نگاهي کوتاه به شهرستان سنندج

شهرستان سنندج؛ مهم‌ترين منطقه‌ي كردنشين ايران؛ وهم‌چنين‌مهم‌ترين شهرستان‌ استان كردستان به شمار مي‌آيد. كشاورزي ودام‌داري اصلي ترين شغل مردمان اين ناحيه را تشكيل مي‌دهد. در اين منطقه از كردستان به دليل گسترش روابط با ديگر شهرهاي هم جوار امروزه كم‌تر از لباس هاي محلي استفاده مي شود. در سنندج مردها از نيم تنه به نام «چوخه» و شلواري گشاد با دمپاي تنگ به نام «رانك» استفاده مي کنند ولي لباس زنان سنندجي بر خلاف لباس زنان در ساير مناطق كردستان فاقد شال است و شامل پيراهني بلند بدون پولك يا با پولك و قباي بلند و روسري است.
صنايع دستي شهرستان سنندج يكي‌از‌مهم‌ترين‌جاذبه‌هاي اين شهرستان‌ را تشكيل مي‌دهد. فرش‌هاي سنندج داراي زيبايي و استحكام خاصي هستند. فرش‌هاي عشاير كرد كه بيش‌تر به وسيله پشم‌هاي قهوه اي و بلوطي رنگ و گاهي با پشم شتر بافته مي‌شوند؛ نيز داراي اهميت زيادي هستند. سنندج مركز قالي‌بافي استان كردستان به شمار مي‌آيد و از قالي‌هاي قديمي اين شهرستان انواع بته جقه ها را مي توان نام برد مانند بته جقه چاركي، جقه دو گره اي، جقه توپي و نقش‌هاي ديگري بنام گل ميرزا علي، گل و بلبل و غيره. امروزه به علت نبودن رنگ‌هاي طبيعي بافت ان ها مشكل است نقشه هاي فعلي قالي بافي در سنندج سه ترنج، كلاه فرنگي و ماهي در هم را شامل مي شود. مسجد دار الاحسان ( مسجد جامع سنندج)،خانه سالار سنندجي( موزه سنندج)، عمارت خسروآباد،خانه‌آصف وزيري، پل قشلاق (سنندج)، عمارت مشير، ديوان، عمارت امجدالاشراف، بازار سنندج، آصف ،عمارت وكيل الملك، امام زاده پيرعمر، امام زاده عبدالله (طاق گوره)، امام زاده عبدالله (طاق گوره)، مسجد هاجره خاتون، امام زاده پيرمحمد، قلعه حسن آباد، قلعه پلنگان، پل شيخ (سنندج)، روستاي صلوات آباد، قران نگل، حمام خان ( پير ظهيري)، خانه پير مرادي و خانه معمار باشي جاذبه هاي تاريخي شهرستان سنندج را تشيل مي دهند. 

طبيعت در شهرستان سنندج

آب دره کوب کار، آب رقجو، آب سيروان، آب گلين، آب لاين، آساوله رود، چم آقا ويسي، چم امير آباد، چم بنا سوره، چم پل، چم دوويسه، چم زويار کرجو، چم شور، چم شينه، چم صوفيان، چم قالوازه، چم نران، چم هانه گلان، چم هشلي، خنجره، دره تنگه بر، ديله، شوراب، شهره زوره، صلوات آباد، قشلاق، گاو رود، گومرش، نهرديلا، وزمان، يول کشتي از جمله رودهاي مهم اين منطقه به شمار مي روند. 

مسجد هاجره خاتون سنندج 
هاجر خاتون خواهر امام رضا (ع) است كه در اين محل دفن شده است. در جنب مدفن او لله يعقوب مسجدي بنا نهاد كه به اسم مسجد هاجره خاتون شهرت يافت. مرحوم حاج شيخ شكرالله (پدر حاج شيخ عبدالله) تعمير كاملي از آن مسجد به عمل آورد و مرحوم حاج جلالي فرزند مرحوم محمد صادق، يك دانگ از مغازه هاي پاساژ شهبازي را وقف مسجد هاجره خاتون كرد.ساختمان اين زيارتگاه داراي دو صحن مناسب و يك حرم كوچك و مسجدي نسبتا بزرگ، موقوفات، هيات امنا، خادم و امام جماعت است و محل نذورات فراوان مردم و زيارتگاه خاص و عام است. حتي از شهرهاي ديگر و روستاهاي اطراف براي زيارت به اين محل مراجعه مي كنند.

