نگاهي كوتاه به شهرستان كرمان

در مدارك‌تاريخي و جغرافيايي‌اسلامي نام اين منطقه«كرمان»،«كارمانيا»،«ژرمانيا»، «كرمانيا»، «كريمان»، «كارماني» و «كرماني» و در كتيبه بيستون به صورت ‹‹يوتيه›› ذكر شده است. شهرستان كرمان از شمال و خاور به كوير لوت از جنوب به شهرستان هاي بم و جيرفت و از باختر به شهرستان هاي راور، زرند، رفسنجان و بردسير محدود است. كشاورزي در كرمان رواج داشته ولي به علت كمي باران روش آبياري بيش تر به طريق آبي انجام مي شود. از محصولات کشاورزي اين شهرستان مي‌توان پسته، زيره، كتيرا، حنا، گندم، جو، يونجه، تره بار و بنشن را نام برد. سابقه هنر خوشنويسي به عنوان يکي از هنر هاي سنتي و ديني کرمان تا حدود قرنهاي پنجم و ششم هجري باز مي گردد. بصورت کتيبه آثاري از اين دوران را در کرمان مشاهده مي کنيم از جمله کتيبه هاي بناي خواجه اتابک و مسجد ملک که به خط ثلث و کوفي است. البته کرمان در تاريخ هنر خوشنويسي، هرگز از مراکز مهم اين هنر قلمداد نشده است. از نظر صنايع دستي شهرستان كرمان شهرت فراوان دارد زيرا علاوه بر قالي آن كه بسيار مرغوب است، گيوه دوزي، پته دوزي (نوعي سوزن دوزي)،شال بافي و كرك آن نيز از اهميت ويژه اي برخوردار است. از اين ميان آن‌چه بيش تر جنبه صادراتي دارد قالي و كرك بوده كه در اقتصادكرمان تاثير به‌سزايي داشته است.پته‌دوزي و شال‌بافي مهم ترين و ارزشمندترين صنايع دستي شهرستان كرمان را تشكيل مي دهند. پته حاصل تلاش دست‌هاي زحمت‌کش و هنرمند دختران و زنان کرماني است که هركس با چشم دل به آن بنگرد در آن، اثر نگاه‌هاي خسته‌اي را خواهد يافت که هر صبح تا شام در پي سوزن، از نقطه اي به نقطه ديگر در حرکت بوده و خود يادگار هزاران درد و رنج و گاهي شادي و شعفي که در ذهنشان منقوش بوده؛ است. 
پته هنر ارزشمندي است كه با وجود آن همه ظرافت و زيبايي، آن‌چنان که بايد و شايد در بازارهاي جهاني جايي ندارد. توجه بيش از حد به جنبه اقتصادي و تجاري اين صنعت و به کارگيري نخ‌هاي نامرغوب و از طرف ديگر افت کيفيت دوخت نيز بي تأثير بر منزوي بودن اين صنعت نبوده است. قيمت بالاي پته و آسيب پذيري آن از طرفي، عدم صادرات آن از طرف ديگر از مهم‌ترين دلايل رکود و وقفه در عرضه اين محصول به بازارهاي جهاني است. اين هنر که ريشه در تاريخ و گذشته فرهنگي استان کرمان دارد، همانند ساير رشته هاي صنايع دستي سابقه توليد کاملاً مشخصي ندارد و هر يک از دست اندرکاران، پيدايش آن را به يکي از افسانه هاي بومي مرتبط مي دانند و متأسفانه به دليل آسيب پذيري منسوجات در برابر عوامل جوي در موزه هاي داخلي و خارجي نمونه هايي از پته که بتواند راهگشاي ما به کشف سابقه اين هنر باشد، وجود ندارد. شال‌بافي نيز يكي ديگر از مهم‌ترين و ارزشمندترين صنايع دستي مردم اين منطقه است. در زمينه صنعت شال‌بافي نيز بايد گفت: هوتک يکي از روستاهاي چترود است که تنها کارگاه شال‌بافي كرمان را در خود جاي داده است. اساس اقتصاد شهرستان كرمان بر صنعت (صنايع دستي و صنايع ماشيني)، كشاورزي، دام‌داري، كارگري و تجارت استوار گرديده است. پسته، قالي، زيره، كتيرا، حنا، گندم و بعضي مواد كاني صادرات اين منطقه را تشکيل مي دهند. 
صنايع و معادن
كرمان در زمينه صنايع ماشيني نيز داراي فعاليت هاي قابل توجهي بوده و به علت فراواني ذغال سنگ، سرب، سنگ مرمر، آهك و گچ ‌كارخانه هاي زيادي جهت بهره‌برداري از منابع فوق در اين شهرستان تاسيس شده است كه از آن جمله كارخانه‌هاي توليد آجر، ساخت موزاييك و تهيه سيمان را مي توان نام برد. 
کشاورزي و دام داري 
كشاورزي در كرمان رواج داشته ولي به علت كمي باران روش آبياري بيش تر به طريق آبي انجام مي شود. از محصولات کشاورزي اين شهرستان مي‌توان پسته، زيره، كتيرا، حنا، گندم، جو، يونجه، تره بار و بنشن را نام برد. دامداري در كرمان به مقدار كم و منحصر به پرورش گوسفند، بز، شتر، اسب و الاغ مي باشد. 

