نگاهي كوتاه به شهرستان بندر جاسک

نام اين بندر که امروزه جاسک ناميده مي شود، در دوران گذشته به صورتهاي جاشک،چاشک، جک، راس الجاسک وچاسک نيز ثبت شده است . در دوران بسيار قديم بندر جاسک يکي از کانونهاي معتبر آيين ميترا بود . معبدي به نام آناهيتا در جاسک باقي مانده است. تهمتن بن توران شها ملقب به سلطان قطب الدين در سال1330ميلادي به بعد در جاسک حکومت داشته است.
سال1616ميلادي انگليسيها بندر جاسک را به عنوان بندر تجاري خود در شمال خليج فارس انتخاب کردند. اولين محموله انگليسيها در سال1616 با کشتي از هند در جاسک پهلو گرفت ودر سال1619ميلادي ، تجار مذکور اولين تجارتخانه شرکت هند شرقي در جاسک تاسيس کردند.اين بندر تا زماني که بندرعباس به تجارت انگليسيها اختصاص داده شد، مرکز تجارت ومعاملات کمپاني هند شرقي با مرکز ايران بود. در اواخر سال1620ميلادي هلنديها از ورود دو کشتي کمپاني هند شرقي به بندر جاسک جلوگيري کردند. اين کار که منجر به نبرد سختي بين انگليسيها وهلنديها در حوالي اين بندر شد، به شکست واخراج هلنديها از بندر جاسک انجاميد.
کشور انگليس براي بسط نفوذ خود در سال 1864ميلادي اقدام به استحکام مواضع خود در خليج فارس نمود . ازجمله اين اقدامات، ايجاد خطوط تلگراف وکابل زير دريايي بود که ايران وهند را از طريق گواتر – جاسک- بندرعباس مرتبط مي ساخت. دولت انگليس استحکامات نظامي چندي در جاسک به وجود آورد. در سال1901ميلادي خطوط تلگرافي (سيم دريايي) ديگري از بندر جاسک به مسقط (عمان) داير شد که مرکز آن در جاسک قرار داشت.
در سال1932 از سوي دولت ايران عبور بدون اجازه هواپيماهاي انگليسي وهلندي که از خاور دور به خاورميانه مي آمدند، ممنوع اعلام شد زيرا از بدو تأسيس خطوط هوايي اين دوکشور بدون کسب اجازه در فرودگاهاي جاسک- بندرعباس- لنگه فرود مي آمدند. در نتيجه ممنوعيت ، مسير پروازهاي فوق تغيير کرد. بندر جاسک امروزه از شهرهاي نسبتا" آباد استان هرمزگان است که سه طرف آن را آبهاي ساحلي احاطه کرده وآن را به صورت يک شبه جزيره درآورده است. شهر از دوسوي شرق وغرب به خليج جاسک مي پيوندد واز سوي ديگر (شمال شرقي) ، به مناظق نظامي متصل است.اين موقعيت شکل ظاهري شهر را به حالت طولي درآورده وعرض آن را بسياري محدود کرده است.
