آداب مطالعه
اهمیت علم اندوزی و مطالعه:
آیه9سوره ی زمر:« آیا کسانی که میدانند با کسانی که نمیدانند یکسان هستند.»
پیامبر اکرم (ص): کسب علم بر هر مسلمانی واجب است.(اصول کافی جلد1ص30)
امام صادق(ع): دوست ندارم از شما جوانی را ببینم مگر اینکه فعالیت روزانه ی او با یکی از دو حالت آغاز شود : یا عالم باشد و یا متعلم و اگر هیچ کدام نبود در وظیفه کوتاهی کرده است.( بحالانوار جلد1ص170)
فرامکانی بودن کسب علم:
پیامبراکرم(ص): علم را بجوئید گرچه مستلزم رفتن به چین باشد. (وسایل الشیعه جلد27ص27)
فرازمانی بودن کسب علم:
پیامبر اکرم(ص): از گهواره تا گور دانش بجوی. (نهج الفصاحه ص218)
مطلوب بودن کسب علم نزد هر معلمی:
حکمت گمشده ی مومن است گرچه نزد مشرک باشد، زیرا شما از آنها به آن سزاوارترید و شایسته ی آن هستید.(بحارالانوار جلد2ص97)
انتخاب کتاب:
آیه ی 24سوره ی عبس «فلینظرالنسان الی طعامه» پس انسان باید به طعام خود بنگرد.
برای دیدن شرایط مطالعه و روشهای مطالعه به ادامه مطلب مراجعه کنید.
« بسم الله الرحمن الرحیم »
آداب مطالعه
اهمیت علم اندوزی و مطالعه:
آیه9سوره ی زمر:« آیا کسانی که میدانند با کسانی که نمیدانند یکسان هستند.»
پیامبر اکرم (ص): کسب علم بر هر مسلمانی واجب است.(اصول کافی جلد1ص30)
امام صادق(ع): دوست ندارم از شما جوانی را ببینم مگر اینکه فعالیت روزانه ی او با یکی از دو حالت آغاز شود : یا عالم باشد و یا متعلم و اگر هیچ کدام نبود در وظیفه کوتاهی کرده است.( بحالانوار جلد1ص170)
فرامکانی بودن کسب علم:
پیامبراکرم(ص): علم را بجوئید گرچه مستلزم رفتن به چین باشد. (وسایل الشیعه جلد27ص27)
فرازمانی بودن کسب علم:
پیامبر اکرم(ص): از گهواره تا گور دانش بجوی. (نهج الفصاحه ص218)
مطلوب بودن کسب علم نزد هر معلمی:
حکمت گمشده ی مومن است گرچه نزد مشرک باشد، زیرا شما از آنها به آن سزاوارترید و شایسته ی آن هستید.(بحارالانوار جلد2ص97)
انتخاب کتاب:
آیه ی 24سوره ی عبس «فلینظرالنسان الی طعامه» پس انسان باید به طعام خود بنگرد.
در تفسیر این آیه مفسرین از جنبه های مختلفی نگاه کرده اند.
عده ای گفته اند یعنی هنگام غذا خوردن به غذای خود نگاه کنیم و از نگاه به غذاخوردن دیگران پرهیز کنیم.
برخی گفته اند یعنی اینکه بنگریم آیا غذایی که میخوریم سالم و بهداشتی هست یا خیر.
برخی دیگر گفته اند یعنی بنگریم غذایی که میخوریم آیا حلال است یا حرام.
اما امام صادق(ع) در تعبیری زیبا میفرمایند:
طعام در این آیه ی کریمه به معنای علم است ، انسان باید بنگرد که علمش را از چه کسی فرا میگیرد.(بحارالانوار جلد2ص96)
یعنی طعام بر دوقسم است یکی طعام بدن و دیگری طعام روح.
علم طعام روح انسان است و در مورد کتاب که علم مکتوب است انسان باید نگاه کند چه کتابی را مطالعه میکند. و از چه کتابی تغذیه می شود.
انسان باید کتاب را خود انتخاب کند نه اینکه هر کتابی را که پیش رویش گذاشتند مطالعه کند.
وقت گذاشتن برای جستجوی یک کتاب خوب و مفید برای ما بهتر از خواندن چندین کتاب بی فایده است.
در انتخاب کتاب چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد.
1-مشخص کردن موضوع مورد علاقه و مفید
انسان باید کتابی را انتخاب کند که در آن زمان برای او سودمندترین باشد وقت انسان محدود است و البته کتاب مفید فراوان اما انسان باید اهم و مهم کند و بهترین و مناسب ترین کتاب را برای مطالعه انتخاب کند.