امام زاده پيرعمر سنندج
حضرت امام زاده عمربن الحسين (ع) در خيابان امام خميني شهر سنندج مدفون است و گنبد و بارگاهي دارد و به امام زاده پير معروف است. محمد ابراهيم خان نظام الدوله در تاريخ 1306 هجري وسط گنبد اين امام زاده را آينه كاري كرد. در جوار اين گنبد و بارگاه مدرسه كوچكي در گذشته بنا كرده بودند كه شش حجره و حياط كوچكي داشت. در تاريخ 1297 هجري ميرزا صادق خان (مستوفي باشي كردستان پسر ميرزا محمدرضاي وزير) تعمير كاملي از اين مدرسه به عمل آورد و محوطه آن را بزرگ كرد و ده حجره عالي در آن بنا نهاد.

خانه سالار سنندجي (موزه سنندج)
اين موزه يكي از بناهاي مهم و از جاذبه هاي توريستي محسوب مي شود. شيوه و سبك معماري و ساخت اين عمارت نشان از معماري عصر قاجاريه دارد كه شامل حياط بناي اصلي و زيرزمين است كه به شكل حوض خانه ساخته شده و داراي سقف گنبدي شكل با تزيينات و آينه كاري بسيار زيبايي است جالب ترين قسمت موزه ارسي بزرگ تالار است كه 11 متر عرض و 6 متر ارتفاع دارد و هفت لنگه دارد و شاهكار صنعت نجاري محسوب ميشود

بخش‌ مردم‌شناسي‌
اين‌ قسمت‌ از موزه‌ در زيرزمين‌ و حوض‌خانه‌ زيباي‌ بنا داير است‌. اين‌ بخش‌ از نظر معماري‌ بسيار زيباست‌ و داراي‌ سقف‌ گنبدي‌ و گچ‌بري‌ و آيينه‌كاري‌ درخشاني‌ است‌.در بخش‌ مردم‌شناسي‌ كليه‌ اشيا، ابزار و وسايلي‌ كه‌ از ديرباز مورد استفاده‌ مردم‌ منطقه‌ بوده‌، به‌ نمايش‌ درآمده‌ و از اين‌ طريق‌ مي‌توان‌ با بسياري‌ از اشيا و با زندگي‌ فرهنگي‌ مردم‌ مواجه‌ شد

پل قشلاق سنندج
اين پل در منتهي اليه خاوري شهرستان سنندج و بر روي رودخانه قشلاق ساخته شده و ظاهرا از آثار دوره صفويه يا زنديه است كه در دوره هاي بعد به ويژه در دوره قاجاريه تعمير و بازسازي شده است. براساس روايت هاي غيرمستند، اين پل به سفارش شاه صفي و توسط سليمان خان اردلان، سال 1046 ه. ق در مسير سنندج به همدان ساخته شده است. اين تاريخ با انتخاب محل كنوني سنندج به عنوان مركز ولايت كردستان مقارن است تا قبل از آن قلعه حسن آباد در 5 كيلومتري جنوب سنندج چنين نقشي را داشته است. پل به خط مستقيم ساخته شده و داراي حدود 78 متر درازا، 3 متر پهنا و شش دهانه است. از نظر استحكام و توجه به عناصر مختلف تشكيل دهنده آن پل قشلاق از نمونه هاي خوب پل سازي دوره صفوي است. 6 دهانه پل با طاق هاي جناغي پوشش يافته اند.
عرض دهانه ها از خاور به باختر افزايش مي يابد و از 20/2 متر به 20/4 متر مي رسد. ارتفاع پل در بالاترين نقطه آن، از كف رودخانه به حدود 6/4 متر مي رسد. هم چنين ارتفاع تيزه طاق از كف رودخانه از 5/1 متر تا 5/2 متر متغير است. در دو سوي معبر روي پل، دو جان پناه به ارتفاع نيم متر كار شده است. پايه هاي پل از دو جانب به صورت آب بر و مثلثي، شكل داده شده اند و بر روي انها آبگذرهاي كوچك تري به ارتفاع 20/1 و عرض 8/0 متر تعبيه شده است. كف پل سنگ فرش شده است. پايه هاي سنگي پل از كف سنگ فرش 1 متر ارتفاع دارد. ساختمان اصلي پل با آجر اجرا شده است.

حمام خان (پير ظهيري) سنندج 
اين بنا در ضلع شمالي بازار سرپوشيده سنندج واقع شده و براساس كتيبه تاريخي آن در سال 1220 ه.ق به دستور امان الله خان اردلان، حاكم وقت سنندج، ساخته شده و در سال 1296 ه. ق توسط امين التجار مرمت و بازسازي شده است.بناي حمام مشتمل بر سردر ورودي، سربينه، گرم خانه و خزينه با تزيينات آهك بري، كاشي كاري و سنگ فرش مرمرين است. اين بنا به شماره 2603 به ثبت تاريخي رسيده است. 

