به جاي انگشت چي بمکم؟

عادت مکيدن انگشت يا شست در سنين مختلف، آثار و نتايج رواني متفاوتي دارد. کودک پنج ساله اي که همچنان با جديت انگشت مي مکد، مي تواند به دلايلي چند، اسباب نگراني شود. عادت مکيدن انگشت مي تواند روي کلام، دندان ها و رشد عاطفي کودک تأثير نامطلوب بگذارد. عادت مکيدن انگشت هرچه طولاني تر باشد، غلبه بر آن دشوارتر مي شود. علتش اين است که مکيدن انگشت از شدت استرس مي کاهد و بسياري از بچه ها براي رسيدن به آرامش، انگشت مي مکند. اين بدان معنا نيست که کودک، فاقد احساس امنيت خاطر است و بدين معنا هم نيست که تقصيري به گردن پدر و مادر اوست. بايد عوامل استرس را از چشم انداز کودک شناسايي کنيم. حوادث طبيعي مانند متولد شدن کودک جديد در خانواده و يا رفتن به يک مدرسه جديد، مي تواند بر شدت مکيدن انگشت بيافزايد. مکيدن انگشت اغلب زماني شروع مي شود که کودک از کودک ديگري که انگشت مي مکد تقليد مي کند. اگر فرزند شما پستانک مي مکند بهتر اين است که پستانک را به تدريج از او بگيريد. مراقب باشيد که از مصرف بيش از اندازه پستانک، خودداري نماييد. اما بعضي از بچه ها به مکيدن انگشت ادامه مي دهند و گاه پدر و مادر بي آنکه بدانند کدام عامل جسماني يا احساسي در مکيدن انگشت دخالت دارد سعي مي کنند آن را متوقف سازند. اين اقدام سبب ادامه دار شدن مکيدن انگشت مي شود.

 اين بچه ها به تدريج ممکن است مشوش، خشمگين و يا پرخاشگر گردند. واکنش هاي منفي اطرافيان کودک، با توليد استرس و احساس حقارت نه تنها مکيدن انگشت را کم نمي کند که بر ميزان آن مي افزايد. عادت مکيدن انگشت در فرزندانتان را قبل از رفتن او به مدرسه برطرف کنيد.  وقتي کودک در مدرسه در فشار قرار مي گيرد تا اين عادت را ترک کند، عادات ديگري را جايگزين آن مي کند و اغلب اين عادات جديد در کنار عادت قديم قرار مي گيرند. همچنين بعضي از کودکاني که سعي مي کنند سرکلاس انگشت نمکند، احساس بيقراري مي کنند و گاه عصباني مي شوند، به طوري که خشمشان سبب بروز رفتارهاي ناخوشايند مي گردد. به طور کلي مکيدن انگشت مي تواند روي عزت نفس بچه ها اثر بگذارد؛ عملکرد درسي آنها را در مدرسه خراب کند؛ بر روابط اجتماعي شان اثر منفي بگذارد؛ به رشد دندان ها و نيز توانائي صحبت روشن و واضح آنها لطمه بزند. انگاره هاي رفتاري به خصوصي را ايجاد مي کنند که عبارتند از: پيچاندن مو، ماليدن گوش و ...

همچنين ناراحتي هاي عمومي در زمينه سلامتي مثل: زرد زخم، کرمک، کج شدن انگشت ها، زگيل و مسائل ديگر. به هر حال اغلب ناراحتي هاي ناشي از مکيدن انگشت، پس از ترک اين عادت از بين مي رود. با توجه به نظرات موجود، زمان مناسب مداخله در انگشت مکيدن کودک زماني است که او به 5 سالگي مي رسد. اما بايد در نظر داشت که تمام انسان ها وقتي با يک مرحله گذرا و تحولي در زندگي شان مواجه مي شوند دچار استرس مي گردند  بنابراين نبايد در اين زمان اقدام به ترک عادت کنيم، زيرا اين امر بر استرس موجود مي افزايد و تلاش ما تنها موجب ايجاد استرس و اضطراب بيشتر شده و بر شدت عادت موجود مي افزايد، در نتيجه بهتر است که ترک عادت مکيدن انگشت را به تعويق بياندازيم.

                                                           راهبردهاي مقابله با انگشت مکيدن

رفع استرس: اگر شرايط استرس زا در محيط کودک وجود دارد، آن شرايط برطرف شود.

انتقال توجه : براي کودکان خردسال، توجه او را به يک محرک قوي جلب کنيم. جايگزين کردن يک رفتار جديد، مثل بازي با خمير و يا تسبيح دست گرفتن، نقاشي، رنگ آميزي، پازل درست کردن و ساير فعاليت هايي از اين قبيل. در اين حالت هدف اين است که دست کودک مشغول يک فعاليت باشد و رفتاري را انجام دهد که مانع رفتن دست به طرف دهان بشود؛ لازم به ذکر است که جهت جلوگيري از وابسته شدن فرد به يک فعاليت خاص بايد تنوع ايجاد گردد.