باید بنگرییم کدام موضوع و مطلب برای ما مورد سوال است و چه چیزی ذهن ما را به خود مشغول کرده و اینکه چه موضوعی در حال حاضر برای ما مفید خواهد بود آنگاه در پی جستجوی کتاب پیرامون موضوع موردنظر خود باشیم.
2- مشخص کردن هدف از مطالعه
باید هدف و جهت مطالعه ی خود را نیز مشخص کنیم از چه جنبه ای میخواهیم پیرامون موضوع مورد نظر مطالعه داشته باشیم مثلا اگر پیرامون اصول عقاید میخواهیم مطالعه کنیم بررسی کنیم درصدد رفع شبهات خود هستیم یا اینکه هدف ما از مطالعه پاسخگویی به سوالات دیگران یا مناظره ی علمی با دیگر مکاتب و عقاید هستیم.
این امر باعث میشود تا بتوانیم متناسب با هدف و جهت مطالعه ی خود کتاب انتخاب کنیم.
3-جستجوی کتب غنی و مفید
برای اینکه بفهمیم پیرامون موضوع مورد نظر ما چه کتاب های مفید و غنی وجود دارد باید از متخصصان آن موضوع سوال کنیم.
شاید کتاب مشهور و مفیدی درباره ی آن موضوع وجود داشته باشد اما ما از آن بی خبر باشیم.
یکی از ویژگی های کتاب خوب به قول شهید مطهری این است کتاب از نظر لغت و فهم متن مشکل نباشد اما از نظر به تفکر وادار کردن روی محتوا مشکل باشد.(مقدمه ی داستان راستان)
ما باید کتب مختلف را شناسایی کنیم و بعد از بین این کتب متناسب با سطح و حجم مورد نظر انتخاب کنیم.
4-سطح کتاب باید با سطح مطالعاتی ما و جهت و هدف مطالعه ی ما متناسب باشد. شاید انتخاب یک کتاب با سطح نامتناسب ما را از مطالعه زده کند.
5-حجم کتاب: باید بنگریم با توجه به موضوع و سطح کتاب ما قصد داریم چقدر برای مطالعه ی کتاب وقت بگزاریم.
اگر به حجم کتاب توجه نکنیم شاید قبل از اتمام کتاب از آن دست بکشیم و کتاب را نیمه کاره رها کنیم.
و یا اینکه برعکس نیاز به اطلاعات بیشتری داریم اما حجم کتاب کم است در این مواقع باید یا چندکتاب پیرامون آن موضوع مطالعه کرد. یا کتاب مفصل تری را برگزید.
شرایط مطالعه:
مهم ترین شرط مطالعه انگیزه است اگر در انتخاب کتاب خوب عمل کرده باشیم مطمئنا بهترین انگیزه را برای مطالعه کتاب جهت مطالعه ی مطالب خود کتاب داریم.
انگیزه های دیگر مثل جایزه دادن ، نمره گرفتن و... هم میتواند به کمک گرفته شود .
مثلا همنشینی با عالمان و انسانهای اهل مطالعه باعث انگیزه می شود.
داشتم دوستان اهل مطالعه و ایجاد حس زقابت خود انگیزه ی خوبی است.
اما باید همه ی اینها انگیزه های فرعی باشد به گونه ای نباشد که اگر یکی از این انگیزه ها قطع شد ما هم از مطالعه دست بکشیم یا اینکه سست شویم.
کتاب را باید به خاطر خودش و مطالب درونش دوست داشته باشیم!
اگر هدف از مطالعه قرب الهی خالصانه باشد چه انگیزه ای بالاتر از این!
تمرکز اصل اساسی بعدی است ، ما هر شرایطی را که برای مطالعه لازم میدانیم همه بخاطر تمرکز برای مطالعه است ، باید هم ارادی بخواهیم تمرکز کنیم و هم هرعاملی که تمرکز را به هم میزند حذف کنیم.
بدون عجله و دلهره کتاب را بخوانیم ، در پی این نباشیم سریع کتاب را تمام کنیم . باید گونه ای برنامه ریزی کنیم که وقت کافی برای مطالعه داشته باشیم و هرجای کتاب که نیاز به مرور و بازخوانی یا تمرکز بیشتری دارد ما هم مکث بیشتری کنیم.
هنگام مطالعه به هیچ وجه به کار دیگری مشغول نباشیم. مشخص است انجام هرکاری حین مطالعه که تمرکز را از روی مطالعه کم میکند باید کنار گذاشته شود.
