مسجد جامع زنجان يا مسجد سيد
مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سيد در قرن سيزدهم هجري قمري (سال 1242) در دوره قاجاريه توسط يکي از پسران فتحعلي شاه قاجار به نام عبدالله ميرزا دارا ساخته شد. اين مسجد كه در قلب بافت قديمي شهر و در مکان مناسبي از نظر دسترسي قرار گرفته است، از سمت باختر با بازار قيصريه، از سمت خاور با كوچه مسجد سيد و از سوي شمال با خيابان امام خميني و سبزه ميدان درارتباط است. اين مسجد در دوره زندگاني باني آن به نام هاي مسجد دارا، مسجد سيد، مسجد سلطاني و مسجد جمعه نيز خوانده مي شده است.
اين مجموعه تاريخي كه در شمار بزرگ ترين و زيباترين مساجد و مدارس ديني زنجان است، يكي از بناهاي ارزشمند ساخته شده بر اساس طرح مساجد چهار ايواني مي باشد. ايوان هاي چهارگانه اي كه در چهار ضلع مسجد به شکل قرينه قرار گرفته اند، بيش تر از هر چيزي در صحن مسجد، خودنمايي مي كند. صحن اين مسجد مانند ساير مساجد چهار ايواني، به شكل مربع مستطيل است و 48 متر طول و 36 متر عرض دارد.
در گذشته وسط صحن مسجد يک واحد حوضي بوده که گرداگرد آن را به استثناي جلوي حجرات و شبستان‌ها، باغچه‌هاي پرگل و گياه پوشانده بود كه بعدها به دلايل نامعقولي از بين رفته است. در ايوان هاي خاوري و باختري 16 حجره به طور قرينه و در جبهه شمالي نيز 6 واحد حجره جهت طلاب علوم ديني قرار ساخته شده است. در سطوح ايوان هاي شمالي و جنوبي تزييناتي مانند خط بنايي، کاشي معقلي و نگاره هاي گياهي با تکنيک کاشي هفت رنگ، به سبک هنري دوره قاجار و بيش تر با استفاده از رنگ هاي سياه و زرد به چشم مي خورد.
شبستان گنبد دار فضايي به عرض 90/7 متر و طول 50/8 متراست که بدون واسطه در پشت ايوان جنوبي قرار گرفته و از جهت باختري و خاوري با شبستان هاي طرفين و از طرف شمالي با ايوان جنوبي در ارتباط است. بر فراز اين شبستان، گنبد عظيمي بر جرزهاي سنگين به ضخامت 30/2 متر استوار گرديده است. گنبد اين مسجد كه از نوع دو جداره بوده و با كاشي هاي فيروزه اي پوشانده شده، از گنبدهايي است که بدون گوشواره و ترنبه بر روي جرزهاي چهارگانه ضخيم نشسته است. سوره مباركه الدهر با خط ثلث بر روي اين گنبد نقش بسته و بر زيبايي آن افزوده است. در نوک بناي گنبد، علامتي از برنز به شكل گوي وجود دارد.
