حمام ها و آب انبارها درشهرستان كرمان

حمام ابراهيم خان
اين حمام درکنار مدرسه و وسط بازار واقع شده و با جزئي تغييرات خزينه آن بسته شده و با لوله کشي مناسب از محيط بهداشتي برخوردار گرديده و هم اکنون نيز مورد استفاده مي باشد. اين حمام به دو بخش رختکن و گرمخانه تقسيم مي شود. اين حمام از سال 1321 هجري قمري تاکنون داير است .
حمام وکيل (چايخانه سنتي وکيل ) 
اولين بخش از مجموعه وکيل , حمام وکيل است. اين بنا در سال 1280 هجري قمري به شکل بسيار جالب و باشکوه و با اسلوب مهندسي - معماري عصر قاجاريه بنا شده و يکي از حمام هاي تاريخي کرمان است. به تقليد از حمام گنجعليخان از کف تا ديوار آن کاشيکاري و سراميک کاري شده است و به دو بخش رختکن و گرمخانه تقسيم مي شود. درسالهاي اخير اين حمام به چايخانه سنتي تبديل شده است . درسال 1369 سردراين حمام به سبک معماري سنتي بازسازي و مستقيما" با بازار ارتباط برقرار کرده است .
آب انبار عليمردان خان ( 1029 هجري قمري )
آب انبار در غرب ميدان , واقع شده از طريق پلکاني سنگي به پائين (پاي آب) راه دارد طول مخزن 5/19 , عرض آن 10 و ارتفاع آن 9 متر مي باشد و با حجم 2000 متر مکعب قادر به تامين آب مصرفي , بخشي از شهر بوده , آب قنات , آن را پر مي کرده است. سردراين بنا داراي مقرنس زيباي منقوش و کتيبه هاي سنگي حکاکي شده آن به خط نستعليق مي باشد .
خزينه 
داراي دو قسمت آب سرد و گرم بوده ودرکف آن دو ديگ مسين بزرگ نصب گرديده که گرماي آن از طريق تون يا " گلخن " که در زير خزينه قرار گرفته و به وسيله بوته هاي بياباني تامين مي شده , همچنين کانالهايي در زير کف گرمخانه قرار دارد که به تون حمام ارتباط دارند .آب حمام از طريق قنات " شهرآباد" تامين و تا سال 1316 داير بوده است و روش کانال کشي و آبرساني فواره ها بسيار دقيق و براصول هندسي حساب شده بسيار جالب توجه مي باشد. در سال 1355 , حمام گنجعليخان تبديل به موزه شد .اين حمام در حقيقت به صورت نمايشگاهي از اشياء و لوازم حمامهاي سنتي در آمده است و وسايلي چون : انواع زيراندازها , بقچه ها , قطيفه ها , لباسهاي اصيل , قليان , چپق , وسايل حجامت , جاي ليف و صابون , طشت , طاس . . . در آن در معرض ديدعموم قرار دارد. 
گرمخانه 
بعد از رختکن و در دو جهت جنوب از طريق راهرويي به هشتي رسيده و سپس با پيچ و خمهاي حساب شده که مانع از خروج هواي گرم و نيز مانع از ديد عموم باشد , به گرمخانه مي رسيم , در قسمت شرق و غرب گرمخانه دو سنگ يکپارچه مرمر سرخ رنگ به شکل محراب نصب گرديده که علاوه برتامين نور و فضا , طلوع و غروب آفتاب را نشان مي دهد .
