نگاهي كوتاه به شهرستان ساوه

مکان هاي ديدني و تاريخي
باغ هاي سرسبز و پررونق انار، قزقلعه ساوه، مسجدانقلاب، مسجدجامع ساوه، كاروان‌سراي باغ شيخ، امام‌زاده سيداسحاق ساوه برخي از مهم‌ترين ديدني‌هاي شهرستان ساوه را تشكيل مي‌دهند.
کشاورزي و دام داري
اساس اقتصاد شهرستان ساوه بر پايه كشاورزي و دام‌داري استوار است. سيستم كشاورزي منطقه در سال هاي اخير از حالت سنتي به صورت نيمه مكانيزه در آمده به طوري كه حدود 80 درصد درآمد مردم از راه كشاورزي و 20 درصد از راه صنعت تامين مي‌شود. منابع آب جهت آبياري زمين هاي زراعي و باغ‌ةاي ميوه از رودخانه قره چاي و چاه هاي ژرف و كاريزها تامين شده و از عمده‌ترين فرآورده ها اين منطقه گندم، جو، تره بار، پنبه، علوفه دامي، بنشن، ميوه هاي سر درختي مانند انار، انجير، انگور، زردآلو، گيلاس، بادام و گردو را مي توان نام برد. دام‌داري بر اساس و روش سنتي و پرواري انجام مي شود كه شامل پرورش گاو، گوسفند و طيور است كه نيازهاي داخلي مردم را تامين مي‌كند. صنايع دستي اين شهرستان از قديم شامل قالي‌بافي، جاجيم بافي و گيوه دوزي است. بازرگاني در زمينه محصولات كشاورزي و دامي رواج دارد. عمده ترين صادرات اين شهرستان گندم، ذرت، بنشن، انار و انجير است.
مشخصات جغرافيايي
ساوه يكي از شهرستان هاي استان مركزي از خاور به شهرستان تهران و قم، از شمال به شهرستان كرج، از باختر به بخش هاي خرقان و نوپران از توابع شهرستان ساوه و از جنوب به شهرستان تفرش محدود مي‌شود. مركز شهرستان از نظر جغرافيايي در 50 درجه و 22 دقيقه ي درازاي خاوري و 35 درجه و 1 دقيقه ي پهناي شمالي و ارتفاع 1050 متري از سطح دريا واقع شده است. شهرستان ساوه در منطقه اي دشتي قرار گرفته و كوه هاي پراكنده در اطراف آن واقع شده اند. شهرستان ساوه از آب و هواي معتدل و خشك برخوردار است. رودخانه قره چاي از مهم ترين رودخانه‌هاي اين شهرستان به شمار مي‌آيد. مسيرهاي دسترسي به اين منطقه عبارتند از: 
جاده آسفالته ساوه – تهران به درازاي 130 كيلومتر
جاده آسفالته ساوه- همدان به درازاي 170 كيلومتر
جاده آسفالته ساوه – قم به درازاي 70 كيلومتر

