بصیرت، در ماه گذشته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از لغو مجوز نشر چشمه خبر داد و این موضوع به سرعت واکنش جریان فرهنگی معارض انقلاب را برانگیخت. با این که یک ماه از این مسأله می گذرد، اما به سبب اهمیتی که جریان معارض برای نشر چشمه قائل است، و همچنین به جهت این که همچنان کتاب های ضدارزشی که نشر چشمه منتشر کرده در بازار فرهنگ و ادب کشورمان خودنمایی می کند، لازم است که نگاهی دوباره به ابعاد مختلف لغو مجوز نشر چشمه داشته باشیم.
در آن زمان بهمن دری، معاون فرهنگی وزیر ارشاد، در چرایی لغو مجوز چشمه گفت: «نشرچشمه کتابی عرضه کرد که سراسر ضد امام حسین(ع) بود، تعرض به امام حسین دیگر قابل گذشت نبود؛ آقای کیائیان مدیر نشر به دفتر من آمد و گفت والله من این کتاب را نخواندم!» دری در این سخنان تصریح کرد: «در ارتباط با چشمه ما حداکثر لطف و همکاری را انجام دادیم تا این نشر به مشکلی بر نخورد، ولی متاسفانه خودشان اصرار داشتند کار به این جا برسد. از نظر حقوقی وضعیت نشر چشمه به گونه‌ای است که مدیر کل حقوقی وزارت ارشاد به بنده می‌گوید این نشر باید دو سال پیش بسته می‌شد و مسوؤلیت را بر عهده خود ما گذاشت و گفت هیچ مسوؤلیتی در این زمینه بر عهده نمی‌گیرد. ما همه تلاش‌مان را کردیم ولی متاسفانه خود دوستان روندی را در پیش گرفتند که به تعلیق و سپس تعطیلی کامل و لغو امتیاز انجامید.»
دری در ادامه به انعطاف وزارت ارشاد در برخورد با این انتشاراتی اشاره کرد و گفت: «مثلا دستور دادم کل کارهایی که از این انتشارات غیرقابل انتشار تشخیص داده شده بود توسط کارشناسان دیگری هم بررسی شود تا ببینیم آیا مشکل همین است که دیدیم نه واقعا این گونه نبود. توجه داشته باشید زمانی شما کتابی ارائه می‌کنید و غیر قابل انتشار تشخیص داده می‌شود و مساله خاصی نیست، ولی زمانی که این غیرقابل انتشارها تعدادشان زیاد می‌شود و حجم اصلی کار ناشر را در برمی‌گیرد آن هنگام نشان‌دهنده نوعی کجروی و ترویج تفکری خاص و مضر و غلط است. باز هم ما گفتیم یک فرصت بدهیم که اصلاح کنند شاید با درایت لازم بتوانند مسیر خودشان را اصلاح کنند، اما متاسفانه کار به این جا رسید که این انتشارات کتابی عرضه کرد که سراسر ضد قیام کربلا و ضد امام حسین(ع) بود. تعرض به امام حسین که همه ایران 10 روز محرم برای او سیاه می‌پوشند و سوگواری می‌کنند دیگر قابل گذشت نبود.»
لغو مجوز نشر چشمه در حالی است که وزارت ارشاد در اواخر بهمن سال 90 این کار را انجام داده بود. اعلام این خبر در آن زمان واکنش های زیادی را در بین نویسندگان و شعرای دگراندیش برانگیخت. با توجه به گرایش های ضدانقلابی که نشر چشمه دنبال می کند، بسیاری از فعالان مخالف انقلاب و جمهوری اسلامی، در فضای مجازی علیه تصمیم وزارت ارشاد، موضع گرفتند. از جمله سیدعلی صالحی از اعضای ارشد کانون نویسندگان ایران با حمله به سیاست های ارشاد و اعتراض به حکم لغم امتیاز چشمه، این اقدام را غیرفرهنگی خواند و نتیجه آن را انسداد سیاسی و فرهنگی اعلام نمود.