حمام کابلي ها
در خيابان دادبين شهر کرمان ، کوچه هجدهم و در جوار زيارتگاه شاه ورهرام ايزد حمامي از دورة قاجار به نام حمام کابلي ها وجود دارد. حمام مذکور داراي راهروي ورودي ، رختکن ، غرفه هاي طرفين با ستونهاي زيباي سنگي و تزئينات کاربندي و کاشيکاري در سقف و بدنه ، حوض سنگي هشت گوش در کف مياني فضاي رختکن ، راهروي پيچ در پيچ منتهي به فضاي گرمخانه ، غرفه ها و خزينه مي باشد که در يک نگاه مي توان آن را نمونه اي زيبا و کوچک از حمام مشهور گنجعليخان در اين شهر محسوب کرد که اکنون در مالکيت انجمن زرتشتيان کرمان است. مدارک مربوط به اين بناي ارزشمند پس از ثبت در شوراي ثبت منطقه اي حوزه جنوب شرق جهت طي مراحل تکميلي و ثبت قطعي به سازمان ميراث فرهنگي کشور ارسال شده است.

حمام گنجعليخان
براي ديدار از گنجينة به يادماندني مردم شناسي گنجعليخان بايد از سردر زيباي آن شروع کرد ، جايي که آجرهاي ساده و نيلي ، حاشيه اي از سنگ مرمر ، نقاشيهاي زيباي سردر ، مقرنس بندي زيبا ، نماي بيروني سردر حمام را در جلوه اي زيبا و باشکوه به نمايش مي گذارد و هر رهگذري را به درون ، فرا مي خواند. بر سردر حمام ، که بخشي از نقاشيهاي عهد صفوي آن به تازگي مرمت شده ، کتيبة شعري به خط نستعليق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن ، سال اتمام بنا را با تبديل به حروف ابجد نشان مي دهد:
«کسي نداده نشان در جهان چنين حمام » (سال 1020 ه.ق.)با عبور از زير اين سردر زيبا و راهرويي غيرمستقيم ، که مانع از اشراف به درون حمام و حفظ گرمان آن مي باشد ، و عبور از يک هشتي کوچک و درگاهي منقوش با حجاري پرندگان دريايي به فضايي بزرگ و دلپذير مي رسيم که نامش «رختکن» و نام ديگرش «سربينه» است که از فضاهاي اصلي بناست. جايي که تمام توان سازندة آن متوجه فضاسازي عالي و باشکوه شده ، با بکارگيري نظمي کامل و ترکيبي مناسب از سطوح کاشيکاري پرنقش و نگار و رنگارنگ ، سنگهاي مرمر ، سقف هاي کاربندي شده ، استفاده از صداي آب حاصل از فوران فواره ها و نورپردازي خاص ، فضايي دلنشين ، روح بخش و مسحورکننده ، آفريده است. رختکن ، متشکل از يک فضاي مياني وسيع با سقفي بلند و پرکار و غرفه هاي کوچکتر در گرداگرد آن است ، غرفه ها نيز حوضچه اي با فواره در مرکز خود جاي داده اند. اين غرفه ها از انتها به هم مرتبط هستند لذا رختکن ، باوجوداينکه فضايي يکپارچه جلوه مي کند داراي گوشه هايي خلوت و تودرتو است که فضايي مناسب براي استراحت ، عبادت و گفتگو را عرضه مي دارد. رختکن حمام با انواع زيراندازهاي زيبا ، سارق هاي زردوزي شدة سنتي ، بقچه هاي کرباسي ، قطيفه ها و تن خشک کن هاي فراوان ، تزئين شده است.