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
ساوه يكي از شهرها و مناطق باستاني بازمانده از دوران ساساني است كه به معني خرده طلا آمده است. تپه باستاني ساساني آسياباد (سير آباد) در مجاورت شهر، هم چنين تپه ها و محوطه هاي تاريخي هريسان، خرم آباد، آوه نشان گر قدمت اين است. ساوه در روزگار پارتيان با نام «سواكينه»، يكي از منازل مهم ميان راهي و در سده هفتم قبل از ميلاد يكي از دژها و منازل سرزمين ماد به شمار مي رفته است. از وضعيت ساوه در روزگار پيش از اسلام اطلاع دقيق و مستندي در دست نيست، اما از قرن دوم هجري به بعد در مورد اين شهر اطلاعات و روايات مكتوب زيادي موجود مي باشد. ورود حضرت معصومه (ع) به ساوه در راه سفر خراسان و بيماري ايشان در ساوه، نخستين رويدادي است كه در تاريخ اوايل دوران اسلامي اين شهر ذكر شده است. به نظر مي رسد كه گسترش خلافت اسلامي تا مرزهاي چين، حمل و نقل كالا، كاروان هاي زيارتي حجاج و آباداني راه ابريشم، توسعه شهر ساوه را در سده هاي نخستين اسلامي فراهم آورده است.
ناحيه و شهر ساوه در روزگار ديالمه و سلجوقيان پيوسته مقر زمستاني سلاطين ديلمي و سلجوقي و سپاهيان آنان بوده كه معمولا ييلاق را در ناحيه خرقان و همدان مي گذرانده اند. سراي معروف ديلمان و كوشك سلطاني ساوه اقامتگاه شاهان سلجوقي بوده است. رونق و آبادي شهر ساوه در روزگار سلجوقيان به اوج خود رسيد و ساوه به مركز سران قبايل متحد سلجوقي كه لقب اتابك داشتند، تبديل شد. از اين روزگار تا دوره خوارزمشاهيان بسياري از وزراي سلجوقي و خوارزمشاهي ساوجي بوده اند كه هريك در زمان خود در آباداني و ايجاد بناهاي شهري آن كوشيدند. ساوه در جريان حمله خانمان بر انداز مغول در قرن هفتم هجري صدمه و آسيب فراواني ديد. مغولان شهر را ويران كرده و ساكنان آن را از دم تيغ گذراندند. عماد الملك ساروجي وزير با تدبير و دانشمند سلطان محمد و سلطان جلال الدين خوارزمشاهي از جمله افرادي است كه در جريان حمله مغول جان خود را از دست داد. در دروه جانشينان هلاكو (ايلخانان) قسمت عمده اي از خرابي هاي هجوم مغول مجددا بازسازي شد. در اين دوره نيز ساوجيان هم چنان در مقامات و مناصب ديواني دولت ايلخاني به خدمت در آمدند كه از آن جمله مي توان به خواجه سعد الدين ساوجي وزير غازان خان، امير نظام الدين يحيي ساوجي، خواجه ظهير الدين ساوجي، خواجه شمس الدين ساوجي و… اشاره كرد.
ساوه در دوران تيموريان و آق قويونلو از غارت هاي متعدد و رقابت هاي ميان شاهزادگان آق قويونلو صدمه فراواني ديد. ورود تركمانان چادر نشين و استقرار آنان در اطراف ساوه و دستيابي سران آن به حكومت و درگيري و رقابت داخلي آنان، صدمه و آسيب سنگيني به اقتصاد و نيروهاي توليدي شهر وارد ساخت. در دوران صفويه بلوكات ساوه يكي از قلمرو هاي استقرار ايلات وابسته به نهاد حكومت صفويه (قزلباش و شاهسون ها) شد. اينان در حقيقت به مثابه قواي نظامي حكومت در نواحي مجاور پايتخت استقرار يافتند. از جمله ايل بيات كه در دشت هاي ساوه و زرند مستقر شدند و آن جا را به عنوان قلمرو زمستانه خود برگزيد. در دوره صفويه شهر ساوه دوباره آباد شد و كاروان‌سراها، راه ها، رباط هاي ميان راهي، مساجد، بازار سرپوشيده و بناهاي متعددي در آن احداث گرديد. با اين حال خرابي هاي ناشي از هجوم و حمله تيموريان، جنگ ها و كشمش هاي زمان آق قويونلو ها به تمامي بازسازي نشد. در اواخر دوره صفويه به ويژه در زمان حكومت شاه سلطان حسين صفوي، ضعف حكومت مركزي و تاخت و تاز قبايل و ايلات، رويدادهاي ناشي از جنگ هاي ايران و عثماني و فتنه افغان، آسيب هاي جدي و فراواني به رشد و توسعه شهر وارد كرد.در روزگار زنديه با احداث بناي معروف چهار سو، در احياي مجدد بازرگاني ساوه كوشش شد. در فاصله پايان دوران صفويه تا قاجاريه، شهر در تسلط حكام وابسته به گروه هاي ايلي پر نفوذ ناحيه مانند خلج ها قرار گرفت. با پايتخت شدن تهران، اهميت ساوه كاسته شد. در حال حاضر شهر ساوه يكي از شهرهاي آباد استان مركزي است و توسعه صنعتي آن موجبات رشد روز افزوني را فراهم آورده است.