در مقابل این اعتراض ها وزارت ارشاد از راه مدارا وارد شد و خبر لغو مجوز چشمه را اصلاح کرد و وضعیت آن را تعلیق فعالیت ها و نه لغو مجوز اعلام نمود. در عین حال وزارت ارشاد بر اساس حکمی که هیئت تخلفات ناشران صادر کرده بود، از حضور این انتشاراتی در نمایشگاه امسال کتاب تهران جلوگیری کرد. این موضوع بار دیگر هجمه جریان مخالف انقلاب، و رسانه های فتنه گری همچون بی بی سی، رادیو زمانه، سایت بالاترین و سایت جرس را علیه نظام و وزارت فرهنگ و ارشاد برانگیخت. این رسانه ها با تبلیغ علیه وضعیت فرهنگی کشور، به القای دیکتاتوری نظام در حوزه فرهنگ پرداختند و بدون توجه به تخلفات نشر چشمه از وی دفاع نمودند. این درحالی است که وزارت ارشاد چندین بار به نشر چشمه در مورد تخلفاتش تذکر داده بود، اما گویا این انتشاراتی از روی عمد همچنان تخلفات خود را تکرار می کرد تا این که در روزهای اخیر وزارت ارشاد در مقابل تخلفات نشر چشمه ایستاد و بر اساس رأی هیات رسیدگی به تخلفات که از اعضای صنف و اتحادیه ناشران هم در آن حضور دارند پروانه این انتشاراتی را لغو کرد و آن را در نوبت ارسال به مراجع قضایی قرار داد. اعلام خبر لغو مجوز چشمه، بار دیگر واکنش های جریان دگراندیش را برانگیخته است. این موضوع ایجاب می کند تا کارنامه نشر چشمه را بازخوانی کرده تا دریابیم این انتشاراتی چه روندی را طی کرد که منجر به لغو امتیاز آن شده است.
معرفی نشر چشمه
انتشارات چشمه از سال 1362با مدیریت حسین کیائیان اداره می شود. کیائیان در طیف فکری اصلاح طلبان رادیکال تعریف می شود و دامنه ارتباط وسیعی با نویسندگان دگراندیش و مخالف نظام از جمله امیرحسین چهل تن دارد. وی فردی مؤثر در سیستم توزیع کتاب است و از سال 1375 به عنوان منشی و سخنگوی هیئت مدیره اتحادیه ناشران و کتاب فروشان درآمد و در انتخابات آن دوره با شعار مبارزه با سانسور ریاست هیئت مدیره را کسب کرد. در این دوره نویسندگان ضدارزشی و مخالف نظام موفق به دریافت جایزه از اتحادیه ناشران شدند. این اتحادیه در دوره مسئولیت کیائیان با کمک مسئولان وزارت ارشاد دولت خاتمی بخش ها و امورات متعددی از وزارت ارشاد و حتی برگزاری نمایشگاه کتاب تهران را برعهده گرفت. کیانیان همچنین در دوره ریاست بر اتحادیه ناشران از رئیس جمهور وقت، سید محمد خاتمی، درخواست حذف ممیزی را داشت و در این مقطع موج تبلیغی رسانه های دوم خردادی به حمایت از وی برخاستند.
خط و مشی نشر چشمه
مروری بر کارنامه نشر چشمه و خط فکری مدیر آن نشان می دهد که این انتشاراتی سردمدار اپوزیسیون ادبی در داخل کشور است. نشر چشمه کانون حمایت از نویسندگان دگراندیش و مخالف نظام است. در سال های اخیر نشر چشمه آثاری نیز به چاپ رسانده که در آن ها تبلیغ مسائل جنسی مبتذل به موضوعی عادی تبدیل شده است. لیبرالیسم فرهنگی، ابتذال، اباحه گری و دین گریزی از محورهای اصلی آثار چشمه است. نشر چشمه با مدیریت کیائیان در کنار مجله بخارا با مدیریت علی دهباشی، بنیاد گلشیری با محوریت فرزانه طاهری و مؤسسه کارنامه با مدیریت نگار اسکندرفر و امیرحسین چهل تن، جبهه مؤثری در مخالفت با انقلاب و جمهوری اسلامی در عرصه فرهنگی و ادبی تشکیل می دهند و در مواقع لازم ازجمله در فتنه 88 همکاری و هماهنگی آنان در کمک به جریان اپوزیسیون مشاهده می شود.
