درس پنجم
(آثار باستانی، مرز تاریک و روشن تاریخ)
- به بناها ، اشیا، سنگ نبشته ها، مجسمه ها، فسیل ها ی انسانی و به همۀ آثاری که یا ساختۀ دست و انديشه ي انسان گذشته هستند و یا به نحوی با زندگی او ارتباط دارند ، آثار باستانی می گویند.
- به طور معمولی اثری را که صد سال از سن آن گذشته باشد، تاریخی محسوب می کنند.
- باستان شناسی در لغت به معنی بررسی و شناخت دوران قدیم است.
- باستان شناسی، دانشی است که با کشف و شناسایی آثار باقیمانده از انسان دورۀ پیش از تاریخ، گوشه هایی از تاریخ آن دوران را روشن می کند. و در عین حال با مطالعه دربارۀ آثار مربوط به دوران تاریخی، منابع اطلاعاتی تازه ای فرا روی مورخان قرار می دهد.
- باستان شناسی، علمی مکمل، هم دوش و آمیخته با علم تاریخ است چون هم بر قلمرو تاریخ شناخته شده بشر می افزاید و هم اطلاعات ناقص و گاه اشتباه مورخان را تکمیل یا تصحیح می کند.
- چون موضوع و روش های حوزۀ علم باستان شناسی بسیار متنوع و گسترده است باستان شناسان از دستاوردهای علومی مانند جغرافیای طبیعی و انسانی، زمین شناسی، معماری، شیمی، فیزیک و زیست شناسی برای شناخت بهتر گذشته استفاده می کنند.
- شکل گیری علم باستان شناسی به حدود دو قرن پیش مربوط می شود.
- باستان شناسی به دو علت علمی پویا و زنده است و همواره بر دامنه کار و اهمیت آن افزوده می شود:
1. با گذشت زمان از یکسو بر کشفیات باستان شناسی افزوده می شود.
2با گذشت زمان آثاری تازه در ردیف آثار تاریخی قرار می گیرند.
- به افرادی که با روش های ویژه ای در زمینه کشف ، شناسایی و تفسیر اخبار مربوط به آثار تاریخی فعالیت می کنند ، باستان شناس می گویند.
- بخش عمده و اساسی کار باستان شناس ، حضور در محوطه های تاریخی و انجام فعالیت های عملی در جهت کسب تجربه و تبهر است.
- به طور کلی مراحل کار باستان شناسان به سه مرحله تقسیم می شود:
1. مرحلۀ کشف و شناسایی مکان های آثار باستانی و تاریخی.
2مرحلۀ کاوش و حفاری.
3مرحله استخراج و تنظیم اطلاعات.
- نخستین مرحلۀ کار، شناسایی مکان دارای ارزش باستانی است که باستان شناس به آن می پردازد.
- مهمترین روش های شناخت مکان های تاریخی عبارتست از:
1. استفاده از آثار بر جای مانده مانند ویرانه های بناها.
2یاری گرفتن از طلاعات موجود در نوشته های پیشینیان مانند سفرنامه ها.
3گاهی اوقات به طور تصادفی یک مکان باستانی کشف می شود.
4استفاده از روش های پیشرفته ای مانند عکس برداری هوایی و استفاده از دوربین های بسیار دقیق و قوی.
- انجام مرحلۀ کاوش و حفاری در هر نوع عمل باستان شناسی ضروری نیست.
- علل اهمیت مرحلۀ (کاوش و حفاری) عبارتست از: 1- بسیاری از شک ها و تردیدها و حدسهای ایجاد شده در این مرحله تصحیح می شود. 2- آموخته ها و تجربیات باستان شناس در محک آزمایش قرار می گیرد.
- (کاوش و حفاری) مهمترین و مشکل ترین کار باستان شناس محسوب می شود.
- اسکار منتلیوس باستان شناس سوئدی می گوید: «خودداری کامل از انجام حفاری ها در مواقعی که منجر به از میان رفتن آثار تاریخی می شود بهتر از انجام آن است».
- برای تعیین قدمت (تاریخ گذاری) آثار باستانی شیوه های گوناگونی وجود دارد: 1- روش لایه نگاری 2- تعیین سن به کمک کربن (14) 3- کمک گرفتن از آثار و نشانه های شناخته شده.
- استفاده از روش لایه نگاری به شرطی ممکن است که قدمت لایه بالا دانسته شود و در ضمن طبقات و لایه ها قابل تشخیص و شناسایی باشد.
- به یک دورۀ 5700 ساله که طی آن نیمی از کربن 14 موجود در اندام های موجود زنده به نیتروژن تبدیل می شود ، اصطلاحاً نیمه عمر گفته می شود.
- از روش (تعیین سن به کمک کربن 14) برای تعیین سن چوب، استخوان، صدف، وقایع انسانی و مانند آنها استفاده می شود و حد نهایی استفاده از این روش تا حدود 60000 سال است.
- آثار باستانی و تاریخی شناخته شده به دو دسته تقسیم می شود: 1- آثار منقول 2- آثار غیر منقول.
