درس هشتم
(تاریخ و ادبیات)
- کتاب لباب الالباب تألیف محمد عوفی از متون ادبی اوایل قرن هفتم هجری است.
- امرای سامانی 9 نفر بودند که 87 سال با عدل و علم پروری امارت کردند.
- تنها ابزار تبلیغاتی حکومت ها ادبیات است.
- مورخان برای نوشتن تاریخ یک ملت باید از آثار ادبی آن ملت مانند دیوان شاعران، منظومه های حماسی و دینی وحکایات و داستان ها و ضرب المثل ها و ادبیات عامیانه استفاده کنند.
- بعضی از متون تاریخی، ادبی و بعضی از متون ادبی، تاریخی هستند.
- نویسندگان و شاعران در دربار وظیفه داشتند، رویدادهای تاریخی مربوط به حکومت معاصر خود را بنویسند.
- نمونه هایی از متن ادبی- تاریخی عبارتند از: 1- ترجمه تاریخ طبری اثر ابوعلی بلعمی 2- تاریخ بیهقی اثر ابوالفضل بیهقی 3- تاریخ جهانگشا اثر عطاملک جوینی
- یکی از شناخته شده ترین منظومه های تاریخی- حماسی شاهنامۀ فردوسی است که مقدمه ای برای پیدایش تاریخ های منظوم است.
- سرودن تاریخ های منظوم از قرن هفتم هجری قمری و در دوران مغولان رواج بیش تری یافت.
- منظومه های تاریخی که از قرن هفتم به بعد به وجود آمدند عبارتند از:1- ظفرنامه نوشته حمد الله مستوفی ، تیمور نامه نوشتۀ عبد الله هاتفی جامی، فتحنامۀ عباس نامدار یا شاهنامۀ صادقی نوشتۀ صادقی بیگ افشار(شاهنامۀ صادقی)، شهنشاه نامه اثر فتحعلی خان صبا
- کتاب هایی که مربوط به روش کشورداری و سیاست و با حکایات مختلف توأم است را آداب الملوک می گویند.
- سیر الملوک یا سیاست نامه خواجه نظام الملک توسی به فرمان ملکشاه سلجوقی نوشته شد تا راه و رسم کشورداری «پادشاهان گذشته» به شاهزادگان بیاموزد.
- اندرزنامه ها متونی مانند آداب الملوک هستند با این تفاوت که اندرزنامه متنی ادبی است نه تاریخی و در تشریح اخلاق فردی یا بیانی ادبی است.
- قابوسنامه نوشتۀ عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر بهترین نمونۀ اندرز نامه هاست.
- حافظ در دوران حاکمیت آل اینجو و آل مظفر می زيست و غزلیات او آیینه ي تمام نمای اوضاع اجتماعی و فرهنگی شیراز در آن دوران است.
- قصیده های سبک خراسانی ازقرن 5 هجری قمری به بعد تنها مدح سلاطین و شاهان نبود بلکه شرح اوضاع اجتماعی زمانه است مانند قصیده«نامۀ اهل خراسان» سرودۀ انوری ابیوردی که دربارۀ تاخت و تاز ترکان غز به خراسان است.
- با مطالعۀ اشعار ناصر خسرو و نزاری قهستانی می توان با آراء و اندیشه های اسماعیلیان آشنا شد.
- کتاب راحة الصدور اثر رواندی دربارۀ تاخت و تاز ترکان غز به خراسان است.
- فرقه ها و جنبش هاف اندیشه ها و عقاید خود را در قالب شعر بیان می کردند مانند اسماعیلیه، حروفیه، شعوبیه و نقطویه
- در بسیاری از ادوار تاریخ ایران، استبداد سیاسی، قلم و زبان مورخان، شاعران و نویسندگان را در بیان حقایق سیاسی و اجتماعی محدود می کرد به وسیلۀ طنز و ادبیات رمزی اوضاع جامعه بیان می شد.
- در تاریخ ادبیات ایران طنز نویسی با نام عبید زاکانی پیوند خورده، او در دوران هرج و مرج سیاسی و اضمحلال حکومت ایلخانان و ظهور تیمور زندگی می کرد.
- در ادبیات رمزی نویسنده از سمبل ها و نهادها برای بیان مضمون خود استفاده می کند.
- منشاّت مربوط به سلاطین (سلطانیات) و نامه های مربوط به مکاتبات اداری(دیوانیات) و نامه های شخصی و دوستانه خود را (اخوانیات) می گویند و متونی تاریخی هستند و برای بیان اوضاع اداری و اجتماعی کشورها به کار می روند.
- منشاّت را به دو دلیل نمی توان با اسناد تاریخی یکی دانست:1-منشاّت در طول زمان استنساخ و خلاصه شده اند 2- زبان منشاّت ادبی بود و هدف آن انتقال اخبار تاریخی نبوده است.
- در شهر آشوب ، معشوقی توصيف می شد که با حسن و زیبایی خود شهری را بر هم می زد و آشفته می ساخت. در این نوع شعر نوعی تاریخ محلی منظوم وجود دارد.
- شهر آشوب به تدریج به توصیف پیشه وران و صاحبان صنایع و حِرَف شهرها محدود می شد.
- نخستین شهر آشوب را مسعود سعد سلمان در زندان در توصیف شهر لاهور سرود.
- شهر آشوب سیفی بخاری به نام صنایع البدایع و شهرآشوب لسانی شیرازی به نام مجمع الاصناف دو نمونه ی مشهورند.
- در قصه ها و ترانه های آذری اشارات فراوانی به شاه اسماعیل و شاه عباس صفوی وجود دارد.
- نوعی آهنگ حزن آور که بیش تر در مناطق جنوبی ایران مرسوم است «شروه» نام دارد.
- خاطره ی قهرمانی های رئیس علی دلواری در مبارزه با انگلیسی ها در سروده های تنگستانی حفظ شده است.
- در لالایی های مردم گیلان خاطرات قیام میرزا کوچک خان آمده است.
- در ترانه ها و تصنیف های عامیانه مردم فارس و کرمان نشانه هایی از سلاطین خوش نام زندیه زمزمه می شود.
- رمان تاریخی بلند به معنای رایج آن در غرب ظهور کرد اما نمونه داستان بلند سمک عیار هم در زبان و ادب ایران وجود داشته است .
- رمان تاریخی پلی است میان ادبیات و تاریخ ، و مردم را به مطالعه ی تاریخ علاقه مند می کند.