همکاری و هماهنگی نشر چشمه با بنیاد گلشیری از جمله فعالیت هایی است که در جهت کمک به پیشرفت جبهه ادبی معارض انقلاب و نظام انجام می گیرد. بنیاد گلشیری مؤسسه ای است که هوشنگ گلشیری قصد داشت آن را با هدف اعطای جایزه ادبی در مقابل جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی، تشکیل دهد. گلشیری خود در سال 1379 فوت کرد و همسرش، فرزانه طاهری، به همراه تعدادی از اعضای کانون نویسندگان ایران-که فعالیت آن غیرقانونی اعلام شده است- برای زنده نگاه داشتن یاد گلشیری، بنیادی را به این نام تشکیل داد. این بنیاد هر ساله اقدام به برگزاری مسابقه داستان نویسی و اهدای جوایز ادبی می کند. جوایز بنیاد گلشیری بیشتر به آثار ادبی تعلق می گیرد که مبتنی بر تفکرات غربی همچون فمینیسم، نهیلیسم، لیبرالیسم است و در آن ها اشاعه ابتذال، تحقیر قشر مذهبی، ترویج دوستی جنس مخالف، سیاه نمایی دوران دفاع مقدس و جامعه ایران و... موج می زند. در این میان مراوده‌های نشر چشمه با دست‌اندرکاران جوایز ادبی بنیاد گلشیری می‌تواند حمایت‌های مالی از این جوایز و متقابلاً سکویی برای پرتاب آثار نویسندگان نوقلم به سوی قله ابتذال و اباحه‌گری محسوب شود. مروری بر لیست 22 کتاب نامزد شده در یازدهمین دوره جایزه «هوشنگ گلشیری» در زمستان 1390 به خوبی مؤید تعامل‌ها و همکاری‌های نشر چشمه با مسؤولین بنیاد گلشیری است.
در واقع بیش از نیمی از آثار منتخب این بنیاد به نشر «چشمه» تعلق دارد. در نگاه کلی، معلوم می‌شود که یازدهمین دوره جایزه گلشیری با پشتیبانی مالی انتشارات چشمه (بنا بر مستندات سایت بنیاد گلشیری) برگزار شده و داوران این جایزه که خود از ویراستاران نشر چشمه هستند، آثاری را قضاوت کردند که بخش اعظم آن در این نشر به چاپ رسیده است و این نوعی بده بستان نشر چشمه با بنیاد گلشیری است.
نشر چشمه علاوه بر چاپ آثار ادبی، به صورت خاص درحوزه اندیشه نیز آثاری را منتشر می‌کند که مشخصاً معرف گرایش جدّی این ناشر به آموزه‌هایی با مضامین فمینیستی، مارکسیستی و نئومارکسیستی است. از آن جایی که هنر امروز ـ به ویژه تئاتر و ادبیات روشنفکری ـ پیوند قابل تأملی با تفکرات مارکسیستی و نومارکسیستی دارد، چاپ این آثار توسط نشر چشمه و ارائه آن به جامعه فرهنگی و هنری در نمادسازی و تصویرسازی گرایش ها و تفکرات ضداسلامی در جامعه و نهادینه شدن آن ها تأثیر زیادی دارد. این موضوع همچنین در باب آثار کودک و نوجوان این ناشر نیز حساسیت برانگیز است؛ چرا که عمده این آثار را کتبی در بر می‌گیرد که از زبان بیگانه ترجمه شده و حاوی آموزه‌های مکاتب غربی است.