خود را مقید نکنیم حتما اینقدر کتاب را بخوانیم باید تا جایی که توانایی ذهنی داریم مطالعه را تا هرکجای کتاب ادامه دهیم و هنگامی که واقعا توانایی مان تمام شده مطالعه را قطع کنیم.
زیرا اگر نمیفهمیم و به زور میخوانیم نه چیزی یاد خواهیم گرفت و از مطالعه زده میشویم.
نکته دیگر این است که از پراکنده خوانی و بی نظمی در مطالعه پرهیز کنیم.
و البته بین مطالعات مان موضوعات مختلفی را انتخاب کنیم. زیرا تنوع مطالعاتی باعث نشاط بیشتری می شود.
مکان مناسب : باید بنگریم ما در چه مکانی میتوانیم بهتر مطالعه کنیم برخی در کتابخانه بهتر میتوانند مطالعه کنند برخی در منزل برخی در پارک. عده ای حتما باید در مکانی بی سر وصدا باشند اما عده ای عادت دارند تا هنگام مطالعه سروصدا وجود داشته باشد .
بهتر است وسایلی که موجب حواس پرتی ما میشود از جلو روی خود برداریم.
دمای مکانی که هستیم در صورت امکان دمای مناسبی باشد.
در مکان های متحرک مثل اتوبوس و... که هم برای چشم ضرر دارد هم تمرکز نمیتوان داشت بهتر است مطالعه نکنیم چون عملا چیزی یاد نگرفته ایم اما در ذهن خودمان فکر میکنیم مطالعه کردیم.
باید ببینیم در چه مکانی آرامش بیشتری داریم و به چه مکانهایی برای مطالعه دسترسی داریم بهترین را انتخاب کنیم.
زمان مناسب: باید متناسب با سطح و سختی کتاب مورد مطالعه مان زمان مناسب انتخاب کنیم مثلا اگر صبح ها بازدهی ذهنی بالایی داریم کتب مشکل تر را در این زمان مطالعه کنیم و اگر شب ها بازدهی کمتر کتب ساده تر را به این بازه اختصاص دهیم.
شرایط جسمی مناسب : یعنی اینکه دلهره ناشی از مسئله جسمی نداشته باشیم مثلا آنگونه گرسنه نباشیم که حواسمان توی آشپزخانه باشد تا به مطالعه ی کتاب! و البته پرخوری هم نکرده باشیم یا غذاهای سنگین نخورده باشیم که همه ی انرژی بدن یه جای تمرکز بر مطالعه صرف هزم غذا شود.
هرچه شکممان خالی تر فهم مان بیشتر.
عدم خستگی و استراحت قبل از مطالعه نیز عامل قابل توجهی است.
رعایت نکات پزشکی:
نور کافی در محیط وجود داشته باشد.
فاصله ی چشم تا کتاب کافی باشد حدود30سانتی متر ، صندلی مناسب بشینیم هنگام مطالعه غوز نکنیم.
درحال درازکش مطالعه نکنیم و...
نکات معنوی و غیبی:
اساسا مطالعه ای که در آن نیت قرب الهی نباشد برای آخرت انسان سودی ندارد.
این مطالعه اگر اثری داشته باشد تنها در همین دنیا خواهد بود. اگر به قصد پول یا مقام یا کلاس اجتماعی داریم مطالعه میکنیم خب اثر و پاداش آن را هم در همین دنیا میبینیم اما اگر به قصد قربت الهی مثلا معرفت افزایی ، حل مشکلات مردم ، حل شبهات خود و... مطالعه میکنیم خب چون هدف اخروی است سود اخروی به دنبال دارد و البته به طبع آن شامل نفع دنیوی هم خواهد بود.
با نام خدا مطالعه را شروع کنیم.
رسول خدا(ص) :خداوند تبارک و تعالی می فرماید: هر کار مهمی که در آن «بسم الله» ذکر نشود، بی فرجام است .(بحارالانوار ج9 ص60)
هنگام مطالعه وضو داشتن داشته باشیم.
رو به قبله مطالعه کردن.
دعای قبل از مطالعه را بخوانیم.
