نقش سازنده عذر خواهى و عذر پذیرى

امام على (علیه السلام ) مى فرماید:

اعقل الناس اعذرهم للناس ¹ ؛ خردمندترین مردم كسى است كه عذر دیگران پیشتر پذیرد.

ایـن كـه آدمى كارى كند كه ناچار شود، عذر بخواهد، خود یک نقص است . تا جایى كه ممكن اسـت آدمـى نـبـایـد دسـت بـه كـارى بـزنـد كـه نـاچـار بـه عـذر خـواهـى شـود ولو از آن جـا كـه انسان ممکن الخطا است هرگونه اشتباهى نسبت به دیگران ، یا نسبت به خداوند ممكن است از او سر بزند.

گاه ممكن است فرزند در برابر پدر و مادر خطایى كند یا والدین نسبت به فرزند خویش یـا كـسـى نـسـبـت بـه همسر خود یا استاد نسبت به شاگرد یا شاگرد نسبت به استاد كه شایسته نبوده و موجب رنجش و ناخشنودى گردد.

خـردمـنـدتـریـن راه بـراى جـبـران ، معذرت خواهى است كه البته همان اعتراف به خطا خود گونه اى عذر خواهى است .

چنان كه مولا على (علیه السلام ) مى فرماید: الاقرار اعتذار ²؛ اقرار به گناه ، گونه اى عذر خواهى است .

بـه هـرحـال ، خـطـا را پـذیـرفـتـن و از طـرف مـقـابـل عـذر خـواسـتـن ، كـمـال عـقـل و خـردمـنـدى اسـت ؛ چـنـان كـه عذر را پذیرفتن و خطا را نادیده گرفتن نیز از خردمندى است .

امام على (علیه السلام ) فرمود: المعذره برهان العقل ³ ؛ عذر خواهى و عذر پذیرى دلیل بر خرد است .

اعقل الناس اعذرهم للناس ⁴؛ خردمندترین مردم عذر پذیرترین آنان است .

اذا جنیت فاعتذره ⁵؛ همان دم كه به گناه مى افتى ، عذر خواهى كن .

نعم الشفیع الاعتذار ⁶ ؛ عذر خواهى ، خوب شفیعى است .

اهـل بـیـت (عـلیـهم السلام ) در دعاهاى خویش به مردم آموخته اند كه در برابر خداوند عذر خـواهـى كـنـنـد و رحـمـت خـداونـد را بـه جـوش آورنـد؛ چـنـان كـه در دعـاى كمیل آمده است : و قد اتیتك معتذرا نادما ؛ و با حال پشیمانى به عذر خواهى آمده ام .

بـنـابـر ایـن ، پس از اشتباه و خطا، بهترین راه جبران ، عذر خواهى است . ولى مهمتر از آن عـذر پـذیـرى است ، زیرا به گفته امام على (علیه السلام ) كسى كه عذر خواهى مى كند، همانند این است كه گناهى مرتكب نشده است .

ما اذنب من اعتدر⁷ ؛ گویى گناه نكرده است كسى كه عذر بخواهد.

شر الناس من لا یقبل العذر و لا یقبل الذنب ⁸ ؛ بدترین مردم كسى است كه عذر نپذیرد و از گناه نگذرد.

ما اقبح العقوبه مع الاعتذار⁹ ؛ چه زشت است عقوبت كردن پس از عذر خواستن .

عـذر پـذیـرى نـه تـنها از مقام انسان نمى كاهد، بلكه نشان بزرگوارى و بلندى روح و كمال او است .

قبول عذر المجرم من مواجب الكرم و محاسن الشیم ¹⁰ ؛ پذیرفتن عذر گنهكار، نشان بزرگوارى و خلق و خوى زیبا است .

من احسن الفضل قبول عذر الجانى ¹¹؛ از نیكوترین فضیلت ها پذیرفتن عذر خطاكار است .

نـكـتـه جـالب دیگرى است كه در این موضوع نباید از آن غفلت شود این كه پذیرفتن عذر گناه كار چنان مهم است كه حضرت امیر (علیه السلام ) فرمود: سعى كن عذر برادرت را بپذیرى و اگر مجرم عذرى نداشت یا عذرى نیاورد، خود براى او عذرى دست و پا كن و تا جایى كه مى توانى ، او را معذور بدارى .

آرى ، از آن جـا كـه سـلامت جامعه و وحدت و صمیمیت میان افراد جامعه امرى ضرورى و مورد تـاكـیـد اسـلام اسـت ، تـا راه بـراى عـفـو و گذشت و محبت باز است و با عذر خواهى و عذر پـذیـرى مى توان از مجازات و سرزنش دورى نمود و كینه ها و عقده ها را كاهش داد، راه هاى دیگر عاقلانه نیست.