درس چهارم
(دنیای پر رمز و راز افسانه ها و حماسه ها)
- بنا به مشهور، تاریخ از (افسانه) شروع می شود یعنی ابتدای تاریخ (افسانه) است.
- به عقیدۀ ایرانیان باستان، اولین انسان و نخستین فرمانروای روی زمین شخصی به نام ( کیومرث) بوده است.
- به عقیدۀ چینی های باستان، اولین انسان ( پان کو) نام داشته و از نفس او باد و از موهایش درختان به وجود آمده اند.
- اقوام ملت ها با استفاده از افسانه ها ، چگونگی پیداش انسان، ساخته شدن وسایل و ابزارها، بنیان گذاری اعیاد و سنت ها و همانند آنها را بیان می کنند.
- غیر مشخص و غیر دقیق بودن محتوای افسانه ها به این دلیل است که در افسانه ها به زمان و مکان توجهی نمی شود.
- در افسانه های سومری آمده است که پهلوانی به نام گیل گامش در جستجوی زندگی جاوید به جزیره ای به نام دیلمون سفر کرد.
- نبرد ملازگرد در سال 463 ه.ق در شرق آسیای صغیر میان آلب ارسلان سلجوقی و رمانوس دیوجانوس امپراطور بیزانس در گرفت و آلب ارسلان پیروز شد.
- معمولاً در افسانه ها، هر ملتی دارای یک عصر طلایی است یعنی عصری که سراسر آن خوبی یا خوشبختی بوده و از درد و رنج و دشمنی اثر و خبری نبوده است.
- ایرانیان باستان بر این باور بودند که در روزگاران درو، شهریاری به نام ( جمشید ) در محلی به نام (وَرَجَمکَرد) زندگی می کرده است و در آنجا اثری از مرض، پیری، مرگ، گرسنگی، حسادت و مانند آنها نبوده و انسان ها در خوشبختی زندگی می کرده اند.
- به عقیدۀ هندیان باستان، در عصری به نام ( کریتایوگا ) انسانها عمر طولانی داشته و بر اساس درستی و راستی زندگی می کرده اند.
- به عقیدۀ چینی های باستان ، در عصر خاقان های نیکوکار انسان ها خوشبخت بوده اند و خاقان ها که خیرخواه انسان ها بوده اند مانند معلمی دلسوز آنها را به سوی زندگی سالم و به کارگیری ابزار راهنمایی می کرده اند.
- معمولاً منظور از کلمات افسانه، قصه، داستان و اسطوره، سخن بی اساس و غیر واقعی است.
- اکثریت مورخان و اسطوره شناسان بر این عقیده هستند ( که افسانه ها بر اساس واقعیات ساخته شده اند ) و در اصل واقعی بوده اند ولیکن با گذشت زمان دچار دگرگونی شده و به شکل افسانه و اسطوره درآمده اند.
- برخی دانشمندان که افسانه ها را یکسره بی اساس می دانند، معتقدند که انسان ها برای بیان پدیده های طبیعی و وقایع تاریخی به تخیل و پندار متوسل می شده اند.
- بسیاری از دانشمندان معتقدند که افسانه ها در اصل واقعیت داشته اند و به عنوان مثال ، در مورد داستان جنگ تروا، در کاوش های باستان شناسی، خرابه های شهر تروا در غرب آسیای صغیر کشف شد، تحقیقات نشان داد این جنگ در 1200 سال قبل از میلاد رخ داده است.
- مفاهیم و مضامین افسانه ها، اختصاص به یک قوم و ملت ندارد در افسانه های ایران باستان ، اسفندیار قهرمان رویین تن است .
- اسطوره شناسی تطبیقی به مطالعه درباره وجوه مشترک افسانه های ملل می پردازد.
- اسطوره شناسان نتایج وجود مشترکات بین افسانه ها را در دو مورد می دانند 1- انسان ها به دلیل وحدت ذاتی و شباهت روانی ، مفاهیم و نماد مشترکی دارند. 2- انسان ها در گذشته های درو با هم زندگی می کرده اند و سپس از هم جدا شده اند.
- تحقیقات اسطوره شناسی و زبان شناسی نشان داده که دیو و دئوس یکی بوده اند و در زمانی که اقوام ایرانی و هندی با هم زندگی می کرده اند خدای مورد پرستش آنان بوده است.
- یکی از دلایل حضور بینش های افسانه ای و اسطوره ای در تاریخ بشر، حاکمیت فرهنگ شفاهی بوده است.
- در فرهنگ مکتوب عامل اصلی حفظ و انتقال دانش ها و تجارب بشری، کتابت است.
- در فرهنگ شفاهی عامل اصلی حفظ و انتقال دانش ها و تجارب و به طور کلی فرهنگ، کلام است.
- در فرهنگ شفاهی تنها وسیلۀ حفظ دانش ها و تجربه ها، حافظه و تنها وسیلۀ انتقال آنها ، گفت و شنود است.
- مسائل شکل آفرینی در فرهنگ شفاهی عبارتست از:گذشت زمان، تحول فرهنگ جوامع، اعمال لیقه، نفوذ اغراض و اهداف و دخالت تعصبات اعتقادی و قومی و انتقال سینه به سینه.
- علت اصلی پیدایش افسانه ها و تبدیل رخدادهای تاریخی به افسانه ها، انتقال سیه به سینه وقایع است .
- ویکو مورخ ایتالیایی معتقد است افسانه ها در اصل راست و جدی بوده اند ، اما بعدها دستخوش تغییر شده اند.
- فرهنگ شفاهی جوامع با حاکمیت فرهنگ مکتوب به پایان می رسد.
- فرهنگ شفاهی در هند باستان در حدود 1200 قبل از میلاد به صورت مکتوب در آمده است.
- فرهنگ شفاهی در یونان باستان در قرن نهم قبل از میلاد به صورت مکتوب در آمده است.
- دو مجموعۀ (ایلیاد) و (ادیسه) افسانه ها و حماسه های یونانی، اثر (هومر) است.
- در حد فاصل افسانه و تاریخ، حماسه قراردارد.و حماسه بیان شاعرانه اعمال رزمی و پهلوانی است.
- در حماسه ها دربارۀ حفظ جوامع از دستبرد دشمنان با توسل به جنگ و اعمال پهلوانی گفت و گو می شود.
- در فرهنگ ملت ها همواره حماسه بیش از افسانه ها مورد توجه قرار گرفته است چون نقش مهمی در حفظ جوامع از خطرات داشته و روحیه جوانمردی و جنگاوری را تقویت می کرده است.
- گذشتۀ ملت های بزرگ و قدیمی دارای سه مرحله می باشند: 1- افسانه ای 2- حماسی 3- تاریخی.
- در مرحلۀ افسانه ای وقایع تاریخی کاملاً دگرگون شده اند.در مرحلۀ حماسی وقایع تاریخی تا حدود زیادی دگرگون شده اند و در مرحلۀ تاریخی، وقایع کما بیش بدون تغییر مانده اند.
- مهمترین عامل حفظ اخبار تاریخی و جلوگیری از تبدیل آنها به حماسه یا افسانه، گسترش استفاده از خط است.
- براساس اختراع خط، مورخان تاریخ را به دو دورۀ پیش از تاریخ و تاریخی تقسیم کرده اند.
- از حدود 200 سال پیش مورخان معتقد ند در ایران پیش از اسلام ، به ترتیب چهار دولت، 1- مادها 2- هخامنشی 3- اشکانی 4- ساسانی بر سر کار آمده اند.
- پیش از 200 سال قبل، مورخان ایرانی تاریخ ایران را به چهار دوره 1- پیشدادیان 2- کیانیان 3- اشکانیان و 4- ساسانیان تقسیم کرده اند.
- دورۀ افسانه ای ( اساطیری ) تاریخ ایران ، شامل دورۀ پیشدادیان تا دورۀ کیخسرو کیانی می شود.
- دورۀ حماسی تاریخ ایران، شامل دورۀ از کیخسرو کیانی تا اواخر دورۀ کیانی است.
- دوران تاریخی ایران، از سال های پایانی فرمانروایی کیانیان تا سراسر دورۀ اشکانیان و ساسانیان را در بر می گیرد.
- پیشداد یعنی قانون گذار نخستین، به نوشتۀ شاهنامه فردوسی، کیومرث اولین انسان و فرمانروا بود.
- هندو شاه نخجوانی مورخ معروف معتقد است: تاریخ همان افسانه ای است که مردم را از غم روزگار و ناملایمات ایام به آسایش و فراغت رهنمون می سازد.
- پیدایش بسیاری از آیین ها، رسوم، اعیاد، و استفاده از ابزارها و ... در افسانه ها بیان شده است.
- بسیاری از اطلاعات که در تاریخ گم شده یا تاریخ به آنها دسترسی ندارد در افسانه ها و حماسه ها قابل کشف است.
- اسطوره شناسی تطبیقی، اطلاعات فراوانی در مورد روابط اقوام و ملل، چگونگی جدا شدن آنها از یکدیگر، مبادلات فرهنگی میان آنها، تحول زبانها و دگرگونی فرهنگ ها به دست داده است.
- افسانه ها و حماسه ها یکی از عرصه های مهم شناخت ملت ها هستند و طرز فکر، روحیات و خصوصیات روحی و معنوی ملت ها را نشان می دهد.
- افسانه ها، اشخاص یا وقایع را به سمبل تبدیل می کنند و در استفاده از آنها باید شاخ و برگ ها را کنار زد.
- حماسه ها بیشتر به ارائه تاریخی آرمانی می پردازند یعنی تاریخ ملت ها را در قالبی مطابق با آرمانها و آرزوهایشان در می آورند.
- در تحقیق در مورد افسانه ها و حماسه ها، لازم است با دقت، حوصله، نگرش عمیق توأم با جامع نگری و به کارگیری علوم و فنون، گام برداشت چون در افسانه ها امکان جعل، آلودگی به خرافات ، مواجه با شرک و کفر ، درهم آمیختگی فرهنگ ها، اغراق گویی و قوم پرستی همواره وجود دارد.
- به افرادی که دربارۀ افسانه ها وحماسه ها به مطالعه می پردازند، اسطوره شناس می گویند.
- متخصصان ادبیات ، به دلیل تأثیرپذیری شدید قصه و داستان از ادبیات با اسطوره شناسی سرو کار دارند.
- زبان شناسی نیز چون امکان خواندن کتب و کتیبه ها و اسناد قدیمی را فراهم می سازد به مضامین افسانه ای و حماسی می پردازند.
- مورخان، به دلیل احاطه بر ادوار تحول فرهنگی و اجتماعی بشر به تحقیق دربارۀ افسانه ها و حماسه ها می پردازند.
