آشنایی
در یکی از روزهای ماه مارس سال 1964 قربانیان زمین لرزه در آلاسکا هنگامی که لرزش زمین با حوادث ناگوار دیگری توأم شد مرگ سختی را به چشم خود دیدند و قبل از اینکه بتوانند آمادگی مقابله و حمایت از خود را پیدا کنند امواج سهمگین پس از برخورد با صخره‌ها و در هم شکستن آنها ویرانی و خرابی بسیار برجای گذاشت و میزان تلفات زمین لرزه را تا سه برابر افزایش داد. در نظر قربانیان در این حادثه گویی زمین و دریا دچار جنون شده بودند.
تاریخچه و سیر تحولی
بر اساس سوابق موجود و قابل بررسی امواج تسونامی دویست و هفتاد و یک بار باعث ویرانی و وحشت شده‌اند که از این میان بیست و نه بار در دریای آتلانتیک ، بیست و سه بار در دریای مدیترانه و دویست و نوزده بار در ناحیه اقیانوس آرام اتفاق افتاده است. بر اساس گزارش‌های بدست آمده اولین تسونامی در پوتی دآی یونان در سال 479 قبل از میلاد اتفاق افتاد.
در سال 1293 شبیه چنین حادثه‌ای مرگ 3000 نفر ژاپنی را باعث گردید. در سال 1737 امواجی به ارتفاع 210 پا باعث فرو رفتن دماغه لوپاتکا واقع در ساحل کامچاتکا به زیر آب شد. به تعداد قربانیان زمین لرزه وحشتناک و دلخراش سال 1755 لیسبون باید هزاران نفر دیگر را که بر اثر تسونامی به هلاکت رسیدند، اضافه نمود.
در سال 1783 سی هزار نفر در ایتالیا قربانی امواج تسونامی شدند. انفجار کوه آتشفشان کراکاتوا در سال 1883 جریان شدید آبی شد که از طریق تنگه ساندرا به سواحل جاوه و سوماترا رسید و 36500 کشته برجای گذاشت و در اثر همین جریان آب ، کشتی جنگی برو به فاصله دو مایل در خشکی قرار گرفت.
در سال 1867 کشتی ماناگوئلا به داخل شهر فدریکستلر در جزیره سنت گروا واقع در دریای کارائیب انتقال داده شد و موجی عظیم کشتی را بر روی یک انبار داخل بندر قرار داد. در سال 1960 همین امواج مرگ آور در کورال شیلی چنین عملی را در مورد یک کشتی 11 تنی تکرار نمودند. در سال 1869 تسونامی در جزایر هاوایی شهر پونولو را به کلی شست و از بین برد و تنها اثری که از این شهر به جای ماند فقط دو درخت بود.
امواج مرگ آور
نظیر آتشفشان و زلزله ، تسونامی نیز خودبه‌خود اتفاق نمی‌افتد بلکه عواملی باعث بروز آن می‌شوند. زمین لرزه‌ها امواجی هستند که از صخره‌ها و خاک عبور می‌نمایند، اما تسونامی‌ها امواجی هستند که در داخل آب حرکت می‌کنند و همواره نیرویی برای به حرکت درآوردن آنها مورد نیاز است. اکثر مواقع زمین لرزه این نیروی محرک و مورد نیاز را با بالا و پایین بردن و یا با لایه لایه کردن کف دریا به وجود می‌آورد، یا بین دو قسمت آن فاصله می‌افتد، امواج سهمگینی ایجاد می‌شوند که مسافتهای بسیار طولانی را طی می‌کنند تا انرژی حاصله از زمین لرزه را تماماً مصرف نمایند.
انفجار بمب
در طول مدت هشت سال دوازده بار امواج ناشی از انفجار بمب هسته‌ای و ده تسونامی در اقیانوس آرام به ثبت رسیده است. تشابهات امواج ایجاد شده نشان می‌دهد که تسونامی نظیر امواج ناشی از انفجار بوسیله یک قوه محرک که بالا و پایین شدن کف دریاست ایجاد می‌شود. به نظر می‌رسد که تسونامی در مواقعی که قدرت زلزله حدود 6.5 و در فاصله سی مایلی از سطح آب باشد بوجود می‌آید، زیرا فقط چنین زلزله‌ای می‌تواند سبب جابجایی سطح کره زمین شود.
واقعا چه اتفاقی می‌افتد؟
دانشمندان نسبت به فعل و انفعالاتی که باعث تسونامی می‌شوند، نظری ندارند زیرا تسونامی در فاصله دوری از سطح دریا که بسیار مشکل و حتی غیرممکن است که بتوان فهمید چه چیزی در آنجا اتفاق می‌افتد، ایجاد می‌شود. به هر حال در مورد آنچه که این امواج پس از بوجود آمدن انجام می‌دهند، حقایق و مطالب بسیاری می‌دانیم.
یکی اینکه سرعت حرکت آنها در دریای باز باور نکردنی است. در چنین محلی یک تسونامی می‌تواند با سرعت 600 مایل در مساحت حرکت کند و نحوه عمل آن درست مثل حالتی است که از انداختن سنگ در داخل آب ایجاد می‌شود یعنی به ترتیب دوایری بوجود می‌آید که از مرکز یعنی نقطه فرود آمدن سنگ در آب دور می‌شوند تا به یک خط ساحلی برسند و یا در یک محوطه باز از بین بروند.
ویژگی امواج تسونامی
در یک دریای باز تسونامی ممکن است فاصله پنجاه مایل از یک موج به موج دیگر را با ارتفاع تنها 2 پا طی کند و به همین دلیل بیشتر کشتی‌هایی که از آن ناحیه عبور می‌کنند متوجه وجود آن نمی‌شوند. صیادان ژاپنی که صبح از خانه خارج شده و عصر به شهرهای خود بازگشته‌اند در کمال تعجب مواجه با خرابی‌های تسونامی شده‌اند زیرا هنگامی که امواج کوتاه به قسمت‌های کم عمق می‌رسند پنجاه پا به طول آنها اضافه می‌شود و حتی در اثر برخورد به ساحل ممکن است به صد پا یا بیشتر نیز برسند.
با توجه به نیروهایی که عامل بروز تسونامی می‌شوند طول مدت این امواج بین پنج الی شصت دقیقه و حتی بیشتر متغیر است. در طول یک یا دو ساعت 3 الی 5 نوسان و یا موج بزرگ ایجاد می‌شود و سپس حتی چندین روز قبل از آرام شدن مجدد دریا این امواج کم‌کم از بین می‌روند.
ناشناخته‌های تسونامی
تسونامی نسبت به زمین لرزه دارای خطر کمتری است. زیرا قبل از وقوع ، نشانه‌هایی را بروز می‌دهد. اما در میزان قربانیان برجای مانده این دو کاملا به هم شبیه هستند. اگرچه در این زمینه دانشمندان به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته‌اند ولی هنوز مسایل بسیاری در مورد این امواج مرگ‌آور که بلافاصله بعد از وقوع زمین لرزه در عرصه دریاها ظاهر می‌شوند، حل نشده ، باقیمانده‌اند.