شهرستان جاسك،با پهنه‌اي حدود 2/16136كيلومترمربع، در كرانه درياي مكران (درياي عمان) در خاور تنگه هرمز قرار دارد و بلندي آن از سطح دريا 8/4 متر است. جاسك ‌در گذر زمان داراي نام‌هاي بسياري چون كارپل، كارپلا،جاشك، كفشك، جك، رأس الجاسك، و جاسك بوده است و در روزگار هخامنشيان، به آن بديس يا باديس مي‌گفته اند. به دليل کمبود آب در شهرستان جاسک، کشاورزي رونق چنداني ندارد. توليدات صنايع دستي اين شهرستان بيش‌تر جنبه خود مصرفي‌در منطقه‌داشته و زنان بشاگرد در نقاط روستايي صنايع دستي منطقه را توليد و عرضه مي كنند. سمبل صنايع دستي اين ناحيه را مي توان ساخت كپرها كه واحد مسكوني خانواده را تشكيل مي‌دهد، دانست كه از شاخه ها و برگ‌هاي نخل درست مي شود. حصيربافي، زيرانداز بافي، سوزن دوزي، خورجين و جوال دوزي، خرسك پشمي (كه نازك‌تر از گليم است) و كم دوزي از جمله صنايع دستي رواج يافته در اين شهرستان است. مهم‌ترين دليل اهميت يافتن جاسك، موقعيت سوق‌الجيشي آن در كرانه‌هاي خليج فارس بوده است. اين موقعيت از دوره‌هاي پيش از اسلام مورد توجه حكام بوده است. از سوي ديگر، رواج صيد مرواريد و نيز وجود امكان تجارت خارجي براي ايران از اين طريق اهميت آن‌را افزود. با اعمال سياست‌هاي استعمارگرانه انگليس در جاسك در قرن هفدهم، برخي تأسيسات پايه‌اي درمنطقه ايجاد مي‌شود و جاسك از اين منظر اهميت مي‌يابد. هم اكنون نيز جاسك به‌عنوان يك مركز صيد ماهي مطرح است و نيز ويژگي بندرگاهي آن به اهميت اين منطقه افزوده است. سواحل زيبا و گرم درياي مكران(عمان) مهم‌ترين جاذبه‌ي ديدني شهرستان جاسك را تشكيل مي‌دهد. آب هاي كرانه‌اي جاسك از نظر منبع صيد و راه هاي دريايي داراي ارزش ويژه‌اي است. بيش تر مردم جاسك به ماهي گيري مي پردازند و« بحل» و«يك بني»، در نزديكي شهر جاسك از صيدگاه هاي مهم اين ناحيه به شمار مي‌آيند. صيد هاي مهم اين منطقه ماهي «هوور» و «ساردين» است و ماهي غير خوراكي«موتو» نيز صيد مي شود. كوه سيبا درميان شهرستان ميناب و جاسك، آثار انگليسي ها و هلندي ها، اتاق هاي ساساني درآخر دماغه كوه مبارك، امام زاده اميرديوان، دژ پرتغالي ها در بندر جاسك، دخمه و گورستان پيش از اسلام در 15 كيلومتري شمال خاوري شهر جاسك، در محلي به نام سعادتمند، ساختمان پست و تلگراف ( 1869 م ) و ساختمان بنگله سرخ ( 1294هـ . ق ) برخي از مكان‌ هاي ديدني و تاريخي شهرستان جاسك را تشكيل مي‌دهند. 

مشخصات جغرافيايي
شهرستان جاسك، با پهنه اي حدود 2/16136 كيلومتر مربع، در كرانه درياي مكران (درياي عمان) در خاور تنگه هرمز قرار دارد و بلندي آن از سطح دريا 8/4 است. اين شهرستان از شمال به شهرستان هاي كهنوج و ميناب، از خاور به شهرستان چابهار، از باختر به درياي مكران و شهرستان ميناب و از جنوب به درياي مكران محدود مي باشد. شمال اين شهرستان كوهستاني بوده و از كوه هاي گچي و آهكي تشكيل شده است. رشته كوه هاي بشاگرد باختري كه بيش تر در شهرستان هاي كهنوج و ميناب قرار دارند، نواحي شمالي شهرستان را پوشانده اند. در اين ناحيه مي توان به دو خليج خاوري و باختري جاسك كه به وسيله شبه جزيره جاسك به وجود آمده اند، اشاره نمود. در بخش هاي نزديك به بندر جاسك، ژرفاي چنداني وجود ندارد و لنگرگاه مناسبي براي لنج هاي باربري و مسافربري به شمار مي رود. كرانه هاي درياي مكران، در برخي نقاط صخره اي و در پاره اي رسي مي باشند. شهرستان جاسك مانند ديگر شهرستان هاي كناره اي خليج فارس و درياي مكران، از آب و هواي گرم و مرطوب برخوردار است كه زير تأثير آب و