نگاهي كوتاه به شهرستان سپيدان

شهرستان سپيدان در باختر استان فارس واقع شده است. سپيدان از شمال و خاور به شهرستان مرودشت، از جنوب به شهرستان شيراز، از جنوب باختري و باختر به شهرستان ممسني و از شمال باختري به استان کهگيلويه‌و بوير احمد محدود مي‌شود. عده اي از طوايف قشقايي، طوايف كشكولي بزرگ و كشكولي كوچک نيز در اين منطقه زندگي مي كنند. گليم بافي و جاجيم بافي مهم ترين صنايع دستي شهرستان سپيدان را تشکيل مي‌دهد. اين صنايع در شهرها و روستاهاي مختلف شهرستان سپيدان و بيش تر توسط زنان و دختران تهيه و توليد مي شوند. 

گردشگاه تنگ تيز آب
تنگ تيزآب در فاصله 20 كيلومتري شمال باختر سپيدان واقع شده و گذرگاه يكي از شعبه‌هاي رودخانه بشار است كه از كوه‌هاي سپيدان و ياسوج سرچشمه مي گيرد. اين رودخانه دايمي آبي شيرين دارد و مورد استفاده شرب و كشاورزي است. گونه‌هاي مختلف ماهيان بومي نيز در آن ديده مي شوند. تنگ تيزآب از پوشش جنگلي مناسب برخوردار است و درختان آن را بيشتر بنه، بادام، بلوط و بيد تشكيل مي ‌دهند. تنوع گونه‌هاي درختي و عبور يک رودخانه دايمي از جمله ويژگي ‌هاي اين منطقه‌اند. تنگ تيزآب تابستان‌هاي خنک و خوش آب و هوا و زمستان‌هاي سرد دارد. اين منطقه با آن كه امكانات گردشگاهي مناسب ندارد، در فصل تابستان مورد استفاده بسياري از بازديدكنندگان كه از راه‌هاي دور و نزديک به اين منطقه مسافرت مي ‌كنند قرار مي ‌گيرد. طبيعت كوهپايه‌اي توأم با پوشش جنگلي و رودخانه دايمي، منظره‌اي زيبا را در دل تنگ تيزاب به وجود آورده و جاذبه‌هاي اين گردشگاه را فزوني بخشيده است. مدخل تنگ تيزآب در مجاورت جاده آسفالته سپيدان- ياسوج قرار دارد. فاصله شيراز تا اين محل در حدود 90 كيلومتر است. راه كوهستاني ممسني ـ سپيدان از كنار اين تنگه عبور مي ‌كند. هم اكنون در فصل‌هاي مساعد به ويژه در بهار، در مدخل ورودي اين تنگ چادرهايي براي اقامت بازديد كنندگان نصب شده است كه مورد استفاده قرار مي ‌گيرد.

مکان هاي ديدني و تاريخي
جاذبه هاي طبيعي مهم ترين مکان هاي ديدني شهرستان سپيدان را تشکيل مي دهند. ترکيب درختان جنگلي با توپوگرافي ناحيه كوهستاني و رودخانه اي، در دره ها و تنگ هاي عميق و خرم، گردشگاه هاي زيبايي را به وجود آورده اند که محل آسايش مردم محلي و مسافران اين خطه است. دشت هاي سرسبز مملو از گل هاي رنگارنگ و چشمه هاي متعدد به همراه آبشارهاي بزرگ و کوچکي چون آبشار مارگون با زيبايي هاي خاص پيرامون خود، جلوه هاي اعجاب انگيزي از طبيعت شهرستان سپيدان را به نمايش گذاشته و اين منطقه را در زمره مناطق ديدني استان فارس قرار داده است.

کشاورزي و دام داري 
شغل اصلي مردمان اين ناحيه كشاورزي و دامداري است. عمده ترين محصولات اين منطقه غلات، حبوبات انواع ميوه گردو، سيب و گوجه مي باشد. آب كشاورزي در اين منطقه از رود ها و چشمه ها تامين مي شود. دام داري نيز به لحاظ موقعيت مساعد جغرافيايي در منطقه رواج دارد و انواع محصولات دامي از قبيل فرآورده هاي لبني و روغن از توليدات اين بخش مي باشد. پرورش زنبور عسل نيز دراين منطقه رايج است. بازرگاني اين منطقه بر 3 شغل مهم كشاورزي و باغ داري و دام داري و صنايع دستي استوار است و مهم ترين صادرات منطقه را گندم، جو، بنشن، گردو،‌ عسل، فرآورده هاي شيري، روغن، فرش، روكش گيوه تشكيل مي دهد.