به طور خلاصه مهم ترین محورهای فکری که نشر چشمه در آثار خود در فضای فرهنگی کشور ترویج می کند، عبارتند از:
1- ترویج ابتذال و انحراف‌های اخلاقی و تهییج احساسات شهوانی؛
2- ارج نهادن به مسائل جنسی و تبلیغ اعمال غیراخلاقی با نادیده گرفتن احکام شرعی اسلام؛
3- ترویج عقاید نهیلیستی و عادی‌سازی روابط نامشروع؛
4- تبلیغ فضای سیاه و ناامید کننده از جامعه؛
5- منفی نشان دادن ازدواج؛
6- تخریب وجهه افراد مذهبی؛
7- اهانت به نهادهای حکومتی و ارکان نظام جمهوری اسلامی؛
8- تحریف تاریخ جنگ تحمیلی و تخریب ارزش‌های دفاع مقدس؛
9- ترویج آموزه‌های مکاتب غربی نظیر فمینیستم، مارکسیسم، نومارکسیسم و...؛
10- تخریب حاکمیت دینی و زیر سؤال بردن نظام اسلامی، خاصه اصل ولایت فقیه؛
11- توهین و تهمت به مقدسات، ارزش‌های دینی و اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام)؛
12- تحریف تاریخ به خصوص تاریخ سیاسی معاصر و تطهیر و معرفی تحسین برانگیز حکومت و خاندان پهلوی؛
13. ترویج قومیت‌گرایی (پان ترکیسم، پان ایرانیسم، پان کردیسم و...)؛
در ذیل دو نمونه از آثار منتشر شده توسط نشر چشمه را شرح می دهیم. در این آثار به روشنی اشاعه ابتذال، ترویج ادبیات سکسی، رفتارهای جنسی غیراخلاقی، سیاه-نمایی وجهه افراد مذهبی و... نمایان است.
1- کتاب مبتذل «تو هیچ گَپ نزن»
«توهیچ گپ نزن» مجموعه داستانی نوشته محمدحسین محمدی، نویسنده افغانی است که نشر چشمه آن را در سال 1387 چاپ کرده است. فضای شش داستان این مجموعه متأثر از جنگ داخلی طالبان در افغانستان است. محمدی به رغم آشنایی با زبان فارسی کتابش را با گویش افغانی نوشته و خواندن و فهم کتاب برای خواننده ایرانی تاحدی مشکل است. دراین مجموعه سه داستان دیگر نیز وجود دارد که به موضوعات اجتماعی جامعه ایران می پردازد! داستان «رانا» روایت گر دختر قالیبافی است که می-خواهد ازدواج کند. داستان «چلی» درباره کودکان روستایی است که در فضای مکتب-خانه از ملّا قرآن می آموزند و قرار است بفهمند او شب ها در مسجد چه می کند و داستان «کبک مست» حکایت دلبستگی پیرمردی تنها به کبکی است که دیگر رمق مبارزه ندارد.
محمدحسین محمدی داستان نویس افغانی است که به واسطه نوشتن کتاب «انجیرهای سرخ مزار» موفق به کسب جایزه بنیاد گلشیری و جایزه ادبی اصفهان شد. اثر دیگر وی با عنوان «از یاد رفته» جایزه نویسندگان و منتقدان مطبوعات را کسب کرده و البته ترویج ابتذال در آن نمایان است. نویسنده در کتاب «توهیچ گپ نزن» به چهره زشت جنگ بین طالبان و مجاهدین افغانی می پردازد، اما جملات صریحی از ارتباط جنسی غیراخلاقی و عمل قبیح لواط در این جنگ می آورد. فضای داستان مبهم است و معلوم نیست این اعمال قبیح را به کدام طرف نسبت می دهد. جنگی که در آن مجاهدان افغان همچون شهید احمد شاه مسعود برای مقابله با دشمنان اسلام یعنی طالبان رشادت ها به خرج دادند، به گونه ای مبتذل و مبهم ترسیم شده که خواننده تا حد زیادی این رفتارهای غیراخلاقی را از جانب مجاهدان می پندارد. ابتذال قلم نویسنده تا حدی است که دوستانش نیز به آن اعتراف می کنند. دو داستان این مجموعه صراحتا به توصیف صحنه های زشت لواط و روابط جنسی با حیوانات می پردازد. وقاحت نویسنده تا جایی است که این اعمال غیراخلاقی را به «ملّای روستا» که معلم قرآن و امام جماعت آنجاست نسبت می دهد.
