"مرکز سیاست خاورمیانه سابان" وابسته به اندیشکده آمریکایی "بروکینگز"، در مقاله‌ای به قلم "کنث ام. پولاک"، یکی از اعضای ارشد این مرکز، می‌نویسد: برای امنیت خلیج فارس باید طرح معماری جدیدی بریزیم که بر اساس آن ایران با عراقی که ممکن است یا گرفتار جنگ داخلی شود یا حکومتی دیکتاتوری کنترل شوند.
* طرح امنیتی جدید باید آسان‌تر و انعطاف‌پذیرتر باشد
در دهه گذشته، کشورهای خلیج فارس گام‌های مهمی در گسترش ظرفیت دفاعی، قوت بخشیدن به روابط دوجانبه با آمریکا و دیگر نظامیان غربی، و یکپارچه‌سازی نیروهای مسلحشان برداشته‌اند. با این وجود، معماری امنیتی جدیدی در منطقه مزیت‌های مهم دیگری هم به همراه خواهد داشت. هرگونه طرح امنیتی جدید برای منطقه خلیج فارس باید به سه هدف اساسی زیر تحقق ببخشد:
١. باید کشورهای منطقه خلیج فارس را امن‌تر از آن‌چه در حال حاضر هستند بکند؛
٢.باید فعالیت‌های امنیتی در منطقه را آسان‌تر کند نه پیچیده‌تر؛ و
٣.باید به اندازه کافی انعطاف‌پذیر و قدرتمند باشد تا در برابر تغییرات داخلی و خارجی دوام بیاورد.
* طرح امنیتی جدید باید در مقابل دو تهدید بایستد
دوم اینکه معماری امنیتی جدید خلیج فارس باید طوری طراحی شود که در مقابل دو تهدید خارجی اصلی برای امنیت کشورهای خلیج فارس ایستادگی کند:
١.ایرانی مسلح به سلاح هسته‌ای و به دنبال تسلط بر کشورهای منطقه است؛ و
٢.عراقی که آینده‌اش نامعلوم است، و ممکن است ثبات منطقه را به هم بزند یا با عقب‌گرد گرفتار جنگ داخلی شود یا تبدیل به حکومت دیکتاتوری جدیدی شود –حکومتی که ممکن است به خشونت دست بزند یا با ایران روابط نزدیکی برقرار کند.
فعالیت در ساختار شورای همکاری خلیج‌فارس
آیا امکان ایجاد تغییر در ساختار شورای همکاری خلیج‌فارس وجود دارد؟
از سال ١٩٨١، شورای همکاری خلیج فارس ثابت کرده است که نقش ساختاری امنیتی، تأثیرگذار و طولانی‌مدت برای کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ایفا می‌کند. سؤال کلیدی این است که آیا می‌توان تغییری را در ساختار کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس تصور کرد که فراتر از دستاوردهایی که تا به امروز داشته بدان قدرت بخشد یا نه.
شاید در صورت تغییر تأثیرگذاری یا نفوذ شورای همکاری خلیج فارس، دور از ذهن‌ترین تغییر این باشد که هم‌پیمانی نظامی موجود کنونی را، با امضای یک معاهده دفاعی دوجانبه، به شکلی رسمی درآورند.
معاهده دفاعی دوجانبه تأثیر کمی بر ظرفیت‌های شورای همکاری خلیج‌فارس دارد، ولی حرکت نمادین مفیدی از دفاع و ثبات محسوب می‌شود، خصوصاً اگر شبیه حرکت ایران در گذر از آستانه هسته‌ای باشد.
مفهوم گسترش شورای همکاری خلیج‌فارس، به این معنی که کشورهای دیگری را هم دربربگیرد، هم طرفدارانی دارد، ولی بیشتر کشورهایی که امکان کاندید شدنشان هست، در عین اینکه سرمایه و قدرتی به این شورا اضافه می‌کنند، ضعف‌هایی هم با خودشان به همراه می‌آورند. اردن، ترکیه، و (نهایتاً) عراق بهترین شرکت‌کنندگان در این زمینه خواهند بود، ولی هردویشان چمدان‌هایی پر از فاکتورهای مهم با خود همراه خواهند داشت که شاید مورد قبول اعضای کنونی شورای همکاری خلیج‌فارس نباشد.
امنیت در خلیج‌فارس:
چارچوب‌های تازه برای قرن بیست‌ویکم
* مشکل نامزدهای عضویت در شورا چیست؟
اردن جزء کشورهای خلیج فارس نیست، عراق کشوری سنی نیست، و ترکیه کشوری عرب نیست. از منظر امنیتی، اردن بدترین نامزد از بین این سه کشور است، ولی شاید ملاحظات امنیتی مهم‌ترین و اساسی‌ترین دلیل منطقی رهبری شورای همکاری خلیج‌فارس نباشد.