مشخصات جغرافيايي
شهرستان سپيدان در باختر استان فارس واقع شده است. سپيدان از شمال و خاور به شهرستان مرودشت، از جنوب به شهرستان شيراز، از جنوب باختري و باختر به شهرستان ممسني و از شمال باختري به استان کهگيلويه و بوير احمد محدود مي‌شود. مركز اين شهرستان، اردكان است كه در 100 كيلومتري شمال باختري شيراز و در مسير راه شيراز – ياسوج قرار گرفته است. آب و هواي اين شهرستان معتدل متمايل به سرد مي باشد. اردكان در 51 درجه و 59 دقيقه طول جغرافيايي و 30 درجه و 15 دقيقه عرض جغرافيايي و در ارتفاع 2240 متري از سطح دريا واقع شده است. مسيرهاي دسترسي اين منطقه را راه اردكان – شيراز به طول 100 كيلومتر، راه اردكان – ياسوج به طول 80 كيلومتر و مسير اردكان – نور آباد به طول 85 كيلومتر تشكيل مي‌دهند. در سرشماري سال 1375 جمعيت شهرستان سپيدان 87246 نفر برآورد شد. مردم منطقه آريايي نژادند و به زبان فارسي با گويش هاي تركي و لري سخن مي گويند. عده اي از طوايف قشقايي، طوايف كشكولي بزرگ و كشكولي كوچک نيز در اين منطقه زندگي مي كنند. 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
مركز شهرستان سپيدان يا بيضا، اردكان است. اردكان در لغت به معني نوعي از جدول ها و اشكال نجومي است. واژه «ارد» را قهر و غضب نيز معني كرده اند. «ارد» در واژه محلي به معناي شير و «كان» به معناي معدن است، و چون در پيرامون اين منطقه شيرهاي درنده وجود داشته لذا به نام اردكان يعني محل شيرها منسوب گرديده است. ضمنا نام قديمي و اوليه اردكان «ارز كوه» بوده است. قدمت اردكان به دوران صفويه مي رسد و بنا به روايات، در زمان شاه طهماسب صفوي ايجاد گرديده است. نام عربي البيضا به معني سفيد است كه معمولا علاوه بر ناميدن يک شهر جهت نام گذاري يک منطقه وسيع نيز مورد استفاده قرار گرفته است. اين اسم بار اول در زمان تصرف محل مزبور توسط اعراب، به مكان مربوطه اطلاق شده است. در سال 39 هجري (660/659 ميلادي) ساكنين استخر - پايتخت قديمي فارس جنبش جديدي را آغاز كردند تا سيادت متزلزل عربي را ازبين ببرند. به همين جهت فرمانده قشون عرب حوزه فارس با لشكرياني از شهر بصره به جلگه مردودشت اعزام شد. وي براي تشكيل هسته اصلي اردوگاه نظامي خويش جهت سركوب قيام استخر( واقع در حاشيه خاوري مرودشت) قلعه اي را در جبهه باختري آن بنا نهاد.براساس روايات شهر سپيدان از خانه هاي خشتي تشكيل يافته كه با يک حصار محصور شده بود. اين شهر داراي يک ارگ و حومه اطراف آن مي شده و علاوه بر وجود يک مسجد جمعه و مسجد اصلي از 1 زيارتگاه پر از زوار نيز رواياتي نقل شده است. محدوده شهري بيضا در دوره قرون وسطي مي بايستي برطبق نتايج آثار باستاني مكشوفه محدود كامل تل بيضاي كنوني و تپه شاه قلعه قطب الدين و بالاخره تپه و مزارع اطراف آن را شامل شود. آثاري مثل صفحه مرمري منقوش و كاشي و اشيايي مانند ميز سنگي نقش دار نشان مي دهد كه در اين جا نه يک دهكده بلكه يک شهر يا يک جامعه مهم و پيشرفته وجود داشته است. در نهايت بايد يادآور شد كه جنگ هاي متعدد در دوره آل بويه و سلجوقيان به شهر لطمه زده است.

رودخانه اردكان سپيدان
يک رود فصلي است كه از كوه هاي سه چاه و گر در شمال خاوري اردكان سرچشمه گرفته و از باختر اردكان مي گذرد و پس از آبياري نمودن زمين هاي اطراف به رودخانه شش پير مي پيوندد.

