نگاهي کوتاه به شهرستان سنندج

عمارت ملا لطف الله شيخ الاسلام 
اين بنا حدود 150 سال پيش مقارن سلطنت ناصر الدين شاه قاجار ، توسط يكي از علماي اهل سنت به نام «ملا لطف الله شيخ الاسلام » قاضي القضات منطقه كردستان ،‌در سه بخش ساخته شد . اكنون از اين عمارت ، تالار تشريفات ،‌زير زمين يا حوضخانه و فضاهاي جنبي آن و بخش اندروني باقي مانده است . 
بخش اندروني شامل ساختمان شمالي دو طبقه و ساختمان غربي با دو فضاي وسيع شرقي – غربي و سردرها است . از ويژگي هاي عمده اين بخش ،‌وجود اتاق پنج دري با گچ بري ، آينه كاري و نقاشي هاي ديواري زيباست كه به عنوان اتاق شان نشين اندروني معروف بود . بخش اندروني بعدها به تملك خانواده «حبيبي » در آمد و اكنون به عنوان ساختمان اداري ميراث فرهنگي استان مورد استفاده است . اروسي هفت لنگه زيبا و تزيينات گچ بري و آينه كاري در اتاق دو دري كه به نارنجستان نيز معروف بود از عمده ويژگي هاي شاخص بخش بيروني بناست . اين بنا بعدها به تملك «عبدالحميد خان سنندجي » (سالار سعيد ) در آمد و اكنون موزه سنندج است . 

خانه مجتهدي 
ساختمان مجتهدي كه امروزه در ضلع شرقي بلوار جديدالاحداث كردستان قرار دارد ،‌ قبلا در كنار رودخانه ودر بافت قديمي قطار چيان از خيابان هاي اصلي شهر سنندج ، واقع بود . اين بنا يك حياط مركزي در ضلع شمالي دارد و بخش هاي اعياني آن دو طبقه است كه بر روي سكويي بلند و مرتفع و مشرف به بلوار ايجاد شده است. سكوي آن با مصالح بومي و از سنگ هاي لاشه اي ساخته شده است. ساختمان داراي يك سالن اصلي با اروسي بسيار زيبا است و در طرفين آن اتاق هايي در دو طبقه تعبيه شده است . 
اين بنا از نظر پلان و نما شباهت بسيار به موزه سنندج دارد و معماري آن بي تاثير ازمعماري موزه نيست . در دو طرف تالار اصلي ، اتاق ها و راه پله هايي به صورت قرينه ساخته شده كه يكي از آن ها براي عبور زنان و ديگري براي مردان بود . در اين بناي ارزشمند ، علاوه بر اروسي بزرگ نماي اصلي و داخلي حياط ، اروسي هاي ديگري نيز در ضلع غربي سالن وجود دارد كه از آثار با ارزش چوبي دوره قاجار محسوب مي شود . روي ازاره سنگي داخل ساختمان نيز نقش هايي حجاري شده است . تاريخ دقيق ساخت اين بنا مشخص نيست ، اما احتمال دارد كه در دوره قاجار ساخته شده باشد . 

خانه گله داري 
اين بنا در محله قطار جيان ، مجاور عمارت وكيل و منزل سرهنگ آزموده اردلان واقع شده است . ساختمان در دو طبقه با كاربري مسكوني ساخته شده و داراي دو بخش است . نوع معماري اين بنا به معماري ديگر بناهاي قديمي مسكوني متفاوت است و در آن حياط در مقابل ساختمان ساخته شده است . در طبقه همكف ، يك اتاق سه دري بزرگ كه در طرفين آن دو راهرو با پله تعبيه شده ، وجود دارد و در طبقه بالا ، دو اتاق گوشوار ، يك سالن بزرگ با اروسي زيبا ،‌گچ بري ها و قاب بندي هاي زيبا ساخته شده است . تزيينات عمده اين ساختمان شامل حجاري ، درها ،‌ اروسي ها و آجر خفته و راسته و به ويژه اروسي سازي آن است كه از ويژگي هاي بارز بنا محسوب مي شود . 

مجموعه عمارت شيخ محمد باقر غياثي
اين ساختمان كنار عمارت وكيل الملك ، در ضلع شمالي خيابان كشاورز ودر محله قطارچيان سنندنج واقع است . اين منزل كه از خانه هاي بزرگ شهر سنندج محسوب مي شود، داراي بخش هاي مختلف است كه طي چند دوره ساخته شده است . 
سردر ورودي ، مهم ترين بخش ساختمان ، از نظر نوع معماري داراي ويژگي هاي منحصر به فرد است . بخش ديگر كه ساختماني سه طبقه است ،‌كه در اوايل دوره پهلوي ، در داخل حياط اصلي و در كنار قنات ساخته شده است . براي رسيدن به داخل ساختمان بايد سلسله مراتب خاصي را طي كرد ؛ ابتدا بايد از سردر ، هشتي ، حياط بيروني و سپس از حياط اصلي و محلي كه شيخ در آن ساكن بود ،‌عبور كرد. فضاهاي مختلف اين مجموعه شامل پنج دري ها، سه دري ها ، انبار ، زيرزمين ، هشتي ،‌تراس ، راهروها، هفت دري و مسجد است كه زماني محل بست بود . تزيينات معماري اين ساختمان شامل اروسي سازي كه در نوع خود داراي طرح هاي اسليمي قابل توجهي است ، قاب بندي ، گچ بري ،‌حجاري روي سنگ و همچنين تزيينات آجركاري است . امروزه بخش هايي از ساختمان تخريب شدهولي قنات آن به خوبي باقي مانده است . اين بنا متعلق به « شيخ محمد باقر غياثي » از عارفان برجسته سنندج بود و هنز وراث آن مرحوم در آن زندگي مي كنند . معمار بنا استاد « ابراهيم مختار پوريان » بود . 

