تغذیه و سلامت كودكان
به طور مسلم، بزرگ ترین آرزوی هرمادر و پدری این است كه كودكانشان، هم از رشد طبیعی برخورداربوده و سالم و شاداب باشند و هم از گزند بیماری ها درامان بمانند.
این آرزویی كاملا طبیعی و منطقی است ؛ به ویژه آنكه كودكان ، گروهی از افراد جامعه را تشكیل می دهند كه به دلایل زیر تغذیه آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است :
- چون كودكان در مرحله ی رشد سریع هستند، نیازهای تغذیه ای شان اهمیت خاصی دارد وهر نوع اختلالی كه درتغذیه ی آنان پیش آید، می تواند موجب وارد آمدن لطمات شدیدی به رشد آنان شود؛
-برخی از عوارضی كه به علت تغذیه ی غلط در سلامت كودكان ایجاد می شود، چنانچه به سرعت درمان نگردد، جبران ناپذیر بوده و ممكن است تا آخر عمر گریبان گیر آنان باشد؛
- كودكان حساس تر و آسیب پذیرتر از بزرگسالان هستند و كمبود ها و اختلالات تغذیه ای موجب كاهش قدرت ایمنی آنان می شود، هم چنین آنها را رنجور، بیمار و ناتوان خواهد ساخت؛
- كودكان درمرحله ی یادگیری سریع هستند و تغذیه ی ناكافی و نامناسب می تواند قدرت یادگیری و حافظه ی آنان را تا حد قابل توجهی كاهش دهد و این امر می تواند، در آینده ، نیروی فعال جامعه را فلج كرده و خسارات عظیم و جبران ناپذیری به سلامت جامعه وارد سازد.
- بنابراین با توجه به اهمیت خاص سلامت كودكان و جایگاه مهمی كه این گروه درخانواده و جامعه دارند، لازم است به تغذیه و سلامت آنان توجه كافی مبذول شود.
- برای تشخیص این كه آیا تغذیه ی كودكانمان صحیح و مناسب است یا نه ،مهم ترین گام ، بررسی اثراتی است كه تغذیه روی سلامت آنان به جا می گذارد. با چندین معیار می توانیم به كفایت و تعادل تغذیه ی كودكان پی ببریم؛ این معیارها عبارت اند از:
- رشد؛
- وضعیت ظاهری و فیزیكی كودك؛
- قدرت یاد گیری ؛
- تحرك و شادابی ؛
- مقاومت در برابر بیماری ها .
چنانچه كودك ، لاغر و كم وزن باشد و وزن گیری منطبق با استاندارد انجام نشود، باید چاره ای موثر وعاجل اندیشید. درچنین مواردی یكی از مهم ترین اقدامات ، توجه به وضعیت تغذیه ای كودكان است. كمبودهای تغذیه ای به رشد كودكان لطمه زده و رشد آنان را دچاراختلال خواهد كرد .
بعضی ازافراد تصور می كنند، رشد قدی كودك، صرفا" یك عامل ژنتیك است و به طور كامل تحت تاثیر ارث قرار دارد. البته ارث، به طور مسلم در رشد قدی افراد موثر است؛ ولی دربسیاری از جوامع توانسته اند با تغذیه ی صحیح، كافی و متعادل و نیز ورزش مناسب و مداوم ، به رشد همگان كمك كرده و افزایش قابل توجهی در رشد قدی آنان ایجاد كنند . به طور كلی تغذیه ی كافی ، صحیح و متنوع در رشد كودكان تاثیر زیادی دارد.
دربین مواد مغذی ، عواملی كه تاثیر بیشتری در رشد دارند، عبارت اند از:
پروتئین - انرژی - ویتامینA- ویتامینDو املاحی مانند: كلسیم ، فسفر، ید و روی .
چنانچه به منابع غذایی این عوامل توجه كنیم، می بینیم دسترسی به آنها به طور كامل امكان پذیر و آسان است و با برنامه ریزی صحیح می توانیم دربرنامه ی غذایی روزانه ی كودك، از این مواد به مقدار كافی استفاده كنیم .
مواد پروتئینی
این مواد دارای دو منبع حیوانی و گیاهی هستند.
منابع حیوانی پروتئین عبارت اند از : انواع گوشت قرمز، مانند: گوشت گوساله و گوسفند ، گوشت سفید مانند مرغ و ماهی، امعاء و احشا مانند جگر، دل و قلوه ، مغز، زبان ، شیر و لبنیات و تخم مرغ .
منابع گیاهی پروتئین عبارت اند از: حبوبات ، غلات و مغزها. لازم به ذكر است كه منابع حیوانی پروتئینی دربدن كاربرد بهتری دارند و تقریبا" به طور كامل تری به مصرف رشد ، سازندگی ، ترمیم و تولید هورمون ها، آنزیم ها وآنتی بادی ها می رسند.