مساجد و مدارس مذهبي درشهرستان ساوه

مسجد بازار ساوه

مسجد بازار ساوه در ضلع شمالي تكيه بازار شهرستان واقع شده است. فرم اين بنا شباهت زيادي به بناهاي دوره زنديه دارد ولي مصالح بكار رفته بويژه آجرها كوچترها و جديدتر مي باشد لذا مي توان گفت كه اين بنا تاسيسات داخل گذر مربوط به اواخر صفوي و حدود اوائل دوره زنديه است. در واسط بازار ساوه گذري وجود دارد كه بنام تكيه معروف مي باشد اين گذر را از چند مغازه و ايوان كوچك كه هر كدام با دو درب به داخل مسجد باز مي شود تشكيل گرديده است در ايام عاشور را در اين محل عزاداري مي گردد بهمين مناسبت اين گذر بنام تكيه بازار نيز معروف مي باشد .
دوايوان نامبرده در سمت شمال تكيه قرار گرفته كه هر كدام با دو درب به داخل مسجد راه مي يابند. مسجد مذكور تنها از شبستان چهار گوش ومربع شكل تشكيل شده كه در وسط ضلع شرقي آن شاه نشيني و در وسط صلع جنوبي محرابي ساده ديده مي شود همچنين در بدنه سه ضلع شمالي، جنوبي و شرقي بنا سه پنجره و در گوشه شمال شرقي دربي ديده مي شود كه به داخل اتاقي كه در دوره معاصر جزو مسجد گرديده راه مي يابد.
پوشش اين بنا بر روي چهار ستون و نيمه ستونهاي كنار استوار گرديده به اين ترتيب كه ابتدا بر روي ستونها ونيمه ستونها قوسهائي زده اند سپس بين قوسها را با كار بندي تاتيزي قوسها پر كرده و پا كار گنبد ها را بوجود آورده اند ولي طاقهاي كنار مستقيما" از گوشه قوسها شروع شده اند. بطور كلي سقف اين بنا از يك گنبد بلند در وسط و چهار گنبد كوتاه و كوچك در گوشه ها و چهار طاق فرم ستونها هشت ضلعي و سر ستونها در زير پا كار قوسها بهصورت چهار ضلعي در آمده و بر روي هر ضلع آن يك قوس خورده است. در زير جبهه غربي اين مسجد آب انبار كوچك آن قرار دارد.
اين بنا در اصل و كلا" با آجر و ملات گچ بوجود آمده ولي بعدها تعميراي در آن ايجاد گرديده بويژه در سالهاي معاصر كه بدنه و ستونها را تا زير پا كار قوسها با گچ سفيد نموده و قسمت پائين بنا ستونها تا ارتفاع هشتاد سانتيمتر با موزائيك ازاره بندي كرده اند.
مسجد جامع ساوه
مسجد جامع ساوه بدون شك سند اصلي تاريخ، مذهب و فرهنگ شهر ساوه مي باشد كه در همه حال ديدگان نكته سنج، مورخين جغرافيا نويسان وسياحان را به خود جلب نموده است اين مسجد در خيابان سلمان ساوجي و درجنوب شهر ساوه واقع مي باشد .قديمي ترين بخش اين بنا شبستانها متعلق به دوره بيش از سلجوقي است اما در دوره سلجوقي و ايلخاني تغييرات عمده اي در ريخت معماري اين بنا صورت گرفته است. 
طرح اوليه مسجد جامع ساوه مشتمل است بر يك حياط مستطيل شكل كه گرداگرد حياط را شبستانهاي ستوندار گلي و خشتي فرا گرفته ، شبستانهاي مسجد داراي حجره هاي متعددي است كه سقف آن روي ستونهاي بزرگ چهار ضلعي كه ارتفاع آنها به حدود سه متر مي رسد استوار شده اند طاقهاي خشتي روس ستونهاي هلالي شكل بوده وخشتهاي به كار رفته براي ساخت اين طاقها از نظر اندازه غير معمول مي باشند قديمي ترين بخش مسجد همانا شبستانهاي خشتي و گلي آن مي باشند كه متعلق به دروه پيش از سلجوقي مي باشند اما در دوره سلجوقي و ايلخاني تغييرات عمده اي در ريخت معماري اين مسجد صورت گرفته كه عمده آن جايگزيني عنصر خشت به جاي آجر مي باشد همچنين در اين دوره از گچ به ميزان زياد جهت ايجاد تزئينات استفاده شده كه پيدا شدن يك محراب گچي زيبا و ارزشمند در ضلع شمالي مسجد و وجود تعدادي محراب گچي در قسمت جنوبي مسجد خوگواه سليقه و ذوق هنرمندان گچبر مي باشد.
در ضلع غربي مسجد ايوان بلند و بزرگي ديده ميشود كه طول و ارتفاع آن تقريبا" با هم برابر است. در تمام سطح ديوارها و در لابلاي بلند آجرهاي اين ايوان، زينتهاي گچي فراواني به چشم مي خورد كه مشتمل بر كلمه ا.. محمد، علي، گل و برگ و نقوش هندسي مي باشند در ضلع جنوبي مسجد، گنبد خانه بزرگ آن وجود دارد اين گنبد از نوع دو پوش جدا از يكديگر مي باشد كه پوش دوم با كاشيكاريهاي رنگارنگ تزئين يافته است درون گنبد خانه يك محراب گچبري شده وجود دارد كه نقشهاي برگ، و گل و بوته زينت يافته و در حاشيه آن آيات قرآن جمله بخشي از سوره جمعه ديده مي شود بيرون از محوطه مسجد در گوشه شمال شرقي مناره آجري ديده مي شود كه از دوره سلجوقي است اين مناره تا ارتفاع 4 متر و توپر ساخته شده اما از اين ارتفاع به بالا توخالي بوده و داراي يك راه پله پيچدار است كه انتهاي مناره ختم مي شود. ارتفاع اين مناره به 30/15 متر مي رسد.
مسجد اعظم چلسبان
مسجد اعظم چلسبان در روستاي چلسبان از منطقه خرقان واقع شده است. اين روستا در 76 كيلومتري شهر ساوه قرار دارد. بنظر مي رسد بر اساس سبك و سياق معماري مسجد چلسبان اين بنا به احتمال قريب به يقين در دوره صفويه ساخته شده باشد. بناي فوق در ميان بافت كوهپايه اي روستا و در ميان مركزي اين ده بنا شده است.
مسجد چلسبان بر اساس طرحي ساخته شده كه در آن حياط به عنوان واحد معماري مركزي بنا بوده كه واحدهاي معماري تابعه آن در سه طرف شمال ، جنوب و غرب اين حياط مركزي بنا گرديده اند. حرم يعني قسمت اصلي مسجد در طرف غرب حياط ساخته شده و متشكل از يك ايوان وفضاي داخلي مسجد بخش اجتماعات مي باشد اين فضاي داراي سه ورودي از جناحين آن است. طرح حرم ، بر اساس پلاني مستطيل شكل بنا شده و از داخل داراي صفه هايي ساده مي باشد.
ويژگي و شاخصه اصلي اين بنا طرحو نقشه قسمت اصلي مسجد يعني حرم آن مي باشد كه مسطيلي شكل بنا شده و در ضلع غربي حياط ساخته شده است.