عمارت سرهنگ آزموده اردلان 
اين عمارت در بافت قديمي محله قطار چيان سنندج ، در كوچه خسروي نزديك عمارت وكيل الملك واقع است. اين بناي قديمي كه مالك اوليه آن فردي از خانواده «اردلان» بود ، اكنون در تملك ميراث فرهنگي كردستان قرار دارد . اينعمارت داراي بخش هاي مختلفي است؛ سردر ورودي به قرم نيم هشتي و سكوهاي قرينه سنگي با قوس هاي متداخل نيم دايره آجري و گره چيني است . حياط چهار ضلعي مركزي ساختمان با آب نما و باغچه ، يادآور معماري درون گراي ايراني است. 
فضاهاي ديگر شامل سه دري ها ، دودري و پنج دري ، تالار ،‌غلام گردش بسيار زيبا با ستون هاي چوبي و اروسي زيبا و بديع در هر يك از مدخل هاي ورودي فضاها . بسيار حساب شده و زيبا است . تمام فضا در پيرامون حياط مركزي و در دو طبقه ساخته شده است . تزيينات آن تركيبي از اروسي ، گچ بري رنگي ، حجاري روي سنگ ، آجركاري به صورت خفته و راسته واستفاده ازنرده هاي فلزي است . تاريخ ساخت دقيق منزل مشخص نيست ، اما با توجه به نوع و ويژگي معماري بنا ،‌ به نظر مي رسد كه در دوره قاجار ساخته شده باشد . 

عمارت احمد زاده 
اين عمارت در ضلع شمالي بلوار نمكي شهر سنندج واقع شده و زمان ساخت آن به دوران حكومت پهلوي اول بر مي گردد . بنا داري يك حياط چهارگوش كوچك است و ساختمان آن در چهار طبقه با نماي جنوبي و تزيينات آجر تراش بسيار زيبا و پركار در قسمت نماي اصلي ، ساخته شده است. عمارت احمد زاده نسبت به ساير بناهاي مسكوني استان ، از شيوه اجرايي و تزيينات منحصر به فرد برخوردار و نوع معماري آن برون گرا است . از اين رو با وجود يك حياط در ضلع جنوبي ، مي توان گفت سبك معماري كردستاني كه ويژگي بارز آن ايوان هاي ستون دار است ، در اين عمارت به بهترين وجهي رعايت شده است . 

خانه آيت الله شيخ محمد مردوخ كردستاني 
بناي آيت الله مردوخ در محله قطارچيان و ضلع شرقي خيابان مردوخ شهر سنندج واقع شده و اكنون در تملك خانواده ديگري است . اين ساختمان در دو طبقه و زيرزمين ، به شيوه معماري اصفهاني در دوره قاجاريه ساخته شده است . اين منزل داراي دالان ورودي طولاني ، اتاق سرايدار ، حياط چهارگوش و راه پله ورودي از دو سمت تالار شاه نشين بود . در ساختمان از آب جاري و روش دفع سنتي فاضلاب استفاده مي شد . در حياط آن كه داراي آب نما و فضاي سبز است ، حريم خصوصي و عمومي كاملا رعايت شده است . بر اثر كم توجهي مالكين فعلي در ساختمان تغييراتي حاصل شده است 

عمارت و باغ آيت الله مردوخ 
روستاي «نوره » در 18 كيلومتري جنوب غربي شهر سنندج واقع شده و بيش از سه هزار نفر جمعيت دارد . « نوره » روستايي با معماري بومي منطقه كردستان است كه در معماري آن از مصالح محلي ، به ويژه سنگ هاي منطقه استفاده شده است . بناي آيت الله مردوخ در دامنه يكي ازتپه هاي غرب كوه «آبيدر » و به فاصله 700 متري روستاي نوره قرار دارد . اين اثر قابل توجه ، در جنوب روستا واقع و از موقعيت خاصي برخوردار است . نوع معماري آن قلعه اي و داراي چشم اندازي زيباست و اشراف كامل به محيط پيرامون و روستا دارد . اين بنا در زميني به مساحت 600 متر مربع (اعيان 500 متر مربع و عرضه 550 مترمربع )‌از مصالح محلي و در دو طبقه ساخته شده و در طرفين گوشه هاي شمالي و جنوبي داراي برج ديده باني است . حياط آن در ضلع غربي قرار دارد . طراحي و اجراي اين بنا و باغ به وسيله « آيت الله مردوخ » انجام شده و توسط استادكاران بومي به ويژه استاد « عنايت الله » واستاد « علي محمد بنا » در سال 1322 شمسي ساخته شده است . 

