قدمتي ۲۵۰۰ ساله دارد. مجموع اراضي مزروعي اين شهرستان ۲۴۰/۰۰۰ هكتار است. مهمترين محصول كشاورزي آن خرما است كه از بيش از ۲/۵۰۰/۰۰۰ اصله نخل به دست مي آيد. مهمترين انواع نخل در اين منطقه كبكاب، خاصه، قصب و شيخالي هستند. بيشترين كلزا، كاهو، تنباكو و گندم استان در دشتستان به دست مي آيد.
* سوغات
مهمترين سوغاتي دشتستان عبارت است از: خرما، رطب، خارك، حصير و ساير محصولات بافته شده با برگ نخل، ظروف سفالي، قالي، قاليچه، گبه، گليم، نمد، گيوه، عبا، ملحفه، قبا، ارده (شيره كنجد)، قليه ماهي و ميگو، انواع حلوا، گرده و مشتك و انواع ديگر نان محلي، لورك و ماست و ساير لبنيات محلي، خاك شير (درمان درد معده)، زيره (دفع باد شكم)، بنگو، گل گاوزبان و شنبليله.
* صنعت
شهرك صنعتي بزرگ برازجان و شهرك صنعتي خوشاب دو شهرك صنعتي دشتستان هستند. از مهمترين كارخانه هاي آن مي توان به سيمان دشتستان، گچ، دو كارخانه آرد، موادغذايي، دستمال كاغذي و وسايل بهداشتي، ايزوگام، لوله پلي اتيلن و صنايع مرتبط با نخيلات اشاره كرد.
* مراكز آموزش عالي
دانشگاه آزاد واحد دشتستان، دانشگاه پيام نور، دانشكده كشاورزي، مركز تربيت معلم شهيد رجايي، مدرسه علميه ۱۴ معصوم (ع) آقايان و حضرت رقيه (س) (بانوان)، مراكز آموزش عالي دشتستان هستند كه همگي در برازجان قرار دارند.
* وضعيت فرهنگي
نشريه ها:
اتحاد جنوب، درياي جنوب
كتابخانه ها:
مركزي (۱۵/۰۰۰ جلد)، شهيد بهشتي (۷/۰۰۰ جلد) و شهرداري (۵/۰۰۰ جلد)؛ كتابخانه ساير شهرها نيز به تناسب جمعيت آن شهر كتاب دارد.
* شخصيت هاي مهم فرهنگي
شهيد صادق گنجي (رايزن فرهنگي ايران در پاكستان)، سيد ابراهيم و محمد رضا مساوات، آيت الله مجاهد برازجاني، آيت الله مهدوي سعدآبادي، حاجي خان صمصام الملك، محمد جعفر واجد برازجاني و اسماعيل مرتضوي برازجاني و...