آري اين حمام قديمي ، مشترياني دارد ساکت وصبور و بي حرف ، انگار که روح دارند و زنده اند ، مشترياني با لباسهاي قديمي ، يکي دراز کشيده ، يکي نشسته ، ديگري لباس از تن بيرون مي آورد و آن ديگري ، آنقدر پاک و پاکيزه به نظر مي آيد که انگار از حمام و شستشويي گرم بيرون آمده است. آنها «مجسمه هايي» هستند که با «موم» و به دست پرتوان هنرمندان ساخته شده اند. با گذر از راهروي طولاني و زاويه دار با سکوهايي در دو طرف هشتي مياني که ظروفي نظير طشت ، تاس و وسايلي مانند لُنگ ، سدر ، حنا ، سيني هاي قديمي ، شانه هاي سنتي ، آينه هاي زيبا ، سنگ پاهاي قديمي و وسايل تن شويي ديگر ، در آن خودنمايي مي کند ، به فضايي بسيار جالب به نام «گرمخانه» مي رسيم که چشم بيننده را مجذوب خود مي سازد ، سمت راست ، کيسه کشان و دلاکان ، مشغول دلاکي هستند و آن سوي ديگر ، حوضي هشت ضلعي با ستونهاي سنگي يکپارچه که دو به دو قرينه اند ، با طاقي زيبا و خيمه مانند و مجسمه هايي ديدني جذابيت ويژه اي را به بيننده ، عرضه مي نمايد. «خزينة حمام» و بخش مخصوص استحمام حکام و بزرگان و سنگ ساعت زمان در اين بخش نيز از ديدنيهاي آن مي باشد.در اين حمام ، همه فضاها به بلوري تراش خورده مي مانند و همچون جواهري نفيس ، جلوه مي کنند. اين خلوص و کمال نه تنها در شکل قاعدة فضاها بلکه در حجم کلي آنها و نيز در طرح سقفها ، که از هندسه اي ناب پيروي مي کند ، نمودار مي گردد. سقفها اغلب کاربنديهاي متنوع و جالبي دارند که اين خود نظم دروني مجموعه را دوچندان مي نمايد و نشاني از «درونگرا بودن معماري سنتي ايران» مي باشد. 
نور فضاهاي حمام ، به طريقي استادانه از سقف تامين شده ، به نحويکه نورگيرها معمولاً در مرکز ويا دورادور سقفهاي پرکار جواهرگونه ، جاي گرفته اند و کاملاً با هندسه سقف ، هماهنگي پيدا کرده ، جواهر سقف را نوراني تر نشان مي دهد و سايه - روشن زيبايي بر روي آن ايجاد مي کند. حوض آب زير اين نورگيرها نيز بر جلوة نورپردازي آن مي افزايد. در نورگيرهاي سقف ، براي ممانعت از اشراف و ديد و تنظيم حرارت گرمخانه ، از «گل جام» يا «معلقي» استفاده شده است تا نور خورشيد را به داخل فضاها هدايت کند. بازي نور در داخل فضاها و بازتاب نور برگشته از سطح حوضها و تابيده بر سقفها ، فضاها را ، در هر لحظه با لحظه ديگر ، از هم متمايز مي سازد. گرماي اين حمام به وسيلة «گلخن يا تون» تامين مي شده است. از تون ، کانالهاي «گربه رو»ي انشعابي به زير گرمخانه حمام کشيده شده ، هواي داغ را از خود عبور داده ، کف آن را گرم مي کرده است و هواي آلوده و زايد از طريق روزنه ها به بيرون هدايت مي شد.کاشيهاي معرق ، هفت رنگ و کاشيهاي خشتي ، با تصوير انساني از زيباييهاي ويژة اين حمام مي باشد. از ديگر نکات فني و هنري اين حمام مي توان از چگونگي شبکة آبرساني به خزينه ، گرمخانه ، سربينه ، حوضها ، حوضچه ها و فواره هاي متعدد آنها ، نحوة گرم کردن هواي داخل حمام ، چگونگي آب بندي مخازن آب و گرم کردن آب ، ارتفاع کم و باريک و طولاني بودن راهروها ، هشتي هاي مياني و سردرها ، تناسبات فضايي وروديها و خروجيها ، ارتفاع زياد رختکن ، گود بودن حمام ، بهره گيري از آب قنات ، نگهداشتن حرارت ، ضدزلزله بودن و کاهش ارتعاشات لرزشي در اثر قرارگيري در درون زمين ، که بدون آنها کارکرد حمام ممکن نمي شد ، نام برد.