استفاده از نشان هاي کلامي و تصويري: براي مثال انداختن حلقه به انگشت. به کودک بگوييد اگر انگشت بمکي، انگشتت بزرگ مي شود و حلقه، ديگر از دستت بيرون نمي آيد. اگر علامت دادن به صورت کلامي باشد مي توان به کودک گفت: «هرگاه ديدم که انگشت مي مکي يک ضربه به ميز مي زنم که متوجه بشوي.» اگر بخواهيم از نشانه هاي تصويري استفاده کنيم مي توانيم از يک تصوير مثلاً يک شست با شکل نامناسب استفاده کنيم. در استفاده از اين روش، نشانه مورد استفاده فقط براي شما و کودک معنا داشته باشد و ديگران متوجه نشوند که به عزت نفس کودک آسيب نرسد.

انزجار درماني: مثلاً استفاده از لاک تلخ مزه يا دستکش دست کردن. در اين روش هر چه قدر محرک قوي تر باشد، اثر بازدارندگي آن بيشتر خواهد بود.

روش تقويت ژتوني يا پته اي: بدين منظور جدولي تهيه مي شود که بايد بسيار دقيق باشد و براساس شدت، نوع و ميزان بروز رفتار تنظيم شود. به اين صورت که رفتار انگشت مکيدن چند بار در روز، هربار چند دقيقه طول مي کشد و فاصله زماني بروز رفتار، چند دقيقه يا ساعت است. براي مثال بچه اي که 2 ساعت فاصله انگشت مکيدن داشت و در برنامه تنظيم شده که اين فاصله به 4 ساعت فاصله بين دفعات انگشت مکيدن  افزايش يابد، و کودک موفق شود که 4 ساعت انگشت نمکد، به کودک مي گوييم چون تو 4 ساعت انگشت نمکيدي مي تواني اين بستني را مک بزني، بعد دوباره برايش ساعت مي گيريم و به او مي گوييم: «تا 4 ساعت ديگه انگشت نمکيدي و تحمل کردي مي توان مک بزني». اين کار موجب بوجود آمدن هويت موفق در کودک مي شود، زيرا مي بيند که توانسته خودش را کنترل کند و رفتارش از شکل غيرارادي به ارادي تبديل شده است. دوباره برايش زمان مي گيريم و به او مي گوييم: «اگه تا 4 ساعت ديگه تحمل کردي مي تواني يک مک بزني و بعد مي رويم پارک».  بين اين ساعات يک ساعتي او را آزاد مي گذاريم ولي از اول به او اطلاع مي دهيم.  وقتي روي 4 ساعت عادت کرد و موفق شد يک ستاره مي گيرد و هر 3 ستاره يک جايزه مي گيرد.

شکل دهي زماني: در اين مورد زمان را کنترل مي کنيم. مثلاً کودکي که موقع خواب 30 دقيقه مک مي زند. ابتدا 5 دقيقه مک زدن را کم مي کنيم و مي گوييم 25 دقيقه مي تواني مک بزني و 5 دقيقه دستش را کنترل مي کنيم. بعد که به 25 دقيقه عادت کرد زمان را 20 دقيقه تعيين مي کنيم يعني هر مرحله را که با موفقيت گذراند 5 دقيقه کم مي کنيم.

نکته: گذر از هر مرحله بايد زماني انجام شود که فرد در مورد آن مرحله مشکلي نداشته باشد. تقسيم بندي زمان با توجه به شرايط کودک فرق مي کند و به ظرفيت تحمل ناکامي فرد، بستگي دارد که با آزمايش و خطا مي توانيم آن را تنظيم کنيم.

خودآگاهي را به کودک بياموزيد:  با استفاده از آينه کودک را به آگاهي از وضعيت ظاهري اش تشويق کنيد . فهرستي از زمان ها و مکان هايي که متوجه ناخن جويدن کودک مي شويد، تهيه کنيد. موقعيت هايي را که با اين عادت در ارتباط هستند. عوض کنيد و يا از آن ها دوري کنيد . بعد از سه چهار روز، حال کودک به تدريج بهتر مي شود. پس از مدت مذکور، شرايط شيميايي بدن، خودش را با شرايط جديد تطبيق مي دهد و کودک مي تواند به راحتي بيشتري، نمکيدن انگشت کنار بيايد. از اين زمان به بعد، هر روزي که کودک آن را با موفقيت پشت سر بگذارد، بر عزت نفس و اطمينان خاطرش اضافه مي شود. معمولاً بعد از يک هفته نمکيدن، ميل به مکيدن به حداقل مي رسد و يا به کلي از ميان مي رود.