قلعه سنندج (دژ سنه ) 
يكي از قلعه هاي قديمي كردستان قلعه سنندج بود . هنگمي كه «سليمان خان اردلان » ار طرف «شاه صفي » به عنوان والي كردستان منسوب شد ، مركز ايالت كردستان را از حسن آباد به سنندج انتقال داد و قلعه اي ساخت كه به دژ «سنه » معروف شد . اين قلعه بعدها با گسترش شهر در داخل محله اي قرار گرفت كه به محله «ميان قلعه » معروف بود . «سنه دژ» بالاي تپه اي در كمال استحكام بنا شد و در برخي كتب توصيف جالبي از فضاها و تزيينات معماري آن آمده است . از جمله : برگرد محله ميان قلعه كه دارالحكومه و سراي خسرو خان و امان اله خان بود ،‌ ديواري كشيده اند مشتمل بر چهار دروازه ... اول دروازه «قلعه چوالان » كه رو به مغرب دارد . دوم دروازه «تپوله » ،‌ سوم دروازه «عبدالعظيم » كه روي آن به سمت قبله است . چهارم ، دروازه «بازار» كه رو به مشرق است . به اين ترتيب ، مشخص مي شود كه قلعه سنندج هسته مركزي يا ارك حكومتي (كهنه دژ ) بود اين قلعه تا سال 1851 ميلادي كه روس ها براي اولين بار از شهر سنندج نقشه برداري كردند ،‌نيز به حيات خود ادامه مي داد . امروزه اما جز نام قلعه اثري از آن باقي نمانده است .

بازار سنندج و آصف
در شهرستان سنندج دو بازار معروف به بازار سنندج و آصف وجود دارد كه به سبك معماري دوره صفويه ساخته شده است و از بناهاي باارزش و ديدني اين شهرستان محسوب مي شوند. بازار سنندج در ضلع شمالي خيابان انقلاب شهر سنندج، واقع شده و بناي اوليه آن از ساخته هاي دوره صفويه است كه در دوره هاي بعد تغييرات و تعميراتي در ان صورت گرفته است. بازار سنندج به شماره 1775 به ثبت تاريخي رسيده است. 

صنايع و معادن
صنايع كارخانه‌اي نساجي، كفاشي، چرم سازي، توليد شير پاستوريزه، كاغذ سازي، توليدات شيميايي، توليدات برق و الكترونيك و فلزي، توليدات كاني غير فلزي، فرآورده هاي غذايي و داروسازي از جمله صنايع شهرستان سنندج هستند.در اين شهرستان معادن زيادي نيز وجود دارد كه به علت مرغوبيت جنبه صادرات دارند. معدن ‌مرمريت، معدن آهك كوه روشه، معدن سنگ لاشه آجگره و معدن تراورتن كوييك مهم ترين اين معادن است. هم چنين گليم و گليمچه، نازك كاري چوبي، عسل، محصولات دامي، گردو، بادام، زرد آلو، سيب، تره بار، كتيرا، گياهان دارويي، قند و كان هاي معدني صادرات اين منطقه را تشکيل مي دهند.

کشاورزي و دام داري 
اساس اقتصاد شهرستان سنندج بر كشاورزي و باغ‌داري، دام داري و دام‌پروري و صنايع استوار شده است. کشاورزي و باغ‌داري به دليل وجود رودخانه هاي متعدد و باران كافي از رونق خاصي برخوردار بوده و محصولات عمده آن انواع تره بار، گندم، جو، ذرت، تخم آفتابگردان، سويا، توتون و تنباكو، چغندر قند، بنشن، نباتات علوفه اي، توت فرنگي، زردآلو، گردو، سيب، هلو، بادام، گيلاس، آلبالو، گلابي، آلو، به، هلو، شفتالو و انار مي باشند. كشاورزان علاوه بر كشاورزي به زنبورداري نيز اشتغال دارند. دام‌داري و دام پروري از فعاليت هاي اقتصادي اوليه و اصيل اين منطقه به شمار مي رود و بيش تر شامل پرورش گوسفند بوده و در ارتفاعات بالا بز نيز نگه‌داري مي شود. 