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
در مدارك تاريخي و جغرافيايي اسلامي نام اين منطقه «كرمان»، «كارمانيا»، «ژرمانيا»، «كرمانيا»، «كريمان»، «كارماني» و «كرماني» و در كتيبه بيستون به صورت ‹‹يوتيه›› ذكر شده است. «كارمان» از دو كلمه ‹‹كار›› به معني جنگ و ‹‹مان›› به مفهوم محل تشکيل شده که به معني ‹‹جايگاه دلاوري و نبرد›› مي باشد. بعضي از جغرافيادانان، نام قديم اين شهر را «گواشير» (بردشير) خوانده اند که همان ‹‹كوره اردشير›› يا شهر اردشير بوده كه به تدريج به ‹‹گواشير›› تبديل شده است. در دوره ساسانيان فرمانرواي كرمان، عنوان شاه داشت، چنان كه بهرام چهارم (388- 389 م) كه در زمان پدرش والي كرمان بود لقب كرمانشاه (شاه كرمان) را داشت. در اين دوره سيرجان مهم ترين ناحيه كرمان محسوب مي شد. كرمان در دوره اسلامي و مقارن با 21 تا 24 هـ . ق و سال هاي بعد از آن تلاطمات سياسي زيادي را شاهد بود. عمر بن خطاب دراين زمان سهيل عدي و عبدالله عتبان را مامور فتح كرمان كرد. سرداران نام برده با گرفتن اندك جزيه اي ازحاكم كرمان به مدينه مراجعت كردند. در سال 31 هـ . ق مردم كرمان به جرم ندادن جزيه مورد هجوم سردار عرب، عبدالله بن عامر قرار گرفتند. وي كه از سوي عثمان مامور فتح كرمان شده بود، بدون مقاومت اهالي، كرمان را فتح كرد و جزيه چندين سال عقب افتاده را هم از اهالي پس گرفت و مجاشع بن مسعود را با يك هزار تن سپاه به حكومت كرمان برگزيد و خود عازم خراسان شد. در درگيري هايي كه بين اهالي و سپاه عرب در گرفت كرمان با مداخله نيروهاي كمكي عبدالله بن عامر، به تصرف كامل مسلمانان درآمد و مجاشع در دوران خلافت عثمان و علي بن ابيطالب عليه السلام، حاكم كرمان ماند. در دوره خلافت بني اميه شورش هايي در كرمان بر پا شد. عبدالرحمن بن اشعث از طرف امويان به جاي مجاشع به حكومت كرمان منصوب شد. در زمان خلافت عمر بن عبدالعزيز (99-101 هـ . ق) شخصي به نام غسان حكومت كرمان را بر عهده گرفت. در دوران حكومت وي كرمان رو به آبادي نهاد و بسياري از آتشكده هاي زرتشتيان كه به آن ها «مجوسيه» مي گفتند، خراب شد. در زمان خلفاي بني عباس حوادث مهمي در كرمان روي نداد. در اين دوره كرمان در معرض حمله اقوامي كه قبل از اسلام در بنادرخليج فارس مي زيستند قرارگرفت. اما معتصم آن ها را شكست داده و از كرمان خارج كرد. در سال 253 هـ . ق كرمان به تصرف يعقوب ليث موسس سلسله صفاريان درآمد. بعد از وي برادرش عمرو فارس، كرمان و سيستان را تصرف کرد. در سال 266 هـ . ق كرمان به تصرف سامانيان درآمده و در سال 267، عمرو بار ديگر بر كرمان استيلا يافت. بعد از درگذشت عمروليث حكام كرمان توسط امراي سلسله ساماني تعيين مي شد. در سال 315 هـ . ق معزالدوله ديلمي كرمان را تصرف و ديلميان چندين دهه بر اين شهر حكومت کردند. بعدها بر سر تصرف كرمان ميان خاندان آل بويه اختلاف افتاد و كشمكش ميان ديلميان و آل بويه تا سال ها ادامه داشت. در سال 433 هـ . ق كرمان به تصرف آلب ارسلان سلجوقي درآمد و وي موسس سلاجقه كرمان شد و حكومت آنان تا سال 583 هـ . ق ادامه داشت. به گفته ياقوت حموي كرمان در دوره سلاجقه از بهترين و آبادترين بلاد محسوب مي شد. دراواخر دوران زمامداري اين سلسله، اوضاع داخلي كرمان، دچارهرج و مرج گرديد و نابساماني آن با حمله غزان شدت يافت.
در سال 583 هـ . ق غزان بر كرمان مسلط شده و زرند را به طور موقت مركز ايالت خود قرار دادند. در اين دوره ملك دينار غزنوي حاكم كرمان بود. بعد از درگذشت وي پسرش علاءالدين فرخ شاه (591 – 592 هـ . ق) جانشين او شد. در دوران وي كرمان دستخوش آشوب و ناامني گرديد و جمعي از امراء، به نام علاءالدين تكش خوارزمشاه خطبه خواندند (568 – 596 هـ . ق). خوارزمشاه هم از اين موقعيت استفاده كرده و سپاهي را ازخراسان مامور تصرف كرمان كرد. در نتيجه در سال 592 هـ . ق كرمان ضميمه قلمرو خوارزمشاهيان گرديد و هندوخان، پسر علاءالدين تكش خوارزمشاه حاكم آن جا شد. هم زمان با درگذشت تكش كرمان دوباره ميدان تاخت و تاز تركمانان غز شد. در اين زمان ملوك شبانكاره براي سركوبي غزان چندين بار به كرمان حمله کردند، تا سرانجام اين ايالت را به تصرف خود در آوردند. بر اثر ظلم و بيدادگري حكام شبانكاره اهالي عليه اين قوم سر به شورش کرده و عجم شاه يكي ديگر از پسران ملك دينار را كه در زمان هندوخان روانه خوارزم شده بود و در كرمان به سر مي برد، به اميري انتخاب كردند. در همين زمان اتابك مظفرالدين سعد بن زنگي (599 – 623 هـ . ق) كه با ملوك شبانكاره در زد و خورد بود، كرمان را يك بار در سال 600 و بار ديگر در سال 602 هـ . ق به تصرف خود در آورده و اين شهر تا سال 607 به وسيله يكي از گماشتگان اتابك سعد اداره مي شد. با سرپيچي گماشته اتابك از فرمان و آشفته شدن اوضاع كرمان، تاج الدين ابوبكر كه از طرف سلطان محمد خوارزمشاه بر شهر زوزن و قهستان حكومت مي كرد، از اين هرج و مرج استفاده كرده و كرمان را به تصرف خود در آورد. در سال 619 هـ . ق مقارن رسيدن چنگيز خان به خراسان، براق حاجب ( قتلغ خان)، از امراي خوارزمشاهي، بر كرمان استيلا يافت و رسما سلسله قراختاييان را بنيان نهاد. در زمان سلطنت اين سلسله( 619 تا 703 هـ . ق) در كرمان ماركوپولو سياح معروف ونيزي از كرمان ديدن كرد. در سال 741 هـ . ق امير مبارزالدين محمد موسس آل مظفر، كرمان را تصرف كرد. بعد از انقراض اين سلسله كرمان ضميمه متصرفات امير تيمور گورگاني شد و پس از تيموريان به ترتيب كرمان تحت تصرف سلسله هاي قراقويونلو و آق قويونلو بود. مقارن ظهور شاه اسماعيل اول موسس سلسله صفويه (905 – 930 هـ . ق) كرمان در تصرف پسران سلطان حسين بايقرا بود. شاه اسماعيل با اعزام يكي از سرداران خود به نام جان محمد به كرمان، اين شهر را بدون مقاومت و خونريزي به تصرف درآورد. در اين زمان عده اي از ازبكان از طريق خراسان به كرمان تاختند که برخي از سرداران شاه اسماعيل شكست خورده و عقب نشيني كردند. از اين تاريخ به بعد تا پايان سلسله صفويه كرمان در امنيت و آسايش بود. گنجعلي خان يكي از معروف ترين حكام دوره صفوي درمدت ماموريت خود در كرمان نسبت به آبادي و عمران آن سعي و كوشش زياد كرده و آثار زيادي را در آن شهر از خود به يادگار گذاشته است. 
محمود افغان در سال 1132 هـ . ق به قصد تصرف اصفهان پايتخت صفويه از طريق سيستان خود را به كرمان رسانيد. در آن جا از لطفعلي خان والي فارس و برادر زاده فتحعلي خان وزير اعظم به سختي شكست خورد و به قندهار گريخت. محمود افغان بار ديگر در سال 1132 هـ . ق از راه سيستان به كرمان حمله کرد و پس از استيلا بر آن از طريق يزد راهي اصفهان شد. پس از دفع اشرف افغان توسط نادر و خلع شاه طهماسب دوم از سلطنت، كرمان مانند ساير مناطق ايران به تصرف نادر موسس سلسله افشاريه درآمد. بعد از كشته شدن وي كرمان دچار هرج و مرج گرديد و به وسيله افغان ها و بلوچ ها تاراج شد. 
كريم خان زند، موسس سلسله زنديه (1163 – 1193 هـ . ق) بعد از سركوبي مخالفين خود، خدامراد خان زند را با سپاهي به كرمان فرستاد. اين سردار بدون هيچ گونه مانعي كرمان را تصرف كرد. بعد از انقراض سلسله زنديه به وسيله آقامحمد خان قاجار، روزهاي تاريك و تيره روزي كرمانيان آغاز شد. آقا محمد خان همين كه از حركت لطفعلي خان زند به كرمان و انتخاب آن جا به پايتختي مطلع شد، با شتاب رهسپار كرمان گرديد و نزديك چهار ماه آن جا را در محاصره گرفت و در نهايت كرمان را به تصرف خود درآورد. آقا محمد خان پس از استيلا بر شهر، فرمان قتل عام اهالي بي گناه را صادر كرد و سپاهيان قاجار از هيچ جنايتي در حق اهالي بي گناه كرمان فروگذاري نكردند. روايت است كه به دستور آقا محمد خان بيش از 20 هزار نفر از نعمت بينايي محروم شدند و از سرهاي عده اي از ساكنين بي گناه كله مناره ها بر پا گرديد. بعد ازمرگ آقا محمد خان در دوره سلطنت فتحعلي شاه، شهر جديد كرمان در شمال باختري شهر قديم بنا شد. شهر امروزي كرمان، به بركت توسعه صنعتي، كشاورزي و فرهنگي يكي از آبادترين شهرهاي ايران به حساب مي آيد.

