نگاهي کوتاه به شهرستان سنندج

باغ امانيه 
از ديگر باغ هاي دامنه آبيدر ، باغ « امانيه » است كه به وسيله « امان الله خان اردلان » ايجاد شد . هر چند شكل و فرم اين باغ ها با تغييرات فراوان مواجه بوده ،‌اما هنوز به نام هاي قديمي شناخته مي شوند .

چهار باغ خسرو آباد 
يكي از چهار باغ هاي معروف منطقه غرب كشور كه شايد بتوان آن را پس از چهار باغ اصفهان قرار داد ،‌ چهارباغ خسرو آباد سنندج است كه احتمالا در زمان كريم خان زند و خسروخان اول اردلان ايجاد شده بود . اين چهار باغ در مقابل عمارت باشكوه خسروآباد ، در حد فاصل خيابان هاي كشاورز و بلوار شبلي و خيابان اردلان واقع بود . اين باغ كه دقيقا به وسيله چهار خيابان به چهار قسمت تقسيم شده بود ، تا حدود سال 1345 نيز موجود بود ، اما شهر سازي جديد موجب شد تا به جاي آن خانه هايي كه اكنون پيرامون عمارت اين وجود دارند ، احداث شوند . جز درختان پيرامون عمارت و جوي آب مركزي ، ديگر عناصر چهارباغ از بين رفته و بسياري از درختان و حوضچه ها نابود شده اند . توضيح مفصل در مورد اين چهار باغ در كتب تحفه ناصري ، حديقه ناصري و تاريخ مستوره آمده است .از ديگر چهار باغ هاي قديمي بايد از چهار باغ گروس در جنوب بيجار نام برد كه اعتماد السلطنه در « مرآت البلدان » توصيف جامعي از آن ارايه و احداث آن را به سال 1104 ه.ق نسبت داده است . چهارباغ سنندج نيز از چهار باغ هاي نابودشده است به نظر مي ردس كه محله قديمي چهار باغ سنندج ، در قديم جايگاه اين چهار باغ بود . در تاريخ اردلان به اين چهار باغ اشاره شده است 

موزه سنندج 
موزه‌ سنندج‌ در قسمت‌ بيروني‌ يكي‌ از بناهاي‌ دوره‌ قاجاريه‌ داير شده‌ است‌. اين‌ بنا به‌ منزل‌ «سالار سعيد» معروف‌ است‌ و مقارن‌ با سلطنت‌ ناصرالدين‌شاه‌ قاجار در حدود 150 سال‌ پيش‌ توسط‌ يكي‌ از علماي‌ بنام‌ اهل‌ سنت‌ «ملا لطف‌الله‌ شيخ‌الاسلام‌» قاضي‌ القضاة‌ منطقه‌ كردستان‌، در دو قسمت‌ حياط‌ و ساختمان‌ بيروني‌ و حياط‌ و ساختمان‌ اندروني‌ بنا شد. عمارت‌ بيروني‌ شامل‌ يك‌ حياط‌ بزرگ‌ و ساختمان‌ دو طبقه‌ با تالار تشريفات‌ مزين‌ و همچنين‌ زيرزمين‌ و حوض‌ خانه‌ زيبا و انبار است‌ كه‌ قبلاً در تملك‌ «عبدالمجيد خان‌ سنندجي‌» (سالار سعيد) بود. اين‌ بنا در سال‌ 1354 شمسي‌ به‌ موزه‌ تبديل‌ شد موزه‌ سنندج‌ از دو بخش‌ مجزا تشكيل‌ شده‌ است‌:

بخش‌ تاريخ‌ و باستان‌شناسي‌
اين‌ بخش‌ در طبقات‌ اول‌ و دوم‌ قرار دارد؛ طبقه‌ اول‌ كه‌ شامل‌ تالار شاه‌نشين‌ با گچ‌بري‌هاي‌ زيبا و اروسي‌ هفت‌ لنگه‌ و آيينه‌كاري‌ هنرمندانه‌ و با شكوه‌ است و اتاق‌هاي‌ كنار آن‌، به‌ نمايش‌ آثار تاريخي‌ ايران‌ از پيش‌ از تاريخ‌ تا اواخر دوره‌ ساساني‌ اختصاص‌ دارد. اين‌ آثار شامل‌ آثار 3000 سال‌ پيش‌، دوره‌ ماد و ماننايي‌ و دوران‌ تاريخي‌ قبل‌ از اسلام‌ است‌.
شاخص‌ترين‌ آثار اين‌ بخش‌، اشياي‌ مربوط‌ به‌ نقاط‌ مختلف‌ استان‌ و به‌ ويژه‌ آثار سفالي‌، مفرغي‌، عاج‌ و استخوان‌هاي‌ يافته‌ شده‌ از «تپه‌ زيويه‌» و «غار كرفتو» است‌ كه‌ در سال‌هاي‌ اخير در حفاري‌هاي‌ علمي‌ به‌ دست‌ آمده‌ است‌. ساير آثاري‌ كه‌ در اين‌ بخش‌ به‌ نمايش‌ درآمده‌ است‌، دربرگيرندة‌ آثاري‌ از دوره‌هاي‌ اشكاني‌ و ساساني‌ و هزاره‌ اول‌ قبل‌ از ميلاد است‌. اين‌ اشيا از سفالينه‌ و آبگينه‌ و همچنين‌ سكه‌هاي‌ مختلف‌ دوران‌ تاريخي‌ تشكيل‌ شده‌ است‌. طبقه‌ دوم‌ كه‌ شامل‌ اتاق‌هاي‌ بزرگ‌ و ايوان‌ مزين‌ عمارت‌ است‌، به‌ آثار دوره‌هاي‌ مختلف‌ اسلامي‌ از اوايل‌ اسلام‌ تا دوره‌ قاجاريه‌ اختصاص‌ يافته‌ است‌. زيباترين‌ آثار اين‌ بخش‌ سفالينه‌هاي‌ مختلف‌ از قرون‌ 6 و 7 اسلامي‌ است‌ كه‌ از نقاط‌ مختلف‌ ايران‌ مثل‌ كردستان‌، ري‌ و نيشابور و...كشف‌ شده‌اند. در اين‌ بخش‌ علاوه‌ بر سفالينه‌ها، آثار ديگري‌ مانند اشياي‌ مفرغي‌، مس‌ و نقره‌ و همچنين‌ سكه‌ها و مهره‌هاي‌ دوره‌ اسلامي‌ در معرض‌ ديد قرار دارد

