نگاهي کوتاه به شهرستان خرم دره

خرم دره کوچک ترين شهرستان استان زنجان است که درون شهرستان ابهر در خاور استان واقع شده است. اين شهرستان از طبيعت بسيار زيبايي برخوردار بوده و به برکت وجود ابهررود همواره در طول حيات خود از مناطق ديدني و سرسبز استان زنجان بوده است. سفرنامه نويساني که از اين منطقه ديدار كرده اند، در سفرنامه هاي خود از آن با عناوين هاي "نيکو"، "خرم"، "سرسبز" و "دهکده آباد" ياد کرده اند. روايات متعدد مورخين و جغرافي دانان از اين منطقه، پيشينه آباداني و حيات منطقه را يادآوري مي کند. كشتزارها و باغ هاي ميوه كه با دستان پرتوان اهالي شهر و روستاهاي خرم دره ايجاد شده، اين منطقه را به ناحيه اي خوش آب و هوا و ديدني تبديل کرده است. بيش تر خيابان هاي خرم دره به دليل انبوهي درختان، در سايه هستند و در فصول چهارگانه به تابلوهاي زيباي طبيعي تبديل مي شوند كه تحسين هر بيننده اي را بر مي انگيزند. شهرستان خرم دره کوچک ترين شهرستان استان زنجان بوده و از طبيعت زيبا و منحصر به فردي برخوردار است ولي به واسطه تاريخ يکنواخت خود، کمي مساحت و دهکده بودن در روزگار گذشته اثر تاريخي جالب توجهي وجود ندارد ولي خيابان بندي هاي منظم، طراوت آب و هوايي، دسترسي به خدمات و بازرگاني مطلوب و نزديکي به بناهاي تاريخي شهرستان ابهر، سبب شده که اين منطقه بستر مناسبي براي اسکان مسافران منطقه سلطانيه و ابهر بوده و از قابليت‌هاي خوبي در زمينه جذب جهانگردان برخوردار باشد. 

صنايع و معادن
از آغاز دهه چهل، با استقرار كارخانجات مواد غذايي مينو در حوزه نفوذي شهر خرم دره و به كارگيري حدود دو هزار نفر كارگر و كاركنان شاغل در اين كارخانجات رونق و رشد خرم دره افزايش يافته و با توسعه بخش صنعت مواد غذايي و خدمات، چهره روستايي اين منطقه به چهره صنعتي - خدماتي شهري تبديل شده است. در پي رونق کشاورزي شرکت هاي بزرگ و کوچک نيز فعال شده و اسباب رونق خدمات صنعتي و بازرگاني اين منطقه را فراهم كرده اند. دامداري در کنار کشاورزي از مشاغل مهم مردم منطقه است و پرورش انواع دام به صورت سنتي و صنعتي و پرورش طيور در مرغداري هاي بزرگ و کوچک در منطقه رايج است. صنايع دستي شهرستان خرم دره را بافته هاي داري شامل قالي بافي، گليم بافي و جاجيم بافي که بيش تر توسط زنان و دختران و در روستاهاي اطراف بافته مي شوند، تشکيل مي دهد 

کشاورزي و دام داري 
اقتصاد شهر خرم دره بر پايه كشاورزي، دامداري و خدمات استوار است. کشاورزي در شهرستان خرم دره به دليل استعداد فراوان از نظر آب هاي زير زميني و خاک هاي حاصلخيز رواج بسيار يافته و شغل اصلي مردم اين ناحيه شده است. نوع كشت در اين شهرستان آبي و ديمي و محصولات عمده آن گندم، جو، تره بار، انگور، لوبيا، بنشن، زردآلو، سيب و بادام است. شهرستان خرم دره قبل از ايجاد راه ‌آهن و جاده ترانزيتي و در كل تبديل به يك شهر، دهكده خرم، آباد و پر رونقي در 6 كيلومتري شهر ابهر بود و در امر كشاورزي و زراعت فعاليت داشت، هم‌چنين براي مسافريني كه از جاده ابريشم مي گذشتند، محل استراحت و تجديد نيرو محسوب مي شد. 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
نام خرم دره برگرفته از موقعيت طبيعي اين منطقه است و چون خرم دره روستاي خوش آب و هوا و خرمي واقع شده بود، به اين نام معروف شده است. چنان که از آثار و نوشته هاي مورخين، جغرافي دانان و سفرنامه نويسان برمي آيد، منطقه خرم دره به واسطه وجود ابهر رود در طول حيات خود همواره منطقه اي آباد و سرسبز بوده است. به نوشته حمداله مستوفي كه در قرن هشتم قمري مدتي متصدي مالياتي ابهر و زنجان بوده، ابهر داراي بيست و پنج روستا بوده و كل درآمد ساليانه ماليات آن به 14.000 دينار مي ‌رسيده است. يكي از آن بيست و پنج روستا قطعاً خرم دره بوده است. در سفرنامه سيف ‌الدوله (دوران قاجار) درباره خرم دره آمده شده است "خرم دره ده با صفاي معتبري است. باغات و زراعت زياد دارند. آبش بسيار، در كنار رودخانه‌اي واقع است. حمام و مسجد خوبي دارد. مردمش ترک زبان هستند و بعضي باراندازها به جهت كاروانسرا ساخته‌اند." در زمان ناصرالدين شاه مادام ديولافوا فرانسوي كه از خرم دره ديدن كرده در سفرنامه خود نوشته است: " در دو منزلي سلطانيه، دهكده قشنگ و باصفايي است كه موسوم است به خرم دره. الحق نام شايسته‌اي است كه به حقيقت نزديک است. از تبريز تا اين جا دهكده‌اي كه اين طور آباد و خرم باشد نديده بودم." مهم ترين علت وجودي شهر خرم دره جريان ابهر رود در طول شهر است که دليل اصلي وجود باغ ها و زمين هاي کشاورزي و چهره سبز و خرم اين منطقه به حساب مي آيد. روستاي خرم دره در گذشته شامل محله‌هاي لشگري، چاله محله و محله حصاري بوده و پس از آن محله‌هاي نوكر زک (قنات نو)، حاج ملاعلي، ناوک و گونه ‌زار، سلطان آباد، تازه كند و شهرک قدس به آن اضافه شده است و به اين ترتيب شهر در مقاطع مختلف تاريخي توسعه يافته است. همچنين بارندگي مناسب و عبور ابهررود از ميان آن، سبزي و طراوت خاصي به خرم دره بخشيده که باعث شده است سفرنامه نويسان و جغرافي دانان از آن با عنوان باغ شهر نيز ياد کنند. 