آرامگاه ها ،امامزاده ها و زيارتگاه ها درشهرستان ساوه

بقعه امامزاده فضل بن سليمان آوه

بقعه امامزاده فضل بن سليمان در جنوب شرقي منطقه باستاني آوه شمالشرقي دهستان آوه و در بخش جعفر آباد واقع شده كه در 35 كيلومتري جنوب شرق شهرستان ساوه قرار دارد با توجه به ملات بندي و نوع قوسها گنبد و مصالح بكار رفته در اين بنا تعلق اين بنا به دروه سلجوقي محرز مي باشد. جبهه خارجي اين بقعه برج مدوري است كه در بالا با لبه هره چين و تراس وار پاكار گنبدي سبدي شكل را در بر مي گيرد.
پا كار اين گنبد همانند بدنه بقعه استوانه متمايل به مخروط مي باشد ولي طرز كار گنبد به صورت دور چين است كه هر چه بالاتر مي رود به داخل جمع و در انتها تقريبا" نوك تيز ميگردد. ورودي فعلي بنا در مست جنوب مي باشد در حاليكه به نظر مي رسد ورودي اصلي در سمت غرب بوده كه بواسطه انباشته شدن خاك در جلو در آن درگاه ورودي اصلي را مسدود نموده اند ايواني كه در سمت جنوب واقع و ورودي فعلي را در بر مي گيرد جديدتر مي باشد كه بنظر مي رسد در اواخر دوره قاجاريه به آن افزوده باشند.
بدنه داخلي بنا بر خلاف خارج كه مدور است داراي هشت ترك مي باشد كه در وسط هر ترك طاقنمايي بلند ديده مي شود فقط جبهه جنوبي يا ورودي داراي طاقنماي دو طبقه مي باشد كه طبقه پايين تر بلندتر و طبقه بالا كوتاهتر است.
قوسها يا اضلاع هشتگانه در بالا به قرنيزي كه از چند رديف آجر چين تشكيل شده ختم مي گردد. سپس پاكار گنبد با جمع شدن به داخل به صورت دورچين گنبدي سبدي شكل را در بر مي گيرد كه در اين راه از تير وچوب نيز استفاده شده است. اطراف اين بنا را به مرور زمان خاك فرا و براي ورود بداخل امامزاده بايد از چند پله پايين رفت مصالح به كار رفته در اين بنا شامل : آجر، تير، چوب، خاك و سنگ مي باشد.
بقعه امامزاده سيد هارون
بناي فوق در 12 كيلومتري بسمت راست جاده شوسه ساوه باقرآباد قم كه بين روستاهاي رضا آباد و طراز ناهيد در بخش حومه شرقي ساوه واقع شده است.
بقعه امامزاده سيد هارون از خوش فرم ترين و جالب ترين بناهاي دوره ايلخاني موجود در شهرستان ساوه مي باشد. فرم اصلي اين بنا به صورت يك برج 12 تركي هر مي شكلي است كه بعدها در اطراف آن تاسيسات ديگري بوجود آورده اند. نماي بيروني اين بنا از سه قسمت بدنه 12 تركي هرمي شكل گنبد هرمي شكل 12 تركي و گنبدي تخم مرغي شكل مي باشد. 
ارتفاع كلي اين بنا هفده و نيم متر از سطح زمين و قطر بدنه در سطح زمين ده متر مي باشد كه هر چه گنبد هرمي شكل با قر تيزي كه در حدود 5 سانتيمتر از بدنه اصلي بنا بيرونتر است و با سه رديف آجر و يك رديف كاشي فيروزه اي رنگ كار شده آغاز مي گردد در وسط هر ضلع گنبد محلي فرورفته گنبد تخم مرغي شكل آغاز مي گردد كه در وسط آن يم قبه قنديل و از فلزي ديده مي شود. .ورودي اصلي بنا در ضلع شرقي بوده كه در اواخر دوره قاجار در سال 1329 ه.ق. يك ايوان و چند اتاق جلوي آن بوجود آورده اند. 