هواي بياباني و نيمه بياباني قرار دارد. بيش ترين حرارت هوا در تابستان 41 تا 52 درجه سانتيگراد مي باشد، اما در زمستان هوا معتدل و حرارت حدود 17 درجه سانتي گراد است. پوشش گياهي اين شهرستان متأثر از شرايط آب و هوا و ريزش بارندگي است که در ناحيه حاره‌اي و جنگل‌هاي كرانه‌اي داراي گونه‌هاي گرمسيري بوده كه نوار كرانه اي شهرستان را به گونه پراكنده در برگرفته است. جمعيت شهرستان جاسك، ‌در سرشماري عمومي نفوس و مسكن 1375 هـ . ش، 56214 نفر، شامل 28930 نفر مرد و 27284 نفر زن بوده است. مردم شهر جاسك مسلمان و پيرو مذهب شيعه و سني هستند. زبان آن ها فارسي است و به زبان هاي بلوچي، عربي و هندي نيز آشنايي دارند. بلندي شهر جاسك از سطح دريا حدود 5 متر و فاصله هوايي آن تا تهران 1274 كيلومتر است. فاصله زميني اين شهر تا تهران 1760، تا بندرعباس 330، ‌تا ميناب 235، تا خمير 385، تا كنگ 600، ‌تا لنگه 605 كيلومتر است و فاصله دريايي آن تا خرمشهر 665، تا كويت 635، تا بوشهر 520، تا دوحه قطر 405، تا كيش 360، ‌تا بوموسي 200، تا لنگه 215، تا شارجه 215، تا قشم 125، تا بندرعباس 145، تا چابهار 165، و تا مسقط – عمان 130، مايل دريايي است.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
جاسك‌ درگذر زمان‌داراي نام‌هاي بسياري چون كارپل، كارپلا،جاشك، كفشك، جك، رأس الجاسك، و جاسك بوده است و در روزگار هخامنشيان، به آن بديس يا باديس مي گفته اند. بنا بر نظر برخي از مورخين، نام جاسک بر گرفته از نام ماهي «كفشك» است که در گذشته در آب هاي كرانه جاسك به فراواني يافت مي شده و بعد ها به جاشك تبديل گرديده است. همانند اين عقيده، برخي نيز با توجه به فراواني ماهي «كش» ( فارسي)‌ يا «جش» (عربي) در آب هاي جاسك، نام گذشته اين شهر را «كش» يا «جش» كه بعدها به جاشك تبديل شده است، ذکر مي کنند. با اين وجود عده اي نيز اين نام را به قوم «شيهو» که در روزگار كهن در ناحيه جاسك، به ويژه بندر جاسك كنوني، و نيز شمال عمان، زندگي مي كرده اند منسوب مي دانند. بر اين اساس نام هاي جاشك، جشن و جاسك، در كرانه هاي درياي پارس بازگو كننده وجود شيهوها يا جاشوها در اين منطقه است. «جاشو» در لغت به معني ناويار و ملوان آمده است. درسال 1320 هـ . ش، نام بندر« جاشک» به «جاسك» تغيير مي يابد. جاسك از روزگاران كهن داراي اهميت بوده و به عنوان پايگاه دريايي، مركز داد و ستد و بازرگاني مورد استفاده قرار گرفته است. اين شهردر روزگار هخامنشيان بندري آباد و پرجمعيت بوده و در دوران پارت ها، جايگاه استراتژيك و مهمي داشته است. ساسانيان شماري از شهرها و بندرهاي پيشين (جاسك، سيراف، ‌هرمز، كيش، … ) را گسترش دادند و تا دور دست ترين سرزمين هاي آن روزبه داد و ستد پرداختند. جاسك همانند گذشته از مراكز دريايي و بازرگاني ايران محسوب مي شد و در سر راه كشتي راني ايرانيان به هند و چين قرار داشت. پس از برآمدن اسلام، عرب ها اندك اندك همه كرانه هاي خليج فارس و درياي مكران را در دست گرفتند و در روزگار عباسيان بازرگاني ميان درياي پارس، هند و چين شكوفا شد. در سده 7 هـ . ق، شهر جاسك داراي اقتصادي شكوفا، دريانوردي پيشرفته و مردمي سخت كوش، هنرمند و جنگاور بود و با توجه به آثار و نوشته هاي تاريخ و جغرافيا نگاران اسلامي، شهر جاسك از دريا نوردي پرتوان، بازار بزرگ، لنگرگاه مناسب و بافت شهري پيشرفته اي برخوردار بوده كه همه كشتي هاي رهسپار هند و چين، در آن لنگر انداختنه و مسافران و بازرگانان چند روزي در اين شهر به خريد كالا و استراحت مي پرداختند.