در حالی که زمستان گذشته اوباما با امضای قانونی جنجالی تلاش کرد به تهران این پیغام را ارسال کند که آمریکا خریداران نفت ایران را تحریم خواهد کرد، ولی رفته رفته و با مشاهدات نوسانات جدی در بازار انرژی که تاثیر ویژه‌ای بر اقتصاد آمریکا و اروپا داشت، این کشور در سه مرحله کشورهایی که عمده نفت ایران را خریداری کرده و مشتری نزدیک به 90 درصد از نفت ایران بودند، را از شمول این قانون مستثنی کرد تا عملا از این قانون چیزی جز ادعا و جنجال رسانه‌ای باقی نمانده باشد.
در واقع، در آستانه اجرای قانون تحریم خریداران نفت ایران، آمریکا مجبور شد، چین؛ بزرگترین واردکننده نفت ایران و سنگاپور را از این قانون مستثنی کند تا به این ترتیب و با احتساب 18 کشور معالف شده قبلی، 20 کشور اصلی خریدار نفت ایران، ذیل این قانون قرار نگیرند. هیلاری کلینتون دو هفته پیش هفت کشور هند، مالزی، آفریقای جنوبی، کره جنوبی، سریلانکا، ترکیه و تایوان را از تحریم‌های آمریکا علیه ایران معاف کرد. این در حالی بود که فروردین ماه سال جاری نیز 10 کشور اروپایی شامل انگلیس، بلژیک، جمهوری چک، فرانسه، آلمان، یونان، ایتالیا، هلند، لهستان، اسپانیا و همچنین ژاپن در لیست این معافیت‌ها قرار گرفتند تا با این حساب تحریم‌ها علیه ایران عملا کارآمدی خود را از دست دهند و در نهایت، مشخص نشود قرار است این تحریم‌ها در قبال کدام یک از اقتصادهای مطرح و مشتری ایران اعمال شود.
دور زدن تحریم‌ها
اما نکته دیگری که شاید اروپا و آمریکا هنگام بررسی طرح تحریم صنعت نفت ایران به آن نیندیشیده بودند، تدابیر کشورهای واردکننده نفت ایران و نیز تهران برای دور زدن تحریم‌ها بود.
تحریم نفتی اتحادیه اروپا علیه ایران که شامل تحریم بیمه‌ای محموله‌های نفتی ایران نیز می‌شود، مشکلاتی را برای کشورهای ژاپن، کره جنوبی، چین و هند که از شرکت‌های بیمه‌ای اروپایی برای بیمه محموله‌های نفتی خریداری شده از ایران استفاده می‌کنند، ایجاد کرده است.
به نوشته پایگاه خبری بیزینس تایمز، از این رو بود که پارلمان ژاپن به تازگی با اعطاء ضمانت‌های دولتی برای بیمه محموله‌های نفتی ایران موافقت کرده که به موجب آن به دولت ژاپن اجازه داده می‌شود، هر تانکر نفت ایران را به میزان حداکثر 7.6 میلیارد دلار در برابر حوادث احتمالی تحت پوشش بیمه‌ای قرار دهد.
چین نیز تصمیم گرفته از ایران بخواهد، خود مسئولیت تحویل و خطرات متوجه محموله‌های نفتی را بر عهده بگیرد. همچنین هند اعلام کرده که واردات نفت خود از ایران را با استفاده از روش پرداخت به روپیه ادامه می‌دهد. بر اساس این روش، شرکت‌های نفتی هند، پول نفت خریداری شده از ایران را به روپیه در بانک یو سی اوی هند پرداخت خواهند کرد و طرف ایرانی از این پول برای خرید محصولات کشاورزی و دارویی هند استفاده خواهد کرد.
البته تدابیر این چنینی مختص به کشورهای واردکننده نفت ایران نبوده و تهران نیز در این راستا گام‌هایی برداشته است. به نوشته روزنامه لبنانی «دیلی استار»، ایران نام بسیاری از کشتی‌های نفتکش خود را به نام‌های انگلیسی تغییر داده و پرچم آنها را نیز عوض کرده است. بدین منظور، برای نمونه، نام نفتکش «نسا» به Truth و «سیما» به Blossom تغییر پیدا کرده. افزون بر این، پرچم کشورهای قبرس و مالت که پیش از این مورد استفاده ایران قرار می‌گرفت، به دلیل تحت فشار بودن این دو کشور برداشته شده و جای خود را به پرچم «جزایر تووالو» (کشوری در اقیانوس آرام) و تانزانیا داده است.
ناتوانی عربستان در پوشش‌دهی حذف نفت ایران
اما مشکل دیگری که اروپا در صورت اجرایی شدن تحریم صنعت نفت ایران با آن روبرو خواهد شد، به کیفیت نفت ایران در مقایسه با کیفیت نفت عربستان باز می‌گردد. نفت صادراتی ایران سنگین و ترش است، در حالی که نفت کشورهایی چون عربستان، لیبی یا آفریقای غربی سبک و شیرین هستند. این بدان معنا است که نفت این کشورها حاوی سولفور کمتری است و بیشتر مناسب تهیه فراوردهایی چون بنزین است، در حالی که نفت سنگین ایران که حاوی سولفور بیشتری است برای فراوری به دیگر محصولات مشتق از نفت هزینه کمتری می‌برد.
نفت عربستان حتی برای برخی کشورهای آسیایی از جمله هند نیز مناسب نیست. به نوشته سایت بیزینس رکوردر آمریکا، از آن جا که پالایشگاه‌های نفت هندوستان با تکنولوژی پالایش خوراک نفت خام سنگین با آ پی آی 28 و 29 ساخته شده و باید نفت خام خود را از کشوری مانند ایران که نفت سنگین دارد، تهیه کند، لذا عربستان که نفت خام سبک با آ پی آی 38 تا 41 دارد، برای آن که نفت خام متناسب با پالایشگاه هند را تامین کند، باید نفت خام عرب متوسط با آپی آی 36 و نفت عرب سنگین با آپی آی 36 را با هم مخلوط کند تا برای پالایشگاه هند قابل استفاده باشد.
البته این تنها مشکل اعمال تحریم بر صنعت نفت ایران نیست و افزایش بهای قیمت نفت در شرایطی که آمریکا و اروپا هر کدام با بحران اقتصادی روبرو هستند، منجر به افزایش قیمت حامل‌های انرژی و افزایش فشار بر مردم این دو قاره خواهد شد. در همین راستا، سداد الحسینی، موسس مرکز تحقیقات انرژی الحسینی در ظهران عربستان در مصاحبه اختصاصی با بلومبرگ اظهار داشت: با توجه به کاهش ظرفیت مازاد تولید عربستان و همچنین اعمال تحریم‌های جدید اروپا بر ضد ایران، قیمت نفت طی هفته‌های آینده افزایش خواهد یافت و ریاض قادر به کاهش قیمت نفت برنت به کمتر از 100 دلار نخواهد بود. علاوه بر این، عربستان سعودی هر چند در حال تولید نفت با حداکثر ظرفیت خود است اما هرگونه تولید اضافی نمی‌تواند برای طولانی مدت ادامه پیدا کند.
مجموعه این عوامل نشان می‌دهد آمریکا و اروپا با تحریم نفتی ایران نمی‌توانند به هدف نهایی خود برای تحت فشار قرار دادن ایران به میزانی که مد نظر داشتند، نائل شوند.