پس از ورود از تنها مدخل بنا وارد حريم هشت تركي اي مي شويم كه در وسط هر ضلع آن طاقنمايي بر پا گشته كه در بالاي اضلاع هشت گانه هشت طاقنماي كوچك ديگر در هر ضلع جلوه مي نمايد در چهار ضلع اصلي بالا چهار روزن نورگير در وسط طاقنما ديده مي شود كه در داخل به خارج تنگ شده و بيرون آنها داراي پنجره هاي مشبك گچي است.
در ضلع جنوبي بدنه پائين محراب ساده اي قرار گرفته كه در سالهاي اخير با ايجاد دو درگاه در اضلاع شمالي و غربي دو مسجد كوچك نيز بوجود آورده اند همچنين در جبهه شرقي خارج حرم با ايجاد چند اتاق جديد و ديواركشي حياط مربع شكل جديدي نيز ايجاد نموده اند كه داراي دو مدخل در شمال و جنوب مي باشد. 
تزئينات اين بنا كلا" جديد و يا در سال 1329 ه.ق. و يا در دوره معاصر بوجود آمده اند تزئينات اين بنا شامل دو رديف كتيبه به خط نسخ كه با رنگ نيلي و بر روي زمينه گچي سفيد كار شده و در بالا و پائين اضلاع فوقاني داخلي حريم مي باشند و همچنين ديوار رنگاره هاي اطراف گنبد و داخل طاقنماها كه شامل ترنجها گلدانها گل و قنديل به رنگهاي قرمز و نيلي بر روي زمينه سفيد مي باشند. بناي فوق كلا" با آجر كارشده است.
بقعه امامزاده يونس هرق
بناي بقعه امامزاده يونس واقع است در يك كيلومتري جنوب غرب آبادي سرق كه يكي از روستاهاي قديمي و باستاني بخش نوبران بوده و در پنجاه كيلومتري جنوب غرب ساوه قرار دارد. 
بناي فوق فاقد سندي دال بر زمان بناي آن بوده ولي با توجه به فرم چهار گوش و طاقنماهاي آن شباهت زيادي با آثار اواخر قرن نهم و اوايل قرن دهم دارد. نماي بيروني اين بنا به شكل چهار گوش مربع بوده كه در دو جبهه شمالي و جنوبي آن طاقنماي بزرگي در وسط و دو طاقنماي كوچك كم عمق در كنارين آن دارد. لبه ديواره بنا با آجر هره كاري شده و به عرض تقريبي يك متر مي باشد كه دوباره پا كار گنبد را به شكل چهار گوش در آورده و لبه آن نيز هره بندي و در وسط آن گنبدي خفته قرار گرفته كه روي آن را با آجر فرش و بندكشي نموده اند در نوك آن قنديلي فلزي نيز ديده مي شود ورووي حرم امامزاده در سمت شرق قرار دارد كه در چندين سال پيش ايواني با سنگ در جلوي آن احداث نموده اند داخل حرم نيز به صورت چهار گوش و با پلاني مربع شكل بوده كه در هر جهت آن طاقنمايي بزرگ و دو طاقنماي كوچك نيز در طرفين آن ديده مي شود در ميان طاقنماي جنوبي محرابي ساده مشاهده مي گردد.
بدنه بنا در ارتفاع تقريبا" 5/3 متر و در بالاي طاقنماها با چهار شكنج و چهار فيلگوش هم جمع شده و پاگار گنبد را بوجود آورده اند در دو جبهه شمالي و جنوبي بدنه پاكار دو پنجره نورگير قرار دارد. تمام بدنه داخلي و ايوان جلوي مدخل با گچ سفيد و فاقد تزئينات است. در ميان حرم ضريح چوبي حكاكي شده اي وجود دارد كه فاقد تاريخ بوده ولي نوع نقش و نگار و كنده كاري روي قابها و بدنه آن قابل مقايسه با آثار اوايل دوره قاجار مي باشد در محل امامزاده سنگهاي مرمر زيادي مربوط به قبور قديمي وجود دارد كه بر روي يكي از آنها تاريخ 909 ه.ق. حك شده است. مصالح به كار رفته در اين بنا شامل آجر سنگ و گچ مي باشد .