اَللهُمَّ أخرِجني مِن ظُلُماتِ الوَهم خداونـدا مـرا خارج کـن از تاريـکي وهم
وَ أَکـرِمنـي بِنـــــــــورِ الفَهـم کرامت ده مـرا از روشنـي دانش و فهم
اَللهُمَّ افتَح عَلَينا أبوابَ رحمتِک خداوندا به روي ما گشـا درهاي رحمت
وَ انشُر عَلَينـا خزائــنَ علومِـک بگستر گنج دانشـهاي خود بر روي امّت
برحمتک يا أرحَمَ الـرّاحميـــن بـه لطفت مهـربانتـر از تمـام مهربـانـان
روشهای مطالعه:
پیش خوانی
یکی از کارهایی که قبل از شروع مطالعه میتوان انجام داد تا حدودا موضوع مباحث دستمان بیاید پیش خوانی سریع است. یادمان باشد نباید پیش خوانی را با خود مطالعه اشتباه بگیریم و احتمالا مطالعه ی خود را تبدیل به یک مطالعه ی سرسری کنیم.
خلاصه برداری:
میتوانیم خلاصه ای متناسب با حجم و مطالب آنچه از کتاب مطالعه کرده ایم را یا در حاشیه کتاب یا روی کاغذی جداگانه بنویسیم.
این کار فواید بسیاری دارد مثل تمرکز هنگام مطالعه به قصد تلخیص آن ، بازنگری مطالب هنگام خلاصه برداری ، تثبیت و بخاطرسپاری مطالب هنگام خلاصه برداری ، استفاده از خلاصه ها در مراجعه ی مجدد ، استفاده از خلاصه ها برای کنفرانس و... ، تمرین نویسندگی و...
علامت گذاری
میتوانیم متناسب با مفاهیم مختلف مطالب کتاب علامت گذاری کنیم. اینکار در جهت دهی فکری ، تمرکز روی مطلب و مطالعه ی مجدد بسیار موثر است.
اینکار به شکل های مختلف صورت میگیرد مثلا خط کشیدن زیر مطالب مهم دایره یا مربع کشیدن دور کلمات مورد توجه ، علامت سوال گذاشتن برای جاهایی که متوجه نشده ایم و باید جواب آن را سوال کنیم ، ستاره گذاشتن کنار یک مطلب مهم ، داخل پرانتز گذاشتن تعاریف یا مطالب مهم ، ارتباط دادن بین جملات متن مثلا دوجمله به هم مربوط اند شما میتوانید با کشیدن خطی در حاشیه این دو جمله را به هم ربط دهید ، رنگی کردن کلمات قابل توجه با این قرارداد برای خودمان که هر رنگی مفهوم خاصی دارد و...
پیشنهاد میشود در علامت گذاری از مداد استفاده کنید تا بعدا بتوانید تغییر دهید یا پاک کنید.
یادداشت برداری
در یادداشت برداری شما نکات مهم و قابل توجه متن را برای خود در کاغذی جداگانه یادداشت میکنید. این امر اغلب برای استفاده از یادداشت ها برای آینده صورت میگیرد.
بازگو کردن مطالب
این بازگو کردن میتواند برای خود باشد یا برای دیگری یا بعضا به صورت کنفرانس برای جمعی صورت گیرد.
گاهی بلند خواندن مطلب که خود بشنویم البته با این شرط که متناسب با سطح مطلب ما خیلی انرژی بر و مانع تندخوانی نباشد.
نمودار کشی
در بسیاری از مواقع میتوانیم مطالب کتاب را دسته بندی و موضوع بندی کنیم و شاخه هایی برای هر یک در نظر بگیریم و نمودار بکشیم این امر در جهت دهی ذهنی بسیار موثر است اصولا ذهن انسان تصاویر و اشکال را خیلی راحت تر به ذهن میسپارد.
تجسم کردن
خیلی از مطالب علمی هست که باید تنها آنها را تجسم کرد بد نیست هنگام مطالعه لحظاتی صبر کنیم و مطالب را برای خود دقیقا مجسم کنیم.
فرضا در مطالعه ی ساختارهای مولکولی چند لحظه ذهنی ساختار آنها را در ذهن تجسم کنیم.
یا مثلا در مطالعه ی تاریخ یا یک داستان خود را دقیقا در بین صحنه ها و حوادث مجسم کنیم.
نشانه گذاری ذهنی
نشانه گذاری ذهنی در بسیاری از موارد برای بخاطر سپردن مطالب موثر است. یعنی برای ارتباط بین دو مطلب بین آنها نشانه ای قائل شویم.
مثلا برای اینکه یادمان نرود ساعت2پرواز داریم دوبال هواپیما را نشانه بگذاریم.
فرض کنید فلان پادشاه 11سال حکومت کرده در ذهنتان میتوانید آن را با 11بازیکن زمین فوتبال مرتبط کنید یا هر نشانه ی تخیلی دیگری بزارید.