موزه تاريخ طبيعي
اين موزه در خيابان فلسطين سنندج واقع شده و وابسته به سازمان آموزش و پرورش استان كردستان است .موزه در برگيرنده پيكره جانوران گوناگون منطقه كردستان است كه به صورت علمي تاكسيدرمي شده و در ويترين هاي مخصوص به نمايش در آمده اند.

پل شيخ سنندج
پل شيخ از بناهاي منسوب به دوران زنديه است كه توسط خسروخان اول، در حدد 235 سال قبل ساخته شده است. به روايتي ديگر، پل شيخ قبل از اين تاريخ وجود داشته و توسط نامبرده بازسازي شده است. اين پل در حدود 5 كيلومتري شمال سنندج و در مسير ارتباطي سنندج به طرف بيجار و زنجان، بر روي رودخانه قشلاق ساخته شده است. پل شيخ داراي 55 متر طول و 20/5 متر عرض است و بيش ترين ارتفاع آن از كف رودخانه 8 متر است. عرض دهانه هاي اين پل از 40/2 متر تا 50/7 متر متغير است. پل داراي 5 دهانه است كه بر روي 4 پايه چهارمتري قرار دارد. سطح پل داراي شيب ملايمي به طرف شمال است و امروزه با يك جاده خاكي كه از آن مي گذرد، رابطه روستاهاي اطراف را با سنندج برقرار مي سازد.

حمام عمارت وكيل 
در مجموعه عمارت «وكيل الملك » و متصل به پارك سپيدار ،‌ حمامي قديمي قرار دارد كه احتمالا فقط مورد استفاده افراد خانواده وكيل بود . اين حمام داراي فضاهايي است كه درتمام حمام هاي منطقه ديده مي شود به نظر مي رسد اين حمام هم زمان با احداث مجموعه عمارت وكيل كه به دوره زنديه باز مي گردد، ساخته شده باشد . استفاده از آهك بري در سطح وسيع بر ديوارها و در فضاهاي گرم و سرد حمام به چشم مي خورد و نقش هاي به كار رفته براي تزيين حمام شامل اشكال هندسي ، گياهي و حيواني است كه از نقش طاووس بيشتر استفاده شده است .

حمام عمارت ملالطف الله شيخ الاسلام 
در مجموعه عمارت (ملا لطف الله شيخ الاسلام سنندجي ) كه هم اكنون اداره كل ميراث فرهنگي استان كردستان از آن بهره مي گيرد ، حمامي قديمي وجود دارد كه در بخش اندروني و در ضلع غربي طبقه زيرزمين عمارت قرار گرفته است . اين حمام داراي تزيينات آهك بري و كاشي كاري يك رنگ است و طرح هاي هندسي – اسليمي و حيواني از مهم ترين نقوش آن به شمار مي آيد . اين حمام داراي ورودي ، حمام سرد ،‌ حمام گرم ، تون ، خزينه و خلوتي است و در كف سازي آن از سنگ مرمر استفاده شده است . اين بنا هم زمان با كل مجموعه عمارت در دوره قاجار ساخته شده .

حمام عمارت آصف 
در داخل مجموعه عمارت (آصف وزيري ) حمام كوچكي وجود دارد كه يكي از زيبا ترين حمام هاي غرب كشور است . اين بنا به سبك معماري اصفهاني و مانند ساير حمام هاي استان اما در مقياس كوچك تر ساخته شده و داراي ورودي ،‌محل انتظار ، حمام سرد ، رخت كن ، ميان در ،‌ حمام گرم ، خزينه خلوتي ، تون ، سرويس بهداشتي و فضاي اضافي براي منبع آب است . اين بنا داراي شش ستون سنگي با تزيينات طنابي است و از تزيينات آهك بري پركار ،‌كاشي هاي خشتي آبي رنگ ، حجاري روي سرستون ها و ستون هاي سنگي برخوردار است . تزيينات طنابي ستون ها و سرستون هاي اين حمام ، از ويژگي منحصر به فرد آن است . اين حمام فقط مورد استفاده اختصاصي خانواده آصف بود . 