پروتئین های گیاهی از نظراسید های آمینه ی اساسی ، كامل نیستند، بنابراین كاربرد ضعیف تری دربدن دارند؛ ولی چنانچه مخلوطی از دو نوع پروتئین گیاهی به طور مثال مخلوطی از «غلات وحبوبات» مثل عدس پلو یا « حبوبات و مغزها» مثل خوردن چند عدد گردو پس از یك غذای حاوی حبوبات ویا « غلات و مغزها» مثل شیرینی های گردویی ، بادامی یا نان كنجدی مصرف شوند، دراین صورت ، اسیدهای آمینه یك دیگر را كامل كرده و كاربرد تغذیه ای آن ها در بدن بالا می رود و به طور كامل تری به مصرف می رسند.
البته كودكان و نوجوانان كه درحال رشد هستند و نیاز به پروتئین بیشتری دارند، باید مقدار بیشتری پروتئین حیوانی در برنامه ی غذایی روزانه ی خود بگنجانند.
انرژی
برای رشد و ساخته شدن سلول ها، نیاز به انرژی است ؛ برای تامین انرژی كودكان باید همزمان از مواد نشاسته ای مانند برنج ، نان، ذرت ، ماكارونی ، آرد ، گندم ، جو و چربی ها مانند كره و روغن های گیاهی وهمچنین مغزها از قبیل گردو، بادام ، پسته ، بادام زمینی ، بادام هندی ، فندق و تخمه استفاده كرد. میوه های شیرین نیز، ا زمنابع غنی انرژی محسوب می شوند.
توجه داشته باشید كه درمصرف مواد انرژی زا هرگز نباید افراط كرد؛ زیرا موجب افزایش وزن وچاقی می شود.
وزن بدن ، معیار خوبی جهت تخمین كفایت یا كمبود مصرف مواد انرژی زا است، چنانچه وزن كودك كمتر از حد استاندارد باشد ، نشانه ی كمبود انرژی است و لذا باید مصرف مواد انرژی زا را افزایش داد.
اگر وزن ، بیش از حد استاندارد باشد نشان دهنده ازدیاد مصرف مواد انرژی زا است كه در این صورت باید مصرف كربوهیدرات ها وچربی ها را محدود كرد.
ویتامینA
این ویتامین تاثیر قابل توجهی در رشد دارد و چنانچه كودكان و نوجوانان دچار كمبود این ویتامین شوند، به رشد آنان لطمه وارد شده و كوتاه قد باقی خواهند ماند.
ویتامینA در موادی مانند جگر، كره حیوانی ، زرده ی تخم مرغ ، شیر و لبنیات پر چرب وجود دارد .بهتر است غذای كودكان كم اشتها را با این مواد تكمیل كنید.
منابع گیاهی ویتامینA عبارت اند از:
سبزی هایی كه دارای برگ سبز تیره ، زرد تیره و نارنجی هستند؛ مانند سبزیجات برگی ، هویج ، گوجه فرنگی و میوه هایی مانند طالبی ، زردآلو، شلیل و هلو.این مواد را بصورت تازه و كاملا شسته شده، در اختیار آنها بگذارید.
ویتامینD
ویتامینD از طریق تابش اشعه ی ماوراء بنفش نور خورشید به پوست ، در بدن تولید می شود. درتولید ویتامینD در بدن، این عوامل موثر اند:
الف – شدت تابش نور خورشید به پوست ، ب – مدت زمان تابش ،ج – كیفیت تابش نورخورشید
بنابراین سه مورد باید نور خورشید بصورت ملایم ، به مدت نیم ساعت در روز، به طور مستقیم ( نه از پشت شیشه) به پوست كودك بتابد تا مقدار كافی ویتامینD در بدن تولید شود.
كلسیم و فسفر
كلسیم و فسفر املاحی هستند كه ماده ی اصلی استخوان ها را تشكیل می دهند. چنانچه دردوران رشد، كلسیم و فسفر به میزان كافی مصرف نشود، در رشد آنها اختلال ایجاد شده و روند رشد به خوبی و به طور كامل انجام نخواهد شد.
- بهترین منبع غذایی كلسیم و فسفر، شیر و لبنیات است ؛ البته این دو ماده ی معدنی در سبزی ها ، حبوبات و مقداری هم درغلات وجود دارند . برای جذب بهتر كلسیم و فسفر، ویتامینDلازم است. بنابراین برای رشد واستخوان سازی ، علاوه بر كلسیم و فسفر، مقدار كافی ویتامینD نیز باید در بدن وجود داشته باشد.
- محیط اسیدی ، جذب كلسیم را افزایش می دهد ؛ بنابر این مصرف مواد حاوی كلسیم همراه با مواد حاوی ویتامینC ، موجب ارتقای جذب كلسیم غذا می شود.
- برعكس وجود اگزالات ( ماده ای كه دربعضی سبزی ها مانند اسفناج و كلم وجود دارد ) و نیز فیتات ( كه درغلات موجو د است ) از جذب كلسیم جلوگیری می كند.
شیر بهترین منبع كلسیم و فسفر است چون شیر دارای ویتامینD است ، نسبت كلسیم به فسفر در شیرمناسب است و لا كتوز ( قند شیر) به جذب كلسیم كمك می كند .
مصرف روزانه 2 لیوان شیر برای كودكان ضروری است .