مشخصات جغرافيايي
شهرستان كرمان مركز استان كرمان و يكي از شهرستان هاي آن از نظر جغرافيايي در 57 درجه و 7 دقيقه ي درازاي خاوري و 30 درجه و 18 دقيقه ي پهناي شمالي و در ارتفاع 1755 متري از سطح دريا قرار دارد. شهرستان كرمان از شمال و خاور به كوير لوت از جنوب به شهرستان هاي بم و جيرفت و از باختر به شهرستان هاي راور، زرند، رفسنجان و بردسير محدود است. آب و هواي اين منطقه خشك و ميزان بارندگي سالانه به طور متوسط 142 ميلي‌ متر است. بر اساس سرشماري سال 1375 جمعيت شهر كرمان 384991 نفر شامل 79483 خانوار بوده است. مردم شهرستان كرمان مسلمان شيعه و آريايي نژادند و به زبان فارسي با گويش كرماني صحب مي کنند. مسيرهاي ارتباطي و دسترسي به اين شهرستان را راه‌هاي زير تشكيل مي‌دهد. 
راه كرمان ـ اصفهان به سوي شمال باختري به درازاي 703 كيلومتر-
ـ راهي به سوي جنوب باختري به درازاي 572 كيلومتر
ـ راه كرمان ـ شيراز که از 174 كيلومتري كرمان (سيرجان) راهي به درازاي 496 كيلومتر به سوي جنوب كرمان ـ بندر عباس جدا مي شود.
ـ راه كرمان ـ مشهد به درازاي 853 كيلومتر
ـ راه كرمان ـ زاهدان به سوي خاور به درازاي 541 كيلومتر که از 170 كيلومتري راهي به درازاي 594 كيلومتر به سوي جنوب جدا شده و كرمان ـ بندر عباس را به هم پيوند مي دهد.
ـ راه كرمان ـ ماهان از طريق جوپار به سوي جنوب به درازاي 52 كيلومتر( جوپار در 26 كيلومتري اين راه قرار دارد)
ـ راه آهن كرمان ـ بافق 
اين شهرستان داراي فرودگاه است. 