حمام عبدالخالق 
اين حمام در ضلع شرقي راسته بازار سنندج قرار دارد . تاريخ ساخت آن دقيقا مشخص نيست و احتمالا به دوره قاجاريه تعلق دارد . حمام داراي فضاهاي مختلفي است كه در بيشتر حمام هاي استان نيز ديده مي شود . آب لازم براي اين حمام از آب جاري قنات هاي شهر تامين مي شود . ارتفاع سقف اين حمام نسبتا بلند است و ستون هاي چهارگوش سنگي ، آب نما، حجره ها، رخت كن ،‌ گرم خانه ،‌ خلوتي ها ،‌ سرويس و خزينه آن تابع اسلوب حمام سازي ايراني در دوره صفوي است . تزيينات معماري اين بنا مشخص نيست ، زيرا سطح ديوار آن با سيمان و كاشي جديد اندود شده است ، ولي گفته مي شود اين حمام داراي تزيينات آهك بري كه در شهر سنندج بسيار رواج داشت ، بود . اين بنا با حمام (وكيل الملك )‌ در شهر سنندج قابل مقايسه است و اكنون در تملك ميراث فرهنگي استان كردستان قرار دارد . 

حمام صلاحي 
در ضلع شرقي خيابان فردوسي و مجاور بازار قديمي سنندج ، در زير مغازه هاي پيرامون ، حمامي قرار دارد كه به گرمابه ممتاز (صلاحي ) مشهور است . اين حمام در سطح پايين تري از حمام هاي قديمي شهر سنندج قرار دارد . اين امر احتمالا براي بهره گيري بهتر از قنات هاي قديمي شهر بوده است . حمام داراي بخش هاي مختلف شامل سردر ورودي ،‌هشتي ، حمام سرد خلوتي ،‌گرم خانه ، خزينه و ... است . ويژگي انحصاري بنا ، قرار گيري در سطح پايين و نوع قوس هاي معماري و نيز چهار فضاي گنبد دار است كه هر يك عملكرد خاصي داشته اند . به نظر مي رسد هم زمان با ساخت بازار و قلعه سنندج ،‌اين حمام ايجاد شده باشد . مجاورت حمام با بازار و كار هم زمان با آن مؤيد اين مدعا است . 

حمام شيشه 
حمام شيشه در ضلع شمالي بلوار كردستان و مجاور پل و مسجد (ملاويسي ) قرار دارد و از بناهاي عمومي و قديمي شهر سنندج به شمار مي رود . اين حمام داراي فضاهاي ورودي ، هشتي ، سربينه و حمام گرم با ستون هاي سنگي است . سكوها ، آب نماي گرم و سرد ،‌ خزينه و خلوتي بنا داراي خصوصيات ويژه اي است . در حمام زنانه در كوچه مجاور حمام قرار دارد . از در و پنجره ها و شيشه هاي رنگي ، كه وجه تسميه حمام به آن باز مي گردد ، آثار زيادي باقي نمانده است . از ديگر ويژگي هاي اين بنا ، تزيينات آهك بري است كه شامل نقش هاي مختلف گياهي و حيواني است . به احتمال قريب به يقين اين حمام در دوره قاجار بنا شده است . حمام شيشه تا چند سال پيش مورد استفاده بود . 

حمام حسن آباد 
در داخل شهر حسن آباد ياسوكند ، حمامي قديمي وجود دارد كه از لحاظ معماري حايز اهميت است . اين حمام داراي ورودي ،‌ هشتي ، حمام گرم و سرد ،‌تون ، خزينه ، اتاق تقسيم آب و ... است . تمام فضاها با روش طاق و تويزه و كاربندي و گنبد با سنگ لاشه اي مسقف شده كه از ويژگي بارز بنا است . در اين بنا ازملات آبي به خوبي استفاده شده است و نشان مي دهد با وجود اين كه معمار حمام محلي بود ،‌از اصول معماري و طرح ها و عناصر مكمل آن آگاهي كامل داشت . اين حمام احتمالا در دوره زنديه ساخته شده است 

قلعه حسن آباد سنندج
اين قلعه در 5 كيلومتري سنندج واقع شده و يك مقر حكومتي بوده است. قلعه حسن آباد مقر حكومت اردلان، در دوره صفويه توسط «هه لوخان» حاكم مقتدر كرد ساخته شده است. در حال حاضر ويرانه هاي اين قلعه مشهود است. 

قلعه پلنگان سنندج
اين قلعه در دهستان «ژاورود» شهرستان سنندج قرار دارد و در اواخر قرن ششم هجري به وسيله حكام اردلان به منظور مركز حكومت ساخته شده است.آثار يك لنگه دروازه قلعه كه از تخته سنگ بزرگ ساخته شده هنوز هم باقي مانده است.