رودخانه شش پير سپيدان
اين رودخانه مهم، از كوه هاي جنوب خاوري شهرستان سپيدان سرچشمه مي گيرد و پس از پيوستن به رود كوچک بزغان به سمت جنوب جريان مي يابد و در محلي به نام روديان، وارد دهستان دشمن زياري مي شود. رودخانه شش پير پس از آبياري اراضي كشاورزي دهستان دشمن زياري در 18 كيلومتري خاور فهليان به رود شيرين مي پيوندد و وارد دهستان رستم مي شود.

رودخانه توكل آباد سپيدان
يک رود دايمي به درازاي 35 كيلومتر و مسير كلي شمال باختري است. سرچشمه آن كوه قلات در 58 كيلومتري جنوب خاوري اردكان مي باشد اين رود به رود شش پير مي ريزد. 

رودخانه تيزاب سپيدان
تيزاب يک رود دايمي به طول 25 كيلومتراست که مسير كلي آن جنوب خاوري بوده واز كوه هشار در 53 كيلومتري شمال باختري اردكان سرچشمه مي گيرد. اين رودخانه از منطقه مورسيب عبور مي كند و در سر راه با رومد شور كاكان مخلوط مي شود. 

رودخانه جوب خاله سپيدان
جوب خاله يک رود دايمي به طول 30 كيلومتر است كه مسير كلي ان جنوب خاوري است و سرچشمه آن كوه چال كلاغ واقع در منطقه جدول نو در 53 كيلومتري شمال باختري اردكان است. چشمه هاي بسيار زيادي در اين شهرستان وجود دارد كه عمده ترين آنها چشمه هاي يخچالي، جورک، چله گاه بزرگ چله گاه كوچک و انجيرک مي باشند. اين رود پس از طي مسير كوهستاني و پرپيچ و خم، از شهرستان سپيدان خارج مي شود. 

رودخانه مارگان سپيدان
اين رودخانه كه از كوه هاي رنج سپيدان سرچشمه مي گيرد. از شاخه هاي رودخانه كر است. رود مارگان پس از پيوستن به چند شاخه ديگر در خارج از شهرستان سپيدان، رودخانه كر را تشكيل مي دهد. آبشار اين رودخانه يكي از معروف ترين آبشارهاي ايران و جهان است. 

آبشار مارگون سپيدان
آبشار بزرگ و معروف مارگون که در مرز دو استان فارس و كهكيلويه و بوير احمد قرار دارد، حاصل آب رودخانه كمهر و حوزه آبخيز آن است كه از ميان صخره ها به طرزي شگفت آور سر ريز مي شود. اين آبشار در خاور ياسوج و در كنار روستاي مارگون واقع شده است.موقعيت طبيعي و چشم اندازهاي اطراف اين آبشار زيبا و بسيار بلند، جلوه هايي اعجاب انگيز پديد آورده است. هم آميزي درختان جنگلي با توپوگرافي ناحيه كوهستاني و رودخانه اي به همراه زيبايي هاي طبيعي دشت هاي مملو از لاله واژگون و گل هاي رنگارنگ ختمي و ديگر گل هاي وحشي، ‌منظره اي بديع پديد مي آورند كه ديدار از آن را به خاطره اي فراموش نشدني تبديل کرده و زيبايي چشم اندازهاي طبيعي آبشار مارگون را صد چندان كرده است. اين مجموعه، پديده اي برجسته و شگفت آور است كه از قابليت هاي گردشگاهي، آموزشي و پژوهشي پر اهميتي برخوردار است و در شمار پديده هاي بي مانند ارزش گذاري مي شود.

چشمه بهرغان سپيدان
اين چشمه در فاصله 2 کيلومتري شهر اردکان در حاشيه جاده شيراز - اردکان قرار دارد . آب شيرين و خنک و گواراي آن موجب احداث يک واحد آب معدني در کنار چشمه شده است. آب اين چشمه پس از تصفيه و بسته بندي در اين کارخانه به ديگر نقاط کشور و خارج صادر مي گردد .

چشمه سرمورکمهر سپيدان
آب چشمه و دشت هموار کنار آن اين منطقه را که در 30 کيلومتري شهر اردکان در کنار جاده اردکان به مارگون قرار دارد به يک تفرجگاه سرسبز تبديل کرده است .