طرح و حل سوال
طرح سوال هم باعث تمرکز هنگام مطالعه خواهد بود هم در مواقعی که امتحانی از متن وجود دارد سبب جستجوی سوالات امتحانی میشود.
اگر سوال و تمرینی قبلا طراحی شده مطمئنا پاسخ به سوالات باعث میشود هم متوجه شویم چقدر دقیق متن را مطالعه کرده ایم هم فرایندی جهت بازیابی مطالب است.
مباحثه کردن
این عمل از سنت های خیلی خوب حوزه های علمیه از قدیم بوده است ، اینکه بعد از مطالعه مطلب را با همدرس یا فرد دیگری بحث کنیم و هم برای هم کنفرانس دهیم و هم پیرامون سوالات و مسائل آن بحث و تبادل نظر کنیم.
گفتگوی فرضی با نویسنده کتاب
شما میتوانید نقدهای خود به کتاب را یا سوالاتی که در متن به آن پاسخ داده نشده را برای نویسنده بازگو کنید یا بعضا یادداشت کنید و حتی اگر نویسنده در قید حیات باشد میتوانید نقد خود را برای او بفرستید.
نوشتن نظرات خود در مورد مطلب
اگر پیرامون مطالب کتاب خود نیز نظر و بحثی دارید میتوانید در حاشیه یا در کاغذی جداگانه نظر خود را بنویسید و یا اگر شرح و توضیحی را لازم میدانید آن را مکتوب کنید ، این کار یعنی تجزیه و تحلیل مطلب را در سطح عالی انجام داده اید.
گرفتن اطلاعات بیشتر از متخصص در مورد مطلب
اگر در مورد متن سوالی دارید یا از متخصص و معلم بپرسید یا از هم کلاسی و هم مباحثه ای خود.
حتی اگر شرایط وجود دارد و سوالاتان خیلی تخصصی است با خود نویسنده هم بعضا میتوان مکاتبه کرد.
تدریس کتاب
اگر قادر باشید کتاب را در همان سطحی که هست تدریس کنید و یا کنفرانس دهید مطمئنا مطلب را بخوبی فرا گرفته اید.
مرور و دوباره خوانی
به هر حال ذهن انسان بسیاری از مطالب را بعد از مدتی فراموش میکند باید برای اینکه همیشه به روز باشیم و مطالب گذشته از خاطرمان نرود در بازه های زمانی مناسب کتب مطالعه شده خود را مرور و بازنگری بکنیم ، اگر قبلا خلاصه برداری کرده ایم مطمئنا کار بسیار آسان تر خواهد بود.
و البته در بازخوانی و مرور مجدد بسیار اتفاق میافتد به مطالبی بر میخوریم که دفعات قبلی بدان توجه نکرده بودیم و سرسری گذشته بودیم بنابراین بازخوانی میتواند خود یک مطالعه ی دقیق و جزئی تر باشد.
تفکر کردن
همیشه فکر کردن کار مشکلی است ، اغلب انسانها کم میشود روی مطلبی واقعا شروع به تفکر کنند و آن را برای خود تجزیه و تحلیل کنند . شاید بتوان گفت مفیدترین مطالعه ، مطالعه ای است که انسان هر از گاهی مطالعه را قطع کند و شروع به تفکر عمیق و صحیح پیرامون آن مطلب نماید.
سیرمطالعاتی
یکی از کارهای اساسی که در مطالعات سلسله وار باید انجام گیرد مشخص کردن سیر مطالعاتی است.
اینکه دقیقا قصد داریم چه کتابهایی را در آینده بخوانیم. در مشخص کردن سیر مطالعاتی بهتر است از کتابهای ساده تر شروع کنیم و به کتابهای مشکل تر برسیم.
بهتر است سیرمطالعاتی خود را حول یک موضوع کلی انجام دهیم تا پیرامون آن موضوع تخصص پیدا کنیم . بهتر است در یک موضوع متخصص شویم تا اینکه به هر موضوعی سری زده باشیم اما هدف مشخصی نداشته باشیم.
سیرمطالعاتی از کتابهای یک نویسنده ی خاص هم گاها میتواند مفید باشد شما با این کار توانسته اید نسبتا خط فکری یک شخصیت را به طور کامل درک کنید البته باید توجه داشت نباید مرید بی چون و چرای تنها یک نویسنده شد. گاهی لازم است به کتب دیگران هم سری بزنیم شاید آنها هم کتب خوب و مفیدتری برای ما داشته باشند.
نویسنده: عمادطیبی