محمدی در داستان «هشت نفر بودیم که پای نداشتیم» به صراحت مجاهدین افغانی را در وضعیت اعتیاد، تجاوز به یکدیگر و هم جنس بازی بین آنان، کشتار و نفرت ترسیم می-کند. آنان که هر هشت نفرشان پاهای خود را از دست داده اند، گاهی با یکدیگر خود را ارضا می کنند و بعد هم با نوجوانی که به تازگی پاهای خود را از دست داده و هنوز زخم-های بریده گی پاهایش التیام نیافته است. تا آنجا که نوجوان در اثر تجاوز آن هشت نفر جان خود را از دست می دهد و این افراد تصمیم می گیرند به پیرمردی که برایشان آذوقه می آورد تجاوز کنند. نویسنده وقاحت را تا آنجا می رساند که از توصیف عمل شنیع استمناء نیز ابایی ندارد.
مبتذل نویس افغانی در داستان «چلی» فرد «ملّایی» را روایت می کند که برای آموزش قرآن به بچه ها به روستا آمده و پیش نماز مسجد است. نویسنده در این داستان از این فرد به ظاهر مذهبی، شخصیتی خشن و مفت خور را به نمایش می گذارد که مدام بچه ها را به چوب فلک می بندد و خود را مهمان اهالی روستا می کند و آنان را به زحمت می-اندازد. نویسنده در ادامه داستان، فرد ملّا را لواط کار معرفی می کند که بچه کم سن و سالی را پیش خود نگه می دارد تا شب ها در مسجد به او تجاوز کند. این مطالب اوج اهانت به دین در نوشته های این فرد را نشان می دهد و مهر تأییدی بر اقدامات ضددینی نشر چشمه است. البته جای تأمل دارد که چرا مسئولان وزارت ارشاد در همان مقطع مانع انتشار این کتاب نشدند. آنچه بدیهی است این که نویسنده در این کتاب به دنبال القای ریاکاری، دروغگویی وعوام فریبی متشرعان است و ابایی از توصیف آشکار رفتارهای غیراخلاقی ندارد. در جایی دیگر از این داستان نویسنده با وقاحت تمام پسر بچه هایی را توصیف می کند که برای تجربه رابطه جنسی به سراغ ماده الاغی می روند.
در مجموع آنچه نویسنده افغانی از ادبیات جنگ کشورش ارائه می کند را می توان در رفتارهای جنسی و وحشیانه افرادی با چهره ای ریاکار و کثیف منتسب به مذهب خلاصه کرد. انتشارات چشمه چه دلیلی برای نشر این کتاب در کشور ایران آن هم با گویش افغانی دارد؟ بدیهی است که آگاهی از ادب و هنر کشور همسایه و هم زبان افغانستان برای ایرانیان مفید است، اما نه با آثار مبتذلی که حداقل نشانه های اخلاق و مدنیت در آن مشاهده نمی شود و تنها نتیجه آن عادی سازی نشر نوشته های مبتذل و ضددینی است. جالب است که این مجموعه داستان ضدفرهنگی مورد توجه جبهه معارض انقلاب و نظام قرار گرفته است.
2- کتاب «خواب با چشمان باز»
«خواب با چشمان باز» اولین مجموعه داستان «ندا کاووسی فر» است که توسط نشر چشمه در سال 1388 منتشر شده و مشتمل بر 14 داستان است. داستان های این مجموعه عمدتا در فضایی فراواقعی در مرز میان خواب و رؤیا، در سایه روشن عقل و جنون رخ می دهند. نویسنده در ذیل این فضا تا توانسته اعتقادات دینی و احکام فقهی را به تمسخر گرفته و زیر سؤال برده است. در این فضا اعتقادات ضددینی متفکران غربی همچون داروین نیز تبلیغ و تأیید می شود. شخصیت های این مجموعه افرادی تنها، محصور و سرخورده از زندگی هستند که فقط به فکر رهایی از خانواده اند. استفاده از الفاظ رکیک در بین اعضای خانواده رایج است و هتک حرمت افراد مذهبی یکی از اهداف اصلی داستان هاست. کاووسی فر، نویسنده شیرازی این مجموعه که به همراه همسر خود در حوادث فتنه 88 بازداشت شده بود، از افراد تازه کار است که به واسطه ترویج ادبیات معارض با نظام و تخریب بنیان خانواده در اثر خود، مورد توجه جریان معارض قرار دارد و بنیاد گلشیری نیز برای تشویق وی اثر او را نامزد دریافت جایزه کرد. در بخش هایی از داستان های کاووسی فر، هوس بازی و زن بارگی پدر خانواده، رد و بدل الفاظ رکیک بین مرد و زن در خانواده و تنفر اعضای خانواده از یکدیگر جوهر اصلی قصه است. نویسنده خانواده اسلامی و ایرانی را عامل تمامی مشکلات فرزندان می داند و راه چاره را فرار از خانواده.