 مجموعه بازار ساوه

مجموعه بازار ساوه در مركز بافت قديمي و مسكوني شهر و در مجاورت با يادمانهاي باستاني و بناهاي تاريخي اي چون ميدان مسجد ميدان انقلاب مسجد قرمز كوچه مسجد قرمز گنبد چهار سوق و بناي امامزاده سلطان سيد يحيي و سيد ابورضا قرار دارد.
بنظر مي رسد بناي بازار به دوره صفويه تعلق داشته و عصر شكوفايي آن نيز مصادف با زماني بوده كه ساوه از مرامز مهم توليد و تجارت بوده است. حد شمالي بازار به خيابان امام خميني و ضلع جنوبي آن به ميدان مسجد ميدان انقلاب ختم مي گردد اين بازار از يك راسته اصلي در جهت شمال – جنوب و دوازده گذر كوچه در اطراف آن تشكيل شده است مسير راسته اصلي بازار به صورت مستقيم نبوده بلكه در قسمت و همچنين در طرف جنوب اندكي به سوي شرق تمايل دارد. ميانگين طول بازار حدود 341 متر بوده و بلندترين ساختمان وابسته به بازار سراي نبي ( نبي زاده ) است كه حدود 11 متر ارتفاع دارد.
در حالت اوليه كف بازار بحالت طبيعي بوده يعني بدون سنگ و يا آجر فرش اما از دوره پهلوي به بعد ازاسفالته موزائيك و در بعضي نقاط از بتون براي پوشش و هموار كردن آن استفاده كرده اند. واحدهاي معماري وابسته به بازار همچون گذر مسيح سراي نبي ( نبي زاده) و گذر مسجد از منظر گاهنگاري به يك دوره مشترك تعلق ندارند به نظر مي رسد حد بازار در قسمت شمال يعني از گذر كاظمين ( كوچه شهر باني) و گذر مسيح تاتقاطع خيابان امام خميني از محدثات دروه پهلوي بوده وراسته اصلي بازار در نقطه ياد شده فاقد سقف است.
مجموعه بازار نور طبيعي خود را از گذرهاي پيرامون و همچنين از روزنه هاي موجود در سقف مي گيرد كه به شيوه تاق و تويزه ونيز گنبد ساخته شده اند.از دربهاي چوبي دو و يا چند لنگه و از حجره ها و دكانهاي بازار تعداد اندكي باقي مانده است. ويژگيهاي ساختاري و تاريخي بازار ساوه از سه منظر قابل توجه و بررسي است. 
مركز كسب و كار و بازرگاني محله مسكوني و رخسارها وچهرهاي اجتماعي حضور و برگزاري جلسات مختلف مذهبي بر اين اساس در آن واحدهاي گوناگون معماري با كاربريهاي مختلف نيز شكل گرفته اند . بطوريكه ساختمانهاي بهداشتي مذهبي و آبرساني نظير اب انبار، حمام ، مسجد و تكيه به عنوان عضوهاي مهم تشكيل دهند بافت شهر در زندگي مردم دخيل و نقش اساسي داشته اند.
در سالهاي اخير به واسطه جهش بي سابقه تراز تجاري بازرگاين بازار بسيار عمومي و تريخي ونيز بسياري از خانه هاي قديمي در گذرها به پاساژ انبار و مغازه تبديل شده اند.