حرکتی فراتر از شورای همکاری خلیج‌فارس
* چه سازمان‌هایی می‌توانند الگوی شورای همکاری باشند؟
با توجه به موفقیت‌های مناطق دیگری که ترتیبات امنیتی همکاری-محور را به کار گرفتند، بد نیست بپرسیم که آیا امکانش هست این ترتیبات الگویی سودمند برای خلیج فارس شوند.
• همکاری کشورهای جنوب شرقی آسیا
انجمن کشورهای آسیای جنوب شرقی (آسه‌آن) چیزی برای ارائه به خلیج فارس ندارد چرا که تا حد زیادی اتحادیه‌ای غیررسمی و نامنسجم شبیه به شورای همکاری خلیج‌فارس است، با این تفاوت که پیشرفت‌هایی را که کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در حوزه‌همکاری امنیتی داشته‌اند،تجربه نکرده است (گرچه آسه‌آن پیشرفت‌های فوق‌العاده بزرگ‌تری از لحاظ یکپارچگی اقتصادی داشته است).
• سازمان امنیت و همکاری
سازمان امنیت و همکاری اروپا نیز الگوی مناسبی محسوب نمی‌شود زیرا تمرکز اصلی‌اش بر امنیت خارجی نبوده، بلکه بر تغییرات سیاسی داخلی بوده است (چیزی که با شرایط اضطراری ایجاد شده از آغاز “خیزش اعراب” به این سو باید مورد توجه کشورهای خلیج فارس قرار گیرد، اما در حال حاضر ربط مستقیمی به مسئله افزایش امنیت در مقابل تهدیدهای خارجی ندارد).
• کمیسیون امنیت و همکاری در اروپا
کمیسیون امنیت و همکاری در اروپا سازمان والد سازمان امنیت و همکاری اروپاست، که اتفاقاً الگوی بسیار مفیدی فراهم می‌کند تا کشورهای خلیج فارس با به کار گرفتن آن خلیج‌فارسی با ثبات و آرامش بیشتر داشته باشند.
الگوی کمیسیون امنیت و همکاری اروپا برای خلیج فارس
رویکردی که بر اساس رویکرد کمیسیون امنیت و همکاری اروپا باشد باید ابتدا به صورت جلسات منظمی آغاز شود که در آن‌ها اعضا بتوانند مسائل مختلف امنیتی را به بحث بگذارند. تمام طرف‌های بحث باید اجازه داشته باشند نگرانی‌هایشان را بروز دهند، تهدیدهایی را که می‌بینند توضیح دهند و اینکه چگونه دوست دارند تهدیدها را کاهش دهند. برای مسائل خاص و پیچیده، کمیته‌هایی فرعی باید تشکیل شود که تلاش کنند هر زمان امکان‌پذیر بود با ارائه راه‌حل‌هایی بر مشکلات فائق آیند. در پایان، این روند تا جایی پیش خواهد رفت که اقداماتی را برای اعتمادسازی صورت دهد که یکی یا تمام طرفین، به صورت متقارن یا نامتقارن، برگزینند. در طول زمان، کشورها می‌توانند از این جلسات/سازمان‌ها برای حل مناقشاتشان،برطرف کردن نگرانی‌هایشان و مدیریت کشمکش‌ها و بحران‌هایشان استفاده کنند. در خاتمه، وقتی اعتماد کافی بین اعضا به وجود آمد، این سازوکار را می‌توان برای ابداع توافق‌نامه‌های کنترل تسلیحات به کار برد که واقعاً به امنیت و ثبات منطقه کمک می‌کند.
* شکل آرمانی شورای همکاری خلیج فارس با الگو گرفتن از کمیسیون اروپا
• رویکردی که الگویش کمیسیون امنیت و همکاری اروپا باشد، می‌تواند موجب ایجاد سازمانی دائمی شود، یا فقط روندی باشد متشکل از مجموعه جلسات و توانایی برقراری جلسات بیشتر برای برنامه‌ریزی، یا کمیته‌های فرعی مستقل برای پرداختن به اختلافات یا پیشنهادها به صورت عمقی و ریشه‌ای.
• اصل اساسی امنیت از نوع کمیسیون امنیت و همکاری اروپا “حاکمیت مشترک” است که در مورد خلیج فارس شامل تعهد تمام کشورهای عضو مبنی بر عدم دخالت در سیاست داخلی دیگر اعضا می‌شود، و همچنین شامل تعهد برای تصمیم‌گیری با موافقت تمام اعضا، بنابراین هر کشور عضوی می‌تواند تمام فعالیت‌های دیگران را به صورت جمعی وتو کند.
• چارچوب امنیت از نوع کمیسیون امنیت و همکاری در شکل آرمانی شامل تمامی کشورهای ساحلی خلیج فارس و تعدادی منتخب از کشورهای دیگری می‌شود که امنیت خلیج فارس مهم‌ترین نگرانی‌شان باشد – کسانی که نمی‌کوشند این انجمن را برای خود ضبط کنند تا به مسائل امنیتی دیگری که به خلیج فارس ربطی ندارد بپردازند.
پایان بخش اول