عمارت وكيل الملك سنندج
حمله بناهاي ديدني و قديمي شهر سنندج عمارتي معروف به عمارت وكيل است كه در خيابان كشاورز قرار گرفته است. اين عمارت موروثي و شخصي خانواده وكيل است كه در تاريخ حكومت كردستان از صاحب منصبان حكومتي بوده اند. بنا يك روايت تاريخي، اصل بناي اين عمارت به دوره زنديه مربوط است كه توسط محمد رشيد بيگ وكيل- از امراي مفرخان زند- احداث شده و در دوره هاي بعدي به تدريج تکميل شده است. اولين تعمير كلي در سال 1310 ه ق و توسط امان الله خان وكيل الملك صورت گرفته و عمارت را به وضع فعلي كه مجموعه اي از چندين بنا،حياط و باغ است، درآورده است. اين عمارت با گذشت سال ها، هنوز هم در نهايت پايداري و استحكام پابرجاست و از آثار جالب توجه و ديدني شهر سنندج محسوب مي شود.

عمارت امجدالاشراف سنندج
اين عمارت از بناهاي معروف دوره قاجار است كه توسط ميرابوطالب تاجر اصفهاني در دوره امان الله خان والي بزرگ ساخته شده است و در خيابان صلاح الدين ايوبي شهر سنندج بنا به دعوت امان الله خان از اصفهان به كردستان آمده است. اين بنا داراي حياط سنگ فرش شده حوض، حمانم، تالار و حسينيه است. حسينيه كه از جالب ترين قسمت هاي بنا است، كاشي كاري هاي بي نظير و ظريف، نقاشي ها و گچ بري هاي زيبايي بر روي ديوارها دارد. تمام تزيينات بنا به دست استادكاران اصفهاني طراحي و اجرا شده اند. مصالح به كار رفته در بنا شامل گچ، آجر و آهك و ملات ساروج و كاه گل است كه قسمتي از گچ و آهك مصرفي را از اصفهان آورده اند. سيستم آب رساني عمارت از طريق قنات و تنبوشه هاي سفالي است.

عمارت مشير ديوان سنندج
عمارت مشير در خيابان شهداي سنندج واقع شده و از بناهاي مشهور دوره قاجاري است كه توسط ميرزا يوسف مشير ديوان مشاور و جانشين حاكم منطقه ساخته شده است.اين بنا كه سالياني چند محل استانداري كردستان بود، هفت حياط و هفت آب نما دارد و شامل بخش هاي خصوصي،عمومي، تشريفاتي، خدماتي و بهداشتي است در بخش اصلي ساختمان، ايوان ستون دار، تالار، حياط و آب نما قرار گرفته و درب و پنجره هاي آن از تلفيق گرده چيني چوب و شيشه رنگي اتاق ها را زينت داده است.

خانه معمار باشي سنندج
خانه معمار باشي در ضلع جنوبي خيابان شهداي سنندج واقع شده است. بناي اين خانه متعلق به اواخر قاجاريه و اوايل دوران پهلوي است. اين بناي تاريخي از 3 طبقه با نقوش و تذهيب هاي زيبا که خاص دوران پهلوي است تشگيل شده و توسط شخصي به نام معمار که خود در ساختن ساختمان هاي قديمي نقش داشته ساخته شده است و سکونت گاه وي و خانواده اش بوده است

خانه پير مرادي سنندج
خانه پير مرادي در محله قديمي چهار باغ سنندج ضلع شمال خاوري بازار سرپوشيده واقع است. اين بنا از آثار دوره قاجاريه است و با مساحت 450 متر مربع داراي حياط چهارگوش با بناهاي دو اشکوب و يک اشکوب، راهرو، اطاق هاي تو در تو و لنگه چوبي و نماي جنوبي – خاوري است. نماسازي آجري، طاق و قوس نيم دايره، ستون نما با شعله و مشعل نما، گچ بري برجسته از مهم ترين ويژگي هاي اين بنا است.

خانه آصف وزيري سنندج
يكي از عمارات زيباي سنندج است كه در مركز شهر واقع شده است. داراي سبك معماري زيبا و منحصر به فردي است كه در گچ بري ها، ارسي هاي قديمي، سنگ هاي تراشيده، آجرهاي تراش و طاق هايي هلالي و جناقي نهايت مهارت به كار برده شده به خصوص در قسمت تالار و ارسي كه در نوع خود بسيار هنرمندانه و زيبا ساخته شده است

عمارت خسروآبادسنندج
اين عمارت مجموعه بزرگي است كه در گذشته محل سكونت اعيان و حكام كردستان بوده و هم اكنون مسكوني است. اين مجموعه به شكل بيروني و اندروني است كه كتيبه اي دارد كه اسم فتحعلي شاه قاجار و والي كردستان امان الله خان و تاريخ 1223 ه. ق بر روي آن حك شده است.