بندهاو پلهاي تاريخي درشهرستان ساوه

بند يا سد شاه عباس ساوه

در 25 كيلومتري ساوه سدي وجود دارد كه در منطقه ساوه به نام بند شاه عباس معروف بوده و جاده ان از طريق راه شوسه يكي از روستاهاي جنوبي ساوه به نام پل آباد ميسر مي گردد.
در جنوب منطقه ساوه رودخانه اي از غرب به شرق جريان دارد كه در محل قره چاي معروف مي باشد. در مسير اين رودخانه و در وسط تنگه اي به نام ماهي يره در گوههاي جنوب ساوه سدي بنام سده شاه عباس بنا نموده اند.
بناي اين بند ازآثار قرن هفتم هجري مي باشد كه بوسيله خواجه شمس الدين صاحب ديوان ساخته شده و در اوائل دوره صفويه و احتمالا" در زمانشاه عباس اول آن ا مرمت نموده اند. در وسط جبهه داخلي ( سمت جنوب) اين سد برج مخروطي شكلي ديده مي شود كه در وسط آن از بالا به پائين سوراخهائي با فواصل معين تعبيه شده كه به منظور اندازه گيري مقدار آب پشت سد و كنترل آن بوده است.
در قسمت فوقاني و روي سده چاهي ديده مي شود كه دور آنرا با آجر ساخته و با يك سري پله هاي مارپيچي به انتهاي چاه راه مي يابد اين محل به منظور كنترل و كم و زياد كردن آب خروجي سد بوده است.
در شمال غربي خارجي اين سد راهي بهمنظور صعود به بالاي سد وجود دارد كه به طور مارپيچ بوجود آمده و لبه پرتگاه آنرا با ديواره اي بشكل جان پناه بالا آورده اند در انتهاي اين راه در بالاي سد اتاقهايي ديده مي شود. بعدها را شيب داري در جنوب شرقي اين سد ايجاد نموده اند كه با تلاقي با راه شمال غربي مسير صعود به بالاي سد مسير ي را براي عبور از روي رودخانه و بالاي سد بوجود آمده كه اهالي چه بصورت پياده و چه سواره از آن مي توانستند عبور كنند. بنياد اين سد با سنگهاي رودخانه و ملات بسيار سختي مانند ساروج بوده كه بعدها صطح فوقاني آن را با آجر مرمت نموده اند.

حمام ها و آب انبارها درشهرستان ساوه

حمام كلبعليخان خلج  ويدر

حمام كلبعليخان خلج ويدر است در غرب آبادي ويدر از بخش خرقان كه در 65 كيلوكتري شمال غرب ساوه قرار دارد. اين حمام سنگ نبشته و يا تاريخ دقيق بوده ولي با توجه به گفته اهالي و اعقاب باني بايد آنرا از ساخته هاي دوره زنديه دانست.
ورودي اين حمام در جبهه جنوب شرقي قرار گرفته و با هفت پله به داخل سر بينه درخت كن حمام راه مي يابد به طور كلي حمام فوق سواي ورودي آن از چهار بخش اصلي شكل گرفته است. رخت كن سربيته گرمخانه عمومي گرمخانه خصوصي و خزانه.
سربينه حمام چهار گوش و با پلاني مربع شكل است كه در وسط آن حوضي قرار دارد در دو جبهه شرقي و غربي دو سكو براي رخت كن تعبيه شده كه نسبت به كف حمام نيم متر ارتفاع دارد در هر گوشه سربينه از لبه سكوها چهار ستون شكلي هشت ضلعي و هرمي شكل قرار گرفته كه از ديوارها يك متر فاصله دارند ديوارهاي بدنه سربينه چهار طاق و در چهار جهت اصلي و چهار گنبد كوچك در گوشه ها و يك گنبد بزرگ در وسط اين سربينه را پوشانده است.
در وسط ضلع شمالي در گاهي است كه به راهرويي دراز و شرقي غربي راه مي يابد اين راهرو به توالت حمام ختم مي گردد. گرمخانه عمومي نيز همانند سربينه چهار گوش و با پلاني مربع شكل بوده كه در چهار گوشه آن و به فاصله يك متر از ديوار چهار ستون مخروطي شكل مارپيچي وجود دارد سقف اين قسمت نيز همانند سربينه كار شده است. در گوشه غربي گرمخانه دو راهروي سر پوشيده وجود دارد كه راهروي جنوب غربي وارد نظافتخانه شده و راهروي شمال غربي به داخل گرمخانه خصوصي راه مي يابد. در وسط ديوار شمالي گرمخانه عمومي راه پله ورودي خزانه قرار دارد كه داراي دو پله و يك لبه سنگي است. خزانه به شكل چهار گوش و با پلاني مسطيل شكل بوده كه طول آن شرقي غربي و در چهار جهت آن چهار طاق و در وسط يك گنبد خفته آن را پوشانده است. در جبهه شمال غربي خزانه را پله ورودي از گرمخانه خصوصي تعبيه شده است. گرمخانه خصوصي كوچك و با پلاني هشت ضلعي كار شده كه گنبدي خفته آنرا پوشانده است. آتشخانه اين حمام در جبهه شمال قرار گرفته كه از خارج حمام به اين محل راه مي يابد.
تزئينات عمده اين حمام شامل ستونهاي سنگي منقوش وحجاري شده موجود در سربينه و گرمخانه عمومي مي باشد كه شامل نقوش گلدان ،گل و بوته، پرنده درخت سرو و شيارهاي هلالي است ضمنا" كف و ديواره سكوها ، اطراف حوض سربينه و كف راهروها با سنگهاي صيقل خورده است.

