عمارات و محوطه هاي باستاني درشهرستان كرمان

يخدان مويدي 
مويدي نام محله اي در شهر کرمان است و شامل بخشي از زمينها و قنات قديمي واقع در محدوده ميدان علي بن ابي طالب و خيابانهاي خورشيد وابوحامد است. يخداني که دراين منطقه ديده مي شود , قبلا" در خارج شهر کرمان قرار داشته و براثر توسعه و گسترش شهر اکنون در کنار خيابان (نزديک خيابان ابوحامد) واقع شده است و يکي از جاذبه هاي گردشگري کرمان محسوب مي شود. نقشه يخدان دايره شکل است و پوشش آن با خشت و ملاط رس صورت گرفته است. اين يخدان داراي گنبدي رفيع و همچنين حصاري با ارتفاع زياد مي باشد و در زير گنبد گودالي عميق قرا ردارد .در ضلع شمالي حصار حوضهاي وسيع کم عمقي قرار داشته که در فصل زمستان آنها را پراز آب مي کردند تا يخ ببندد و در روزهاي بعد نيز اين عمل را تکرار مي کردند تا اينکه توده اي قطور از يخ حاصل مي شد. سپس قطعات يخ مذکور را از حوض ها برداشته و داخل گودال عميق زير گنبد مي ريختند , يخ تا فصل تابستان دراين محل خنک نگهداري مي شد و مورد استفاده قرار مي گرفت
بيمارستان نوريه
اين بيمارستان بعد از بيمارستان مرسلين و به دستور خان ملقب به ظهيرالممالک فرزند حاج خسروخان , نوة ابراهيم خان ظهيرالدوله و در سال 1296 شمسي بنا شده است و ظهيرالممالک اموال و املاک خود را بر آن وقف نموده است. بيمارستان مزبور با توجه به اسناد و مدارک در سال 1299 شمسي آغاز بکار نموده و تاريخ ثبت شده بر پيشاني سر در شال 1338 شمسي مي باشد. اين بيمارستان اکنون در حال فعاليت است و به صورت رايگان عمل مي نمايد. معماري سر در تلفيقي از الگوهاي فرنگي است و تزئينات آن آجرکاري با طرحهاي مختلف مي باشد.
خانه پرداختي
خانة پرداختي از بناهاي دورة قاجار است که در انتهاي کوچة آتشکده در خيابان زريسف واقع شده است. خانة پرداختي داراي حياط مرکزي بوده و به صورت چهار کله اي در اطراف آب نمايي سنگي مي باشد. فضاها و اتاقها در جبهه هاي شمالي و جنوبي و غربي بوده و در جبهة شرقي مهتابي با سکوي يک متري وجود دارد که غيرمسقف بوده و براي استفاده از آفتاب مي باشد. در جبهة غربي تالاري وجود دارد که دو راهروي قرينه در طرفين آن ديده مي شود. در طرفين دو راهرو ، يک اتاق 3دري و يک اتاق 2دري قرار دارد. در جبهة شمالي نيز تالاري در وسط وجود دارد. راه ارتباطي خانه به محيط بيرون از طريق راهرويي است منتهي به هشتي با شکل هندسي هشت ضلع کامل که در سقف آن کاربندي زيبايي داشته و خورشيد زيبايي نيز در نرکز گنبد دارد. کاربري ساختمان در حال حاضر مسکوني مي باشد که به صورت موقت در بعضي مواقع سال مورداستفاده ني باشد. تزئينات ساختمان نيز شمسه هاي گچي و طرحهاي ساختي بر قالبهاي موجود در نماهاي ساختمان و آجرکاري در پائين ساختمان مي باشد. مالکيت ساختمان شخصي و تحت مالکيت آقاي پرداختي است که از زرتشتيان خريداري شده است. به دليل نگهداري خوب اين بنا احتياجي به مرمت ندارد.
خانة آقاي منفرد
خانة آقاي منفرد از بناهاي دورة پهلوي بوده و در کوچه اي منشعب از خيابان آلاشت در محلة معروف به اسلاميت واقع است. بناي اين ساختمان در يک جبهه واقع بوده و رو به جنوب دارد و از شمال به کوچه منتهي مي شود. ورودي به خانه شامل يک سردر و يک هشتي با طرح کامل هشت و يک راهرو با طرح هشتي نگين مي باشد. بنا بدون درنظرگرفتن ورودي متقارن بوده که داراي يک تالار 5 دهنه در مرکز و دو اتاق 2دري در طرفين مي باشد. محور طولي تالار با محور طولي حياط يکي است. در پشت تالار اتاق دودري وجود دارد که بوسيله دو راهرو مي توان به آن رسيد ، جلوي ورودي اتاق از راهروها هشتي تعبيه شده است. درحال حاضر خانه به دو قسمت تقسيم شده است که ورودي به اين دو بخش از دو راهروي طرفين 5دري مي باشد. کاربري منزل فوق درحال حاضر مسکوني و به صورت اجاره نشيني مي باشد. مالکيت بنا شخصي بوده و به غيراز آجرکاري نماي حياط و تزئينات ديگري ندارد و اقدام مرمتي خاصي نيز براي آن انجام نشده است. 