مشخصات جغرافيايي
شهرستان سنندج يكي از شهرستان هاي استان كردستان و مركز اين استان است كه از نظر جغرافيايي در 47 درجه ي درازاي خاوري و 35 درجه و 19 دقيقه ي پهناي شمالي و ارتفاع 1500 متر از سطح دريا قرار دارد. شهرستان سنندج از شمال به شهرستان تكاب، از خاور به شهرستان هاي بيجار و قروه، از جنوب به شهرستان كامياران و از باختر به مريوان و سقز محدود مي باشد. شهر سنندج مركز شهرستان در فاصله 657 كيلومتري جنوب باختري تهران و در مسير راه هاي اصلي مياندوآب ـ كرمانشاه و زنجان ـ كرمانشاه قرار گرفته است. آب و هواي اين شهرستان نسبتا سرد و نيمه خشك است. بر اساس سرشماري سال 1375 جمعيت شهرستان سنندج 359990 نفر و جمعيت شهر سنندج 277808 نفر شامل 59357 خانوار بوده است. مردم اين شهرستان مسلمان سني و آريايي نژادند و به زبان فارسي با گويش كردي (اورامي و سوراني) صحبت مي كنند. مسيرهاي ارتباطي اين شهرستان به مناطق اطراف عبارتند از: 
- راه اصلي به سوي شمال باختري تا شهر سقز به درازاي 193 كيلومتر، از 87 كيلومتري اين راه راهي اصلي به درازاي 44 كيلومتر به سوي شمال خاوري تا شهر بيجار و از آن جا تا شهر زنجان ادامه دارد. 
- راه اصلي به سوي خاور تا شهر قروه به درازاي 87 كيلومتر، از همين راه، راهي به درازاي 165 كيلومتر سنندج را به مركز استان همدان متصل مي کند. 
- راه اصلي به سوي جنوب تا شهر كرمانشاه به درازاي 130 كيلومتر 

مناطق ديدني سنندج 
پارك‌ جنگلي‌ آبيدر
اين‌ پارك‌ در ضلع‌ غربي‌ شهر سنندج‌ در دامنه‌ كوه‌ آبيدر قرار دارد. آبيدر در فرهنگ‌ منطقه‌ جايگاه‌ خاصي‌ دارد و به‌ دليل‌ پرآب‌ بودن‌ چشمه‌سارها، قنات‌ها و وجود باغ‌هاي‌ متعدد مانند امانيه‌، اميريه‌ و... چنين‌ ناميده‌ مي‌شود. از زماني‌ كه‌ شهر سنندج‌ بنيان‌ نهاده‌ شد، آب‌ چشمه‌هاي‌ آبيدر به‌ وسيله‌ تنبوشه‌هاي‌ سفالي‌ به‌ شهر منتقل‌ شد. هنوز هم‌ قنات‌ عمارت‌ خسروآباد، آصف‌، وكيل‌، مشير و تعدادي‌ از بناها، به‌ نوعي‌ از اين‌ كوه‌ سرچشمه‌ مي‌گيرند. در سال‌هاي‌ اخير در اين‌ كوه‌ پاركي‌ احداث‌ و سكوبندي‌ و جاده‌سازي‌ در آن‌ انجام‌ شده‌ است‌. نقش‌ برجسته‌اي‌ هم‌ در آن‌ ساخته‌ شده‌ كه‌ بسيار قابل‌ درنگ‌ است‌. اين‌ منطقه‌ از مكان‌هاي‌ زيباي‌ شهر سنندج‌ است‌.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
در گذشته به جاي شهر سنندج فعلي شهري به نام ‹‹سير›› وجود داشت كه اين كلمه در فارسي به معناي ‹‹سي سر›› است. مجاور«سي سر»، محلي به نام «صد خانيه» (صد خانه) بوده كه احتمالا به مرور زمان به ‹‹سنه›› تغيير يافته است. سنندج مدت چهار قرن تحت حكومت حكام موروثي خاندان اردلان بود كه نسبت خود را به ساسانيان مي رسانيدند. كريم خان زند در سال 1146 هـ . ق سنندج را ويران كرد و پس از يك دوره هرج و مرج، خسرو خان اردلان در سنندج مستقر شد. آقا محمد خان قاجار به پاس خدمات وي سنقر را نيز ضميمه قلمرو حكومتي او كرد. از سال 1214 تا 1240 هـ . ق امان الله خان پسر خسرو خان در سنندج حكومت مي كرد كه در اين مدت اصلاحات زيادي براي آباداني و عمران شهر سنندج به عمل آمد. در حكومت رضا قلي خان اردلان بين اعضاي اين خاندان اختلافاتي به وجود آمد و پس از يك سلسله كشمكش ها، سرانجام امان الله خان برادر رضا قلي خان به حكومت رسيد و در حقيقت اين شخص آخرين والي موروثي سنندج بود كه از سال 1265 تا 1284 هـ . ق حكومت كرد. در سال 1284 هـ‌ . ق دولت مركزي، حاج ميرزا معتمدالدوله عموي ناصرالدين شاه را به حكومت كردستان منصوب كرد و حکومت وي تا سال 1291 هـ ‌. ق ادامه داشت. در حال حاضر سنندج مركز استان است و يكي از شهرهاي زيباي استان كردستان و باختر كشور محسوب مي شود.