- آثار منقول، آنهایی هستند که معمولاً به موزه ها انتقال یافته و در آنجا بازسازی و نگهداری می شود مانند ظرف ها و ابزارها.
- آثار غیر منقول، آثاری مانند ساختمان ها هستند که در محل خود حفاظت و مرمت می شوند. در کشور ما وظیفۀ حفظ آثار باستانی و بازسازی آنها به عهدۀ (سازمان میراث فرهنگی) است.
- کلمه موزه از ریشه یونانی موزیون (MOUSEION) گرفته شده و معابد رب النوع های یونانی بدین نام خوانده می شدند.
- احساسات ناسیونالیستی و علاقه به هویت ملی، تمایل ذاتی بشر به نگهداری اشیا کمیاب، پیشرفت علم و مهمتر از همه افزایش آگاهی نسبت به ارزش های تاریخی آثار گذشتگان باعث پیدایش و رشد موزه ها شد.
- موزه ها بر حسب نوع آثار موجود در آنها و یا بر اساس دوره بندی های تاریخی اشیای موجود به روش های مختلفی دسته بندی میکنند.
- برای بازدید کنندۀ موزه ها،داشتن علاقه، دقت نظر، حوصله، و وقت کافی و نیز برخی اطلاعات تاریخی ضروری است.
- از موزه های بزرگ و معروف جهان می توان، موزۀ لوور پاریس ، موزۀ بریتانیا و موزۀ اِرمتیاژ سن پطرز بورگ رانام برد.
- مهمترین موزه آثار تاریخی ، موزه ملی ایران ( ایران باستان) است که در تهران قراردارد.
- تمدن های باستانی مانند تمدنهای فینیقی، یونانی و کارتاژی را اختصاصاً ( تمدن های دریایی ) می نامند.
- باستان شناسی دریایی به دنبال آن است که به کشف وقایع کشتیهای غرق شده و محتویات آنها و نیز شهرها و آثار تمدنی در نقاطی بپردازد که زمانی منطقه ساحلی بوده اند ولی با گذشت زمان به زیر آب رفته اند.
- اثار باستانی موجود در زیر آبها از دو جهت مهم تر و دسته اول تر از آثار موجود در خشکی هستند:
1. از دستبرد و دسترس انسانها به دور مانده اند.
2در بسیاری مناطق دریایی به دلیل دفن شدن در زیر گِل و لای و آب، در اعماق زیاد از گزند عوامل طبیعی موجود در سطح خشکی در امان بوده اند.
- اطراف دریای مدیترانه ، در عهد باستان مرکز تمدن های بزرگی چون فینیقیه، یونان، روم، مصر، کارتاژ و سیسل بوده است.
- مهم ترین راه کسب اطلاع صحیح از دوره پیش از تاریخ،استفاده از آثار و وقایای به جای مانده از آن است تاریخ نانوشتۀ بشر لابه لای آثار باستانی نهفته است.
- آثار باستانی از دو جنبه به شناخت دوران تاریخی به مورخان کمک می نماید:
1. تأیید و تبیین یا رد آنچه در نوشته های تاریخی وجود دارد.
2روشن ساختن مسائلی از تاریخ که در منابع مکتوب نیست یا کم به آن توجه شده است.
- در استفاده از آثار باستانی برای تاریخ نویسی باید به سه نکته توجه نمود:
1. اطلاعات تاریخی در مورد یک اثر باید از سوی افراد متخصص در علم باستان شناسی تأیید شود.
2امکان دارد بعضی اشخاص بنا به دلایل سودجویانه و یا از سر بی اطلاعی، اشیای جعلی و غیر تاریخی را به نام آثار مورد عرضه یا استناد قرار دهند که در این موارد باید به نظر خواهی از متخصصین پرداخت.
3اطلاعات حاصل از فعالیتهای باستان شناسی گاهی نسبی هستند، مورخ باید ازآخرین اطلاعات تاریخی و یافته های باستان شناسی در مورد موضوع مورد مطالعه خود آگاه باشد.
- ایران به دلیل داشتن تاریخ و تمدن طولانی و پر ثمر ، بهترین و مهمترین محدوده های آثار باستانی و تاریخی را دارد.
- تمدن شهر سوخته، واسطۀ بین تمدن های بین شبه قارۀ هند با ایران غربی و بین النهرین است.
- با خواندن کتیبه بیستون، اطلاعاتی در زمینه به سلطنت رسیدن داریوش اول، اهورا مزدا اسامی و تقسیمات ولایات تابع دولت هخامنشی و شورش های مختلف در کشور در اختیار مورخان قرار گرفته است.
- تاریخ اروپا در دورۀ باستان با دو تمدن یونان و روم شناخته می شود. که تمدن یونان بیشتر از جهت فرهنگی و امپراطوری روم از نظر سیاسی و نظامی اهمیت دارد.
- شهر پمپِئی در جنوب غربی شبه جزیره ایتالیادر دامنه کوه آتشفشان وزوو قرار گرفته و در سال 79 میلادی بر اثر فوران ناگهانی آتشفشان زیر خاکستر مدفون شد.