كاروانسراي تاريخي خشكه رود

كاروانسراي خشكه رود در حدود 55 كيلومتري ساوه و در بخش خرقان واقع شده است. نزديكترين آبادي امروزه بدين كاروانسراي روستاي خشكه رود مي باشد كه در حدود 7 كيلومتري آن واقع شده است.
بناي فوق فاقد سنگ نبشته و يا سندي دال بر زمان ساختش مي باشد. ولي فرم بنا و طرز كار آن به خصوص طاقنماي جناقي اين ساختمان مربوط به دوره صفويه مي باشد. اين كاروانسرا بنايي چهار گوشي است كه تنها دروازه ورودي آن درسمت شرق واقع شده و در جلوي آن يك خان وسيع و بلند وجود دارد در دو پهلوي خان دو سكو و در گوشه شمال غربي و جنوب غربي آن دو نيمه در گاه ديده مي شود. در هر جبهه خارجي جلوي خان 10 حجره وجود دارد كهچهار حجره از انتهاي جبهه شمالي و يك حجره از انتهاي جبهه جنوبي خراب شده است. 
پس از گذشتن از درب ورودي بزرگ وارد يك دالان دراز شرقي غربي مي شويم. در دو پهلوي شمالي و جنوبي اين دالان دو سكو و چهار درگاه كه دو بدو قرينه و مقابل هم مي باشند و همچنين دوراه پله جهت صعود به پشت بام وجود دارد.
پس از دالان به حياط كارونسرا داخل مي شويم فرم اين حياط چهار گوش مستطيل شكل است كه طول آن شمالي جنوبي د و عرض آن شرقي غربي است ودر وسط جهات چهار گانه آن چهار قوس وجود دارد كه قوس شرقي آن سر در ورودي حياط و سه قوس ديگر را ايوانهاي بزرگ تشكيل مي دهند در هر طرف ايوانهاي بزرگ و دالان ورودي پنج ايوان كوچك و دالاني جهت ورود به اصطبلها و اطاقي كوچك و بدون ايوان در گوشه ها وجود داردو در عقب كليه ايوانهاي بزرگ و كوچك اتاقهايي جهت استراحت مسافرين تعبيه شده است . 
در پشت اتاقهاي كاروانسرا هشت اصطبل وجود دارد كه از داخل حياط پشت مدخل آنها باز مي شود در ديوار خارجي اين طويله ها حجره هايي نيز جهت استراحت ساربانان طراحي شده است. سقف اصطبلها بوسيله طاقها و گنبدهاي خفته پوشيده شده است. در ديوار كليه اتاقها طاقچه و اجاق مشاهده مي گردد. روي پشت بامها و كف ايوانها و اتاقها با آجر و اطراف كاروانسرا در جلوي ايوانها به پهناي دومتر سنگ فرش شده و ديوار اتاقها داراي اندود گچ مي باشد .آب اين كاروانسرا از طريق يك چاه در مركز حياط تامين مي گشته است تزئينات اين بنا شامل نما كاري آجري سينه جنوبي جلوي خان مي باشد كه در سطحي گود كلمات يا علي مدد ديده مي شود. همچنين نيمه طاق روي اين خان بامقرنس كاري گچي و آجري تزئين گرديده است. مصالح به كار رفته در اين بنا شامل آجر ، سنگ و گچ مي باشد.