خانه محمدخان ميرحسيني
در خيابان 17شهريورِ شهرِ راين ، کوچه اي وجود دارد به نام کوچه شهيد روحي که از گذشته بواسطه اسکانِ بزرگان و خوانين محل به "کوچه خان ها" معروف است. در ابتداي اين کوچه ، خانة محمدخان قرار دارد که متأسفانه درپي ساخت و سازهاي جديد و تعريض کوچه ، بخشي از آن از بين رفته است. خانه محمدخان مانند ساير خانه هاي اعياني اين کوچه داراي حياطي مشجر است که اتاقها در دو طرف حياط واقع شده است. ساختمان اصلي به شکل L است که يکي از بازوهاي آن متعلق به فضاهاي خدماتي همچون انبار و آشپزخانه بوده که در سمت شرقي آن واقع اند و بازوي ديگر به فضاهاي زندگي اختصاص داشته است. از نکات جالب توجه در اين بنا ، وجود تالاري بر روي آکس گودال باغچه با دونيم ستون تزئين شده گچي است ، و در پس اين تالار اتاقي است با سقف گردپوش برروي فيلپوشهايي که مربع اتاق را مبدل به هشتي برپاي سقف نموده اند. ملک مذکور تحت مالکيت شخصي مي باشد و مدارک ثبتي آن پس از طرح در جلسة شوراي ثبت منطقه اي ، جهت طي مراحل قانوني و ثبت نهايي به سازمان ميراث فرهنگي کشور ارسال شده است.
آسياب شهداد
عناصر و شواهد موجود در بناي آسياب چون شيوة پوشش طاق ورودي بنا را به دورة بعد از صفويه نسبت مي دهد. آسياب آبي شهداد داراي دو تنوره در جبهة شمال غربي است و آب از کانالهايي که با سنگ و ملات خاک آهک ساخته شده وارد تنورة آسياب مي شده است.سردر بنا آجري با طاق جناقي است و طرفين ورودي دو سکو بنا گرديده است. ورودي بنا به دالان طويلي منتهي مي شود. طرفين دالان 3 فضا قرار گرفته که انبار غله و اتاق آسيابان بوده است. تزئينات بکار رفته در بنا شامل کاربندي هاي آجري است که زير گنبد هشتي آسياب اجرا شده , نوارهاي هندسي خشتي بکار رفته در برج نگهباني آسياب نيز از جمله تزئينات موجود در بناست.
خانه اسلاميت
خانه اسلاميت متعلق به حاج آقا اسلاميت است که توسط پدر ابراهيم خان ظهيرالدوله ساخته شده و متعلق به اواخر دورة قاجار مي باشد. طرح اوليه اين خانه نيز مانند ديگر خانه هاي قديمي داراي حياط مرکزي مي باشد که فضاهاي زندگي و انبارها و آشپزخانه در اطراف آن و در لايه هاي مختلف قرار دارند. با تعريض خيابان دو جبهه جنوب و قسمتي از حياط مرکزي تخريب نگرديده است ولي باقيمانده ساختمان درحال حاضر قابل سکونت بوده و مورداستفاده قرار مي گيرد. باقيمانده ساختمان که شامل دو جبهه شمالي و شرقي مي باشد ، ازنظر تزئينات داراي ارزش مي باشد. خانه به صورت يک طبقه و داراي کرسي مي باشد. مهمترين بخش بنا جبهه شمالي ساختمان است که از اتاقهاي دودري و سه دري و تالار مرکزي تشکيل شده است. خانه اسلاميت در جوار خيابان شهداي فتح آبادان (آلاشت) و از شرق و غرب به دو کوچه پنج متري منتهي مي شود. درحال حاضر مالکيت ملک فوق خصوصي بوده و از آن به عنوان منزل مسکوني مورداستفاده قرار مي گيرد. تعميرات ساختمان توسط مالک بنا صورت گرفته است.
محوطة باستاني غبيرا
در دهة پنجاه هيئتي از باستانشناسان انگليسي طي چند فصل در محوطة باستاني و تاريخي «غبيرا» کاوشهاي مهمي انجام داد. اين هيئت به سرپرستي دو متخصص باستانشناسي دورة اسلامي بنام هاي «گزافهروري» (G. Fehervari) و «اچ بيوار» (H. Bivar) بخشهايي از شهر مهم اسلامي غبيرا را حفاري کرد. «غبيرا» که روزگاري شهري بزرگ و معمور بوده ، در حال حاضر بعنوان شهري ويران شده و متروک در 11 کيلومتري غرب بهرامجرد و در محل تلاقي دو رودخانه چاري و غبيرا و در 70 کيلومتري جنوب کرمان واقع است. گرچه اين مکان تاريخي بيشتر بعنوان يک محوطة اسلامي شهرت دارد اما هيئت انگليسي در قسمت شمالي شهر اسلامي ، آثاري از ادوار پيش از تاريخ ، قابل مقايسه با آثار مکشوفه در «تل ابليس» و «تپة علي آباد» نيز کشف کرده است.شاخص ترين آثار شناخته شده در غبيرا متعلق به عصر سلجوقي است و به مقدار قابل توجهي اجزاء و عناصر معماري و آجر نوشته هاي حاوي علائم تزئيني و کتيبي کوفي ، همچنين اشياء سفالي و شيشه اي از قرون پنجم و ششم هجري ضمن کاوشها بدست آمده است. سکه هاي مکشوفه از دورة ساساني تا سکه هاي مسي و برنزي مربوط به آل مظفر (قرن هشتم هجري) دليل بر استمرار تمرکز و سکونت در غبيراست که حتي تا دورة صفوي و قاجار نيز ادامه داشته است.