در داستان «بدیل» از این مجموعه، نظریه تکامل داروین که در تضاد با اعتقادات دینی است ترویج می شود و ماجرای آدم و حوا افسانه تلقی شده و انکار شده است. در بسیاری از داستان های «خواب با چشمان باز» افراد مذهبی تخریب شده و اعتقادات آنان زیر سؤال رفته است. در داستان «فصل شکار» از این مجموعه، نویسدنه شخصیت داستان را فرد نظامی قرار می دهد و او را فردی فاسدالاخلاق و سنگ دل معرفی می کند که با زنی ارتباط نامشروع داشته و زن بر اثر این ارتباط باردار می شود. ابتذال نویسی کاووسی فر زمانی آشکار می شود که به توصیف صحنه های شنیع سقط جنین توسط این زن می پردازد.
نویسنده تازه کار علاوه بر توصیف صحنه های غیراخلاقی سقط جنین، چندین مرتبه به تشریح عدات ماهانه زنان می پردازد و بار دیگر به سراغ توصیف ارتباطات جنسی نامشروع می رود. وی داستان مردی را روایت می کند که به واسطه تجاوز به دختر بچه ها از مدرسه ناشنوایان اخراج شده اما همچنان بر رفتارهای نامشروع خود اصرار دارد. در مجموع «خواب با چشمان باز» اثری سراسر مبتذل است که نشان می دهد نویسنده آن تقیدی به دین و اخلاق اسلامی نداشته و در فضایی موهوم و تخیلی تنها به دنبال تخریب ارزش های دینی و اخلاق انسانی است. اما نشر چشمه این اثر را با افتخار منتشر کرده و برگ دیگری بر دفتر سیاه خود افزوده است.
نکته پایانی:
جای تعجب است که آثار داستانی که مورد حمایت جریان معارض انقلاب قرار دارد و ناشران این جریان همچون نشر چشمه آن ها را منتشر می کنند و بنیادهای همسو با آنان همچون بنیاد گلشیری به این آثار جایزه می دهند، محوریت قصه پردازی خود را بر ترویج ابتذال که مقدمه ترویج سکس است، گذاشته اند. کشوری که دفتر کهن شعر و ادب و داستان آن را گل و بلبل و مروت و جوانمردی تشکیل می دهد و عارفانه های مولانا و سنایی، حماسه سرایی فردوسی، حکمت و انسان دوستی سعدی و عشق و وصل الهی حافظ بر تارک آن می درخشد، امروزه با ادبیات مبتذل و وقیح جریان معارض انقلاب مواجه شده است. این جریان ضدادبی حماقت را تا آنجا رسانده که برای معارضه با ارزش های اسلامی، انقلاب و نظام تیشه به ریشه تاریخ کهن شعر و ادب این مملکت می زند و به راستی این جریان هوادار ادب و هنر و نظم و نثر این مرز و بوم نیست، بلکه دشمن آن بوده و زبان شیرین و حکیمانه فارسی را با الفاظ رکیک و پست و با توصیف-های غیراخلاقی و مبتذل نابود خواهد کرد. باشد که دوستداران فرهنگ اسلامی و انسانی ادب فارسی در محو این تهدید اندیشه کنند.