تکيه مديرالملک

تکيه مديرالملک از بناهاي دورة قاجار بوده و واقع در خيابان امام شهر کرمان مي باشد بطوريکه ضلع جنوبي در امتداد خيابان امام و ضلع شرقي آن همجوار کوچه اي است که از خيابان امام تا بازار ادامه دارد.تکيه داراي دو حياط مي باشد که در راستاي شمالي - جنوبي امتداد دارند. حياط اصلي بزرگتر بوده و در سمت شمال آن اتاقي ارسي دار و در پيش آن تالار مابين دو تختگاه وجود دارد که راه دسترسي اتاق و تالار از آن مي باشد. امتداد اين فضاها عمود بر امتداد حياط است. ارتفاع اين فضاها بيشتر از فضاهاي اطراف حياط است. براي تقسيم ارتفاع به تناسبات انساني طاقچه ها در دو ارتفاع اجرا گرديده اند. نماي داخلي تالار آجربندکشي شده است. اين بنا داراي ساختمان زيبايي در ضلع جنوبي توده که با تعريض خيابان ازبين رفته است. حياط کوچک فضاهاي خدماتي را بر گرداگرد خود دارد. راه دسترس به تکيه از درب داخل کوچه است که يک هشتي از نوع نگيني دارد که به دو حياط راه دارد.
اين بنا هنوز کاربري اصلي خود را دارد. تزئينات بنا در حياط اصلي به صورت ترکيب آجرکاري با کاشي معقلي مي باشد. عليرغم تخريب جبهه جنوبي اقدامات استحکام بخش و کف سازي و مرمت همچنان ادامه دارد. 

مسجد جامع مظفري
مسجد جامع يا مسجد مظفري کرمان در کنار ميدان مشتاقيه و ابتداي خيابان شريعتي واقع گرديده و يکي از زيباترين مساجد ايران مي باشد. براساس کتيبه سردر اصلي , روز چهارشنبه هفتم شوال سال 705 هجري قمري به دستور " اميدمبارز الدين محمد مظفر " (سرسلسله آل مظفر) واستاد "حاج محمد يزدي " آغاز گرديد و در اواخر سال 755 هجري به پايان رسيده است .درقسمت غربي مسجد ايواني است که بناي اصلي آن متعلق به دوره آل مظفر است ولي در دوره هاي بعدي الحاات و تعميراتي در مسجد صورت گرفته است از جمله تعميرات والحاقاتي که در دوره صفوي (شاه عباس دوم ) انجام يافته , بخشي از بدنه محراب مسجد است. مسجد با نقشه چهار ايواني ساخته شده و داراي سردري رفيع و باشکوه , ايوان , شبستان , مناره و صحني بسيار زيبا مي باشد. سردر بزرگ و بلند با کاشيکاري جالب آن ,شباهت زيادي با مسجد جامع يزد دارد. در طرف دري که از خيابان مظفري وارد مسجد مي شوند. سنگي بسيار عالي و شفاف به ديوار نصب است که به سنگ آينه شهرت دارد. اين مسجد از يک سحن به ابعاد 84 ×47 × 56/66 متر و چهار ايوان تشکيل شده که امروز صحن آن وسيع تر شده است . درايوان ضلع غربي محراب بسيار عالي و زيبائي وجود دارد که حاشيه بالاي آن از سنگ مرمر سبز با خطوط بسيار شيوا و دلنشين منقوش و حجاري شده و درانتهاي خطوط قرآني چنين رقم زده شده " عمل خواجه ... معمار اصفهاني " .
ساختمان مسجد برطبق اصول قرينه سازي , دوايوان بزرگ تابستاني و زمستاني دارد . ارزشمندترين قسمت بنا کارشيکاري معرق محراب و سردر شرقي مسجد مي باشد . دراين مسجد انواع کاشي هاي معرق , هفت رنگ ساده و چندرنگ کار شده است .دراين بناي باشکوه مقرنس گچ بري شده در هشتي يک ياز وروديها و محراب مقرنس شده با کاشيکاري بسيار ظريف معرق و نيز مقرنسهاي معرق شده ورودي اصلي را مي بينيم. ساختمان مسجد به سبک بناهاي اسلامي و شامل سه ايوان بزرگ غربي ( قبله ) و شمالي و جنوبي است سردرجنوب غربي از آثار عهد صفوي است. مناره و گلدسته مسجد در زمان کريم خان زند 1176 هجري قمري مرمت يافته است سردر رو به شرق مسجد از شليک توپ هاي آقامحمدخان قاجار خرابي يافت ولي بعدها مرمت شد . تعميرات حفاظتي و اساسي بنا از سال 1348 شروع شده و هنوز هم ادامه دارد .اين بنا درجوار بازار و در قالب شهر واقع شده و به جهت موقعيت خاصي که دارد محل اصلي برپايي نماز جماعت بوده است .

مسجد ملک ( مسجد امام )
اين مسجد که در خيابان امام خميني قرار دارد از بناهاي دوران سلجوقي است و ازنوع مساجد چهار ايواني و يکي از بزرگترين مسجدهاي کرمان است. سابقه تاريخي اين بنا به قرن پنجم هجري ( عصر سلجوقي ) مي رسد. بناي اين مسجد رابه ملک تورانشاه منصوب داشته اند .قسمتهاي مختلف اين مسجد به مرور زمان و به کرات تعمير گرديده , مخصوصا" صفحه اصلي در زمان وکيل الملک (1285 هجري قمري ) بازسازي شده است. آنچه از قسمتهاي اصلي دوره سلجوقيان برجاي مانده , برج آجري ضلع شمال شرقي و سه محراب گچبري شده مي باشد که يکي از اين محراب ها براثر تغييراتي که در بنا صورت گرفته در حال حاضر در پشت بام شبستان امام حسن قرار داد. مسجد امام بيش از 107 متر عرض دارد و در چهار طرف آن شبستانهاي ساخته شده است . معروف ترين شبستان آن شبستان امام حسن است . در قسمت غربي آن ايوان بزرگي با روکش کاشي خوش رنگ معقلي برجاي مانده است تعميرات مسجد ملک از سال 1348 آغاز شده و هنوز نيز ادامه دارد. ايوان بزرگ قبله مسجد روبه روي در شرقي قرار دارد. يک در بزرگ به طرف شمال و در ديگري به طرف جنوب غربي باز مي شود. در وسط صحن مسجد آب نمايي به عمق چهارمتر وجود دارد که سابقا" آب مستوره از آن در مي شده استو براي وضو گرفتن و ساير موارد استفاده شده است .

مدرسه ابراهيم خان
در مرکز شهر کرمان مدرسه زيبا و وسيعي به نام مدرسه ابراهيم خان ( ظهيرالدوله ) ديده مي شود. باني اين مدرسه مرحوم ابراهيم خان ظهير الدوله جد خاندان ابراهيمي است .
اين مدرسه در داخل قيصريه نزديک بازار و شمال بازار قديم و ميدان گنجعليخان قرار گرفته و سالها محل بحث و فحص و مدرس طلاب قديمه بوده و حجره هاي آن در اطراف و چهار ضلع آن واقع است در کل ساختمان اين مدرسه را شاه نشين , محراب , ايوانچه و غرفه هاي اطراف تشکيل مي دهد .تزئينات نماي داخلي مدرسه کاشي هفت رنگ با نقش گل و بوته , گلدان و باغ و نيز مقرنس کاري و گچبري است . دراين مدرسه همچنين مي توانيم يکي از رفيع ترين بادگيرهاي کرمان را که از جمله زيباترين بادگيرهاي شهر کرمان است , ببينيم ايوان شرقي و برج ساعت اين مدرسه کاشيکاري و چشم اندازي زيبا دارد. جلوي حجره هاي آن از سنگ ساخته شده و حوض بزرگي وسط حياط قرار دارد. طاقنماهاي بنا نمونه هاي زيبايي را از کاشيکاري , پيش روي بيننده قرار مي دهند برروي کاشيکاري سردر و کاشيکاري خشتي داخل مدرسه تاريخهاي مختلفي به چشم مي خورد که قديمي ترين آنها سال 1132 هجري قمري است.
در يک کتيبه ماده تاريخ بناي اين مدرسه ديده مي شود که اثر شادروان صباي کاشاني شاعر مشهور است. اين کتيبه کاشي برروي ديوار مدرسه نصب شده است .
زد صبا نيز از پي تاريخ اين و آن رقم سلسبيل از وجود ابراهيم در جنب سبيل با اين ترتيب با احتساب حروف ابجد , تاريخ سال 1232 هجري قمري به دست مي آيد .يکي از تزئينات جالب مدرسه سنگ يک پارچه اي است که از مرمر به صورت بسيار زيبايي تراشيده شده و ورودي مدرسه را در برگرفته است . آيه " سلام علي ابراهيم " که اشاره به باني مجموعه نيز مي باشد برروي سنگ مذکور حجاري شده و جلوه خاصي به ورودي داده است. کوبه در مدرسه نيز از شاهکاري هنر فلزکاري عصر قاجار مي باشد مدرسه هم اکنون محل کسب علوم ديني است.

مشتاقيه (سه گنبد )
بناي مشتاقيه در شرق مسجد جامع و مزار يکي از پيشوايان صوفيه موسوم به مشتاق عليشاه است که از دوره قارجاريه به يادگار مانده است. اين محوطه ابتدا مزار " ميرحسين خان " جد اعلاي سادات معروف به ميرحسيني کرماني بوده است. مسير حسين خان در زمان زنديه , چندي فرماندار کرمان بود .پس از قتل مشتاق ( درقرن سيزدهم هجري) سال 1206 هجري قمري , نعش اور انيز را مقبره ميرحسين خان دفن کردندکه اينک معروف به مشتاقيه است. اين بنا به " سه گنبد " نيز شهرت دارد سه گنبد مزبور برروي سه مقبره به نام مشتاق عليشاه , شيخ اسمائيل و کوثر عليشاه بنا گرديده است. بر فراز دو مقبره مشتاق و کوثر عليشاه دو گنبد کاشيکاري وجود دارد که در قرن اخير ساخته شده است. کاشيکاري و تزئينات داخلي بناي مشتاقيه که شامل تزئينان گچبري و نقاشي سقف گنبد مي باشد , نيز از آثار ارزنده هنري به شمار مي رود . 

مقبره خواجه اتابک برغوج (بزقش )
اين مقبره در محله جنوب شرقي و نزديک مسجد بازار قرار دارد و از بناهاي ارزشمند دوره سلجوقي ( نيمه دوم قرن ششم هجري ) به حساب مي آيد. نقشه بنا ازداخل چهارضلعي و از خارج به صورت هشت ضلعي مي باشد. نماي داخلي و خارجي بنا به وسيله گچبري و آجرکاري منظم تزئين گرديده است. مقدار زيادي از گچ بريها به مرور از بين رفته و حتي سقف مقبره حدود هفتاد سال قبل ريخته و پوشش مجدد آن به وسيله اداره باستان شناسي وقت انجام شده است .از آثار با ارزش بنا خطوط کوفي و ثلث با تزئينات گچ بري و آجري و سنگهاي مرمر نفيس داخلي بناست. در حال حاضر گچ بريهاي داخلي محکم شده و قسمتي از گچ بريهاي نماي بيروني از زير لايه هاي کاه گلي بيرون آورده شده است و در آنها از مواد مخصوص ضد آب استفاده گرديده است .داخل بنا به صورت محوطه چهارگوش است و در گچبريهاي آن قطعات کوچک کاشي به کار برده شده است از جمله اجزاء بسيار ارزشمند اين بنا سنگ نبشته اي با خط کوفي است همراه با آيات قرآني است که داخل ديوار در جهت قبله نصب گرديده است

گنبد سبز
گنبد يا قبه سبز که به نام آرمگاه قراختائيان نيز شهرت دارد از ابنيه مهم و با سابقه کرمان است اين گنبد که در " محله شهر " قرار دارد از بناي مدرسه و آرامگاه قراختائيان نيز شهرت دارد از ابنيه مهم و باسابقه کرمان است .اين گنبد که در " محله شهر " قرار دارد. از بناي مدرسه و آرامگاه قراختائيان کرمان تشکيل شده است. گنبد سبز از آثار منحصر به فرد قرن هفتم هجري در کرمان مي باشد , اين درحالي است که تاريخ ساختمان اصلي گنبد را به اواسط قرن نهم هجري نسبت مي دهند. در زلزله سال 1314 هجري قمري قسمت اعظم اين گنبد از بين رفته و امروز تنها سردر بزرگي از آن باقي مانده که مربوط به سردر ورودي مدرسه مي باشد و بقاياي ديوارهاي مدرسه و آرامگاه احتمالا" در زير ساختمانهاي مسکوني مدفون است. سردربنا باکاشيهاي معرق بسيار زيبايي مزين شده و دو ستون پيچکي شکل که در دو طرف و متصل به ايوان نصب شده که جلوه خاصي به اين بنا داده است.زيباترين قسمت ايوان کاشيکاري معرق آن است که در نوع خود بي نظير مي باشد.

گنبد جبليه
در منتهي اليه شرقي شهر کرمان درامتداد خيابان زريسف به طرف مسجد صاحب الزمان گنبد بزرگ و زيبايي است که از سنگ ساخته شده و بر گنبد گبري يا گنبد گنج شهرت دارد. پلان گنبد هشت ضلعي و روي اضلاع آن طاقنماهاي متعددي به چشم مي خورد , پلان هشت ضلعي به ترتيب به 16 و 32 ضلع و سقف مدور تبديل مي شود . عرض پي گنبد در پايه بر 3 متر مي رسد. در 8 طرف آن 8 دربه عرض 2 متر قرار گرفته است که در سالهاي اخير براي استحکام بخشي به بنا و جلوگيري از خرابي آن , درگاهها را با سنگ مسدود ساخته و فقط يکي از آنها را باز گذاشته اند. مصالح بکار گرفته شده در بنا , سنگ و گج و مصالح بکار رفته در ديوارها سنگ لاشه است . قسمت بالاي گنبد که الحاقي است از آجر ساخته شده , در داخل گنبد ظاهرا" گچ بريها و تزئيناتي وجود داشته و قسمت بالا ريخته و بخش پائين را از بين برده اند. در تواريخ از تاريخ ساخت بنا , کاربرد و هدف ساخت آن مطلبي به نظر نرسيده است. آنچه که از سبک معماري گنبد جبليه استنباط مي شود اين است که بناي مذکور احتمالا" مربوط به اواخر دوره ساساني مي باشد و در اوايل اسلام مرمت شده است و يا در اوايل ظهور اسلام با الهام از معماري ساساني بنا گرديده است. برخي تاريخ بناي آن را به دوران سلجوقيان نسبت مي دهند.

محوطة باستاني غبيرا
در دهة پنجاه هيئتي از باستانشناسان انگليسي طي چند فصل در محوطة باستاني و تاريخي «غبيرا» کاوشهاي مهمي انجام داد. اين هيئت به سرپرستي دو متخصص باستانشناسي دورة اسلامي بنام هاي «گزافهروري» (G. Fehervari) و «اچ بيوار» (H. Bivar) بخشهايي از شهر مهم اسلامي غبيرا را حفاري کرد. «غبيرا» که روزگاري شهري بزرگ و معمور بوده ، در حال حاضر بعنوان شهري ويران شده و متروک در 11 کيلومتري غرب بهرامجرد و در محل تلاقي دو رودخانه چاري و غبيرا و در 70 کيلومتري جنوب کرمان واقع است. گرچه اين مکان تاريخي بيشتر بعنوان يک محوطة اسلامي شهرت دارد اما هيئت انگليسي در قسمت شمالي شهر اسلامي ، آثاري از ادوار پيش از تاريخ ، قابل مقايسه با آثار مکشوفه در «تل ابليس» و «تپة علي آباد» نيز کشف کرده است.شاخص ترين آثار شناخته شده در غبيرا متعلق به عصر سلجوقي است و به مقدار قابل توجهي اجزاء و عناصر معماري و آجر نوشته هاي حاوي علائم تزئيني و کتيبي کوفي ، همچنين اشياء سفالي و شيشه اي از قرون پنجم و ششم هجري ضمن کاوشها بدست آمده است. سکه هاي مکشوفه از دورة ساساني تا سکه هاي مسي و برنزي مربوط به آل مظفر (قرن هشتم هجري) دليل بر استمرار تمرکز و سکونت در غبيراست که حتي تا دورة صفوي و قاجار نيز ادامه داشته است. 

يخدان مويدي
مويدي نام محله اي در شهر کرمان است و شامل بخشي از زمينها و قنات قديمي واقع در محدوده ميدان علي بن ابي طالب و خيابانهاي خورشيد وابوحامد است. يخداني که دراين منطقه ديده مي شود , قبلا" در خارج شهر کرمان قرار داشته و براثر توسعه و گسترش شهر اکنون در کنار خيابان (نزديک خيابان ابوحامد) واقع شده است و يکي از جاذبه هاي گردشگري کرمان محسوب مي شود. نقشه يخدان دايره شکل است و پوشش آن با خشت و ملاط رس صورت گرفته است. اين يخدان داراي گنبدي رفيع و همچنين حصاري با ارتفاع زياد مي باشد و در زير گنبد گودالي عميق قرا ردارد .در ضلع شمالي حصار حوضهاي وسيع کم عمقي قرار داشته که در فصل زمستان آنها را پراز آب مي کردند تا يخ ببندد و در روزهاي بعد نيز اين عمل را تکرار مي کردند تا اينکه توده اي قطور از يخ حاصل مي شد. سپس قطعات يخ مذکور را از حوض ها برداشته و داخل گودال عميق زير گنبد مي ريختند , يخ تا فصل تابستان دراين محل خنک نگهداري مي شد و مورد استفاده قرار مي گرفت

بيمارستان نوريه
اين بيمارستان بعد از بيمارستان مرسلين و به دستور خان ملقب به ظهيرالممالک فرزند حاج خسروخان , نوة ابراهيم خان ظهيرالدوله و در سال 1296 شمسي بنا شده است و ظهيرالممالک اموال و املاک خود را بر آن وقف نموده است. بيمارستان مزبور با توجه به اسناد و مدارک در سال 1299 شمسي آغاز بکار نموده و تاريخ ثبت شده بر پيشاني سر در شال 1338 شمسي مي باشد. اين بيمارستان اکنون در حال فعاليت است و به صورت رايگان عمل مي نمايد. معماري سر در تلفيقي از الگوهاي فرنگي است و تزئينات آن آجرکاري با طرحهاي مختلف مي باشد.

خانه پرداختي
خانة پرداختي از بناهاي دورة قاجار است که در انتهاي کوچة آتشکده در خيابان زريسف واقع شده است. خانة پرداختي داراي حياط مرکزي بوده و به صورت چهار کله اي در اطراف آب نمايي سنگي مي باشد. فضاها و اتاقها در جبهه هاي شمالي و جنوبي و غربي بوده و در جبهة شرقي مهتابي با سکوي يک متري وجود دارد که غيرمسقف بوده و براي استفاده از آفتاب مي باشد. در جبهة غربي تالاري وجود دارد که دو راهروي قرينه در طرفين آن ديده مي شود. در طرفين دو راهرو ، يک اتاق 3دري و يک اتاق 2دري قرار دارد. در جبهة شمالي نيز تالاري در وسط وجود دارد. راه ارتباطي خانه به محيط بيرون از طريق راهرويي است منتهي به هشتي با شکل هندسي هشت ضلع کامل که در سقف آن کاربندي زيبايي داشته و خورشيد زيبايي نيز در نرکز گنبد دارد. کاربري ساختمان در حال حاضر مسکوني مي باشد که به صورت موقت در بعضي مواقع سال مورداستفاده ني باشد. تزئينات ساختمان نيز شمسه هاي گچي و طرحهاي ساختي بر قالبهاي موجود در نماهاي ساختمان و آجرکاري در پائين ساختمان مي باشد. مالکيت ساختمان شخصي و تحت مالکيت آقاي پرداختي است که از زرتشتيان خريداري شده است. به دليل نگهداري خوب اين بنا احتياجي به مرمت ندارد.