َدرس اول
( انسان و تاریخ )
روش مطالعه تاریخ مشاهده ی غیر مستقیم است که به آن تجربه عقلی می گویند.
- تجربه های تاریخی بر خلاف علوم تجربی غیر قابل تکرار هستند.
- نتایج مطالعات تاریخی افراد مختلف درباره یک موضوع کاملاً یکسان نیست و قضاوت ها هم ممکن است با هم متفاوت باشند.
- منابع کسب اطلاعات از گذشته عبارتند از: مکتوبات، منقولات، محسوسات و معقولات.
- مکتوبات هر نوشته را گویند اعم از کتاب، روزنامه، مجله، سفرنامه، کتیبه، سند، نامه و مانند آنها.
- منقولات شامل هر نوع گفتاری است که از گذشته حکایت می کند مانند افسانه ها، داستانها، خاطرات به ویژه اسطوره ها.
- معمولاً منقولات با گذشت زمان به صورت مکتوبات در می آیند.
- محسوسات شامل هر نوع آثاری است که از گذشته به جا مانده است مانند بناها، ابزارها و نقش ها.
- محسوسات، برای مطالعه گذشته های دورتر زندگی انسان اهمیت دارد.
- هر نوع استنباطی که انسان از طریق استدلال یا تخیل برای درک گذشته یا تکمیل و تصحیح اطلاعات خود درباره گذشته انجام دهد را معقولات می گویند.
- در زمینه استفاده از معقولات، توانایی فکری، تجربه وآموزش اهمیت فراوان دارد.
- مرز میان گذشته و آینده، زمان حال است.آینده در بر دارنده امیدها و امکان است.اما گذشته واقعی است.
- ثروت حقیقی بشر، تمدن است. اگر در هر زمانی، دستاوردهای تمدن بشر به فراموشی سپرده شود امکان تکمیل و توسعه تمدن از بین می رود و تمدن امروزی به وجود نمی آمد.
- حفظ و بررسی دستاوردهای تمدن بشر به طور کلی و جامع بر عهدۀ «عالمان تاریخ » است.
- چون انسانها خود جزئی از وقایع تاریخی هستند و خود آن را به وجود می آورند و از آن تأثیر می پذیرند و خود نیز به مطالعه آن می پردازند بنابراین نتایج مطالعات تاریخی کاملاً یکسان نیست.
- تاریخ همان حافظه جامعه انسانی است و علم تاریخ، علم بررسی گذشته است.
- به کسانی که وقایع تاریخی را با بیانی شیرین و با گرمی خاص برای دیگران بازگو می کنند نقال و قصه گو می گفتند.خصوصیت مهم نقال ها، حافظه بسیار قوی می باشد.
- در دوران گذشته مهم ترین نتیجه توجه به تاریخ «سنت گرایی » بود.
- تا پیش از اختراع خط ، مهم ترین عوامل حفظ و توجه انسان به تاریخ، حافظه نقالان و سنت گرایی کهنسالان بود.
- واقعه نویسان یا تاریخ نویسان علاوه بر شرح رویدادها، به ثبت تاریخ ( زمان وقوع ) آنها نیز توجه داشتند.
- تاریخ در لغت به معنای « تعیین وقت وقوع بیک رویداد » است. ولی در مفهوم گسترده، تاریخ علاوه بر تعیین وقت رخدادها به شرح، تحلیل و تفسیر آنها می پردازد.
- به افرادی که در مورد مطالب کتابهای تاریخی تحقیق می کنند و به تصحیح و تحلیل آنها می پردازند پژوهشگر تاریخ می گویند.
- امروزه به دلیل گسترش حوزۀ علم تاریخ و توسعۀ فنون و روشهای آن، تحقیق دربارۀ تاریخ و تدریس آن به صورت حرفه ای تخصصی درآمده است.
- همۀ آنچه در طول تاریخ رخ داده است، قابلیت و ضرورت ثبت، حفظ و انتقال به دیگران را ندارد بلکه تنها خبرهای مهم و با ارزش و مؤثر در زندگی بشر، ارزش ثبت و ضبط را دارند.
- چون جامعه و فرهنگ بشری مدام در حال تحول و تغییر است و این تحول و تغییر موجب می شود شرایط فکری مردم از یک زمان نسبت به یک زمان دیگر متفاوت گردد و در نتیجۀ این تفاوت ممکن است میان مردمان گذشته با مردم امروز، همفکری و همزبانی وجود نداشته باشد بنابراین مورخ باید به بازگویی و شرح و توضیح گذشته ها بپردازد.
- نخستین صفت یک مورخ،راستگویی است.
- صفت راستگویی مورخ، از تغییر و تحریف وقایع جلوگیری نموده و امانتداری وی را تضمین می کند.
- مورخ به عنوان قاضی اعمال گذشتگان باید واجد صفت عدالت باشد.
- پس از راستگویی، حقیقت جویی و عدالت طلبی، چهارمین صفت مورخ، دانش گسترده می باشد.
- به طور کلی علوم انسانی، همه علوم همسایه با تاریخ هستند و مورخ باید از جغرافیا، جامعه شناسی، ادبیات، فلسفه، باستان شناسی و علوم سیاسی نیز اطلاع داشته باشد. بنابراین مورخ بودن، بدون اطلاع از دیگر علوم انسانی غیر ممکن است.
- دانش مورخ هنگامی تشکیل می شود که علاوه بر علوم انسانی، برای تکمیل دانسته های خود از علوم زیست شناسی، شیمی، پزشکی و نجوم نیز استفاده نماید.
- پنجمین صفت یک مورخ، داشتن قدرت اندیشه و تفکر ( تجزیه و تحلیل ) است و بدون اندیشه و تفکر ، کار مورخ بیهوده و بی فایده خواهد بود.
- مورخ برای آنکه بتواند دستاورد پژوهش خویش را به گونه ای مطلوب عرضه کند باید ویژگی توانایی درست نویسی را داشته باشد.
- مهم ترین صفت لازم برای مورخان عبارتند از: راستگویی ( امانتداری )، حقیقت جوئی ، عدالت، دانشمند بودن ، اندیشه و تفکر و توانایی درست نویسی.
- نخستین مرحلۀ کار یک مورخ در انجام یک پژوهش تاریخی، انتخاب موضوع است. و در مرحلۀ دوم باید به جمع آوری اخبار و اطلاعات و جست وجوی مطالب بپردازد.
- در مرحلۀ گزینش اخبار، دقت و حوصله شرط اساس کار است.
- پس از سنجش و گزینش اخبار، مرحلۀ تنظیم مطالب است که باید براساس ترتیب زمانی وقایع و نیز ارتباط میان آنها انجام شود.
- در مرحلۀ تنظیم مطالب ، تجربه و توانایی فکری مورخ در طراحی و برنامه ریزی مطالب نقش مهمی دارد.
- مرحلۀ « بررسی و تفسیر » در مراحل پژوهش تاریخی در واقع همان « معقولات » است.
- آخرین مرحلۀ یک پژوهش تاریخی « نگارش » مطالب جمع آوری شده به همراه اظهارنظرها و نتیجه گیریها است.
- هنر و توانایی مورخ در مرحلۀ آخر ( نویسندگی و نگارش ) در واقع پل ارتباطی میان نویسنده و خواننده است و هر گونه سهل انگاری در آن به معنای هدر رفتن حاصل ونتیجه تلاشها و اندیشه های او خواهد بود.
- مورخ برای تدوین یک کتاب تاریخی باید به ترتیب این کارها را انجام دهد: 1- انتخاب موضوع 2- جمع آوری اخبار و اطلاعات 3- گزینش اخبار 4- تنظیم مطالب 5- بررسی و تفسیر 6- نگارش.