مشخصات جغرافيايي
شهرستان خرم دره با مرکزيت شهر خرم دره يكي از شهرستان هاي استان زنجان است كه در خاور استان زنجان قرار گرفته است. اين شهرستان از نظر جغرافيايي در 48 درجه و 55 دقيقه تا 49 درجه و 17 دقيقه درازاي خاوري و 36 درجه و 10 دقيقه تا 36 درجه و 25 دقيقه پهناي شمالي واقع شده و مرکز آن نيز در موقعيت 49 درجه و 11 دقيقه درازاي خاوري و 36 درجه و 12 دقيقه پهناي شمالي در جلگه‌ اي ميان دو رشته كوه قرار گرفته و ارتفاع متوسط آن از سطح دريا 1570 متر است. شهر خرم دره در كرانه ابهر رود واقع شده و شاخه اي از اين رود از ميان شهر عبور مي کند. اين شاخه در آباداني باغ ها و مزارع سرسبز اين منطقه نقش اساسي دارد. اين شهرستان كه به شکل قطره اي در دل شهرستان ابهر قرار گرفته است، از شمال به استان قزوين و از جنوب، خاور و باختر به شهرستان ابهر محدود مي شود. خرم دره تا چندي پيش از لحاظ تقسيمات سياسي يكي از شهرهاي شهرستان ابهر بود كه محدوده اطراف شهر و روستاهاي گرداگرد آن را شامل مي شده است ولي در تقسيمات کشوري سال 1377 با عنوان يک شهرستان مستقل به مرکزيت شهر خرم دره شناخته شد. بر اساس آخرين آمار جمعيتي سال 1375 جمعيت اين شهرستان 51،681 نفر برآورد شده که 39.094 نفر از اين جمعيت در شهر خرم دره ساکن بوده اند. شهرستان خرم دره از لحاظ وسعت كوچک ترين شهرستان استان بوده و به لحاظ تراكم نسبى جمعيت در سطح استان رتبه اول را دارا است. همچنين اين شهرستان با 6/75 درصد بالاترين ميزان شهرنشينى در استان زنجان را دارا مي باشد. شهرستان خرم دره بر اساس تقسيمات کشوري آبان ماه 1381، از يک بخش مرکزي، 2 دهستان به نام هاي الوند و خرم دره و يک شهر به نام خرم دره تشکيل شده است.

کوه ها، غارها، دشت ها، جلگه ها 

شهرستان خرم دره 2 رشته کوه اصلي در شمال و جنوب خود دارد و بلندترين نقاط آن در رشته كوه هاي شمالي شهرستان، كوه سندان داغ با ارتفاع بيش از 2975 متر و در رشته كوه هاي جنوبي، کوه بوتالي با ارتفاع 2623 متر از سطح دريا است. امتداد شيب عمومي منطقه از ارتفاعات شمالي به طرف جنوب و از ارتفاعات جنوبي به طرف شمال است و ابهررود که از داخل مرکز شهرستان عبور مي کند، خط القعر اين ارتفاعات است. ديگر کوه هاي اين شهرستان عبارتند از: بلاغ، الوند داغ، اوچ قاشق، براشداش، خراسانلو، داش بلاغ، درويش پيري، دليک قايا، دوزلاخ و سنگر.

آبها

شهرستان خرم دره به علت بارندگي‌هاي مناسب از آب هاي سطحي و زيرزميني کافي برخوردار بوده و بر همين اساس کشاورزي منطقه نيز از رونق خوبي برخوردار است. شاخه اي از ابهر رود که از ميان شهر خرم دره (مرکز شهرستان) عبور مي کند، نقش اساسي در حيات شهر خرم دره ايفا مي کند.ابهر رود مهم ترين رودخانه شهرستان خرم دره است که شاخه‌‌اي از رودخانه شور فشاپويه بوده و در شهرستان‌هاي ابهر، خرم دره، تاكستان، قزوين، كرج، تهران و